TYBCom Hindi Optional_1 Syllabus Mumbai University


TYBCom Hindi Optional_1 Syllabus Mumbai University by munotes

Page 1

Page 2


Copy to : -

1. The Director of Board of Student Development.,
2. The Deputy Registrar (Eligibility and Migration Section)
3. The Director of Students Welfare,
4. The Executive Secretary to the to the Vice -Chancellor,
5. The Pro -Vice-Chancellor
6. The Registrar and
7 The Assistant Registrar, Administrative sub -centers, Ratnagiri,
Thane & Kalyan, for information.

1. The Director of Board of Examinations and Evaluation
2. The Finance and Accounts Officers
3. Record Sectio n
4. Publications Section
5. The Deputy Registrar, Enrolment, Eligibility and Migration Section
6. The Deputy Registrar (Accounts Section), Vidyanagari
7. The Deputy Registrar, Affiliation Section
8. The Professor -cum- Director, Institute of Distance and Open Learning
Education,
9. The Director University Computer Center (IDE Building), Vidyanagari,
10. The Deputy Registrar (Special Cell),
11. The Deputy Registrar, (PRO)
12. The Deputy Registrar, Academic Authorities Unit (1 copies) and
13. The Assistant Registrar, Executive Authorities Unit

They are requested to treat this as action taken report on the
concerned resolution adopted by the Academic Council referred to in the
above circular and that on separate Action Taken Report will be sent in this
connection.
1. The Assistant Registrar Constituent Colleges Unit
2. BUCTU
3. The Deputy Accountant, Unit V
4. The In -charge Director, Centralize Computing Facility
5. The Receptionist
6. The Telephone Operator
7. The Secretary MUASA
8. The Superintendent, Post -Graduate Section
9. The Superintendent, Thesis Section

for information.

Page 3

1











































UNIVERSI TY OF MUMBAI
Revised Syllabus
And
Pattern of Question Paper in the
Subject of Hindi (Optional )
At the
T.Y.B. Com . PAPER - V & VI
CHOICE BASE D CREDIT SYSTEM (CBCS)

(With effect from the Academic Year: 2020 -2021 )

Page 4

2
UNIVERSITY OF MUMBAI
Revised Syllabus and Pattern of Question Paper in the
Subject of T.Y. B.Com (Optional) at the Examination
CHOICE BASED CREDIT SYSTEM (CBCS)
(With effect from the Academic Year : 2020 -2021)

हिन्दी अध्ययन मण्डल

अध्यक्ष : डॉ. अहनल कुमार ह िंि
1. डॉ. करुणाशंकर उपाध्याय (सदस्य)
2. डॉ. हूबनाथ पाण्डेय (सदस्य)
3. डॉ. विद्या वशंदे (सदस्य)
4. डॉ. शीला आ हूजा (सदस्य)
5. डॉ. वित्रा गोस्िामी (सदस्य)
6. डॉ. संतोष मोटिानी (सदस्य )
7. डॉ. प्रकाश धुमाल (सदस्य)
8. डॉ. गौतम सोनकांबले (सदस्य)
9. डॉ. मोहवसन ख़ान (सदस्य)

पाठ्यक्रम हमहि
1. डॉ. संतोष मोटिाणी (समन्ियक)
2. प्रो. दयानंद भुबाल (सदस्य)
3. डॉ. प्रकाश धुमाल (सदस्य)
4. डॉ. गौतम सोनकांबले (सदस्य)
5. प्रा.वदलीप सोनािणे (सदस्य)

मुिंबई हिश्वहिद्यालय, मुिंबई

Page 5

3

PAPER - V, SEMESTER – V
Name of Program : T.Y.B.Com. (CBCS)
Name of t he Course : T.Y.B.Com. Hindi (Opt ional)
Course Code : UC HIN
Total Lectures : 60
Credits : 04

Aims and Objectives :
1. विद्यावथियों को वहंदी काव्य की विवभन्न प्रिृवियों एिं विशेषताओं से पररिय कराना ।
2. विद्यावथियों को वहंदी कहानी के स्िरूप – वििेिन तथा विशेषता ओं से पररिय कराना ।
3. विद्यावथियों को वहंदी के रोजगारपरक लेखन तथा पाररभावषक शब्दािली से पररिय कराना।
4. वहंदी काव्य के इवतहास से विद्याथी पररवित होंगे तथा काव्य -रिना कौशल समृद्ध कर सकेंगे।
5. कहानी क े तत्िों का ज्ञान प्राप्त कर स्ियं सृजनात्मकता की ओ र बढ़ पाएंगे।
6. शब्दािली का प्रयोग व्यािसावयक क्षेत्र में कर पाएंगे।
7. व्यािसावयक क्षेत्र में पत्र लेखन इत्यावद में प्रवशवक्षत हो सक ें गे।

पररणाम - Outcomes:
1. विद्यावथियों को व्यािहाररक वहन्दी भाषा-दक्षता की प्रिीणता की प्रावप्त होगी।
2. विद्यावथियों को व्यािसावयक रू प से आत्मवन भिरता क े योग्य बनाना।
3. विद्याथी जनसंिार माध्यमों में रोज़गार क े अिसर , क्षेत्रों से अिगत होंगे।

अध्यापन प्रणाहलयााँ - Teaching Method :
1. व्याख्यान तथा विश्लेषण ।
2. दृश्य/ श्रव्य माध्यमों और संगणक का प्रयोग।
3. राजभाषा अवधकाररयों/ जनसंिार माध्य मों से संलग्न व्यवियों क े अवतवथ व्याख्यान ।
4. स्िाध्याय / पररयोजना ।

Page 6

4
हनर्ााररि पाठ्यक्रम T.Y.B.Com. Hindi (Optional)
इकाई – 1 काव्य – प्रदीप सं. डॉ. सूयिनारायण रणसुभे,
पररदृश्य प्रकाशन , मरीन लाइन्स , मुंबई
1. अयोध्या वसंह उपाध्याय ‘हररऔध’ - फूल और कांटा
2. मैवथलीशरण गुप्त - वसवद्ध हेतु स्िामी गए
3. माखन लाल ितुिेदी - पुष्प की अवभलाषा
4. जयशंकर प्रसाद - वहमाद्री तुंग शृंग से
5. सूयिकांत वत्रपाठी ‘वनराला’ - िह तो ड़ती पत्थ र
6. सुवमत्रानंदन पंत - भारत माता
7. सुभद्रा कुमारी िौह न - झांसी की रानी की समावध पर
8. महादेिी िमाि - बीन भी हूं, मैं तुमहारी रावगनी भी हूं
9. रामधारी वसंह ‘वदनकर’ - वहमालय

इकाई – 2 प्रेमिंद कहानी का श्रेष्ठ - सं. महेंद्र कुलश्रेष्ठ,
वशक्षा भारती , कश्मीरी गेट, वदल्ली
1. पंि परमेश्वर
2. नमक का दारोगा
3. बूढ़ी काकी
4. शतरंज क े वखला ड़ी
5. पूस की रात
6. सद्गवत
7. ईदगाह
8. कफ़न

इकाई – 3 पत्रलेखन एिं पाररभावषक शब्द :
• आिेदन पत्र , व्यािसावयक पत्र, एजेंसी हेतु पत्र, क्रयादेश पत्र , वशकायती पत्र ,
कायािलयीन-पत्र, पररपत्र, अनुस्मारक, सूिना, बैंक-संबंधी पत्र
• पाररभावषक शब्द – पाररभावषक शब्दों का सामान्य पररिय एिं महत्त्ि (100 पाररभावषक शब्द संलग्न)

Page 7

5

हनर्ााररि पाररभाहिक शब्द
1. Accountant : लेखपाल
2. Advance : अविम
3. Accounting yea r : लेखा िषि
4. Agent : अवभकताि
5. Annual : िावषिक
6. Approval : अनुमोदन
7. Audit : लेखा-परीक्षा
8. Budget Provision : बजट व्यिस्था
9. By-Law : उपवनयम
10. Bond : बंध-पत्र
11. Business Manager : व्यापार प्रबन्धक
12. Bonus : लाभांश
13. Basic Pay : मूलिेतन
14. Balance Sheet : तुलन पत्र
15. Beg to State : वनिेदन है
16. Budget : आय-व्यय वििरण
17. Cash : नकद
18. Cashier : खजांिी
19. Charg e-Sheet : आरोप पत्र
20. Clarification : स्पष्टीकरण
21. Clearing : समा शोध न
22. Clerk : वलवपक
23. Compensation : क्षवतपूवति
24. Concerned : संबंवधत
25. Confidential : गोपनीय
26. Corre spondence : पत्र व्यिहा र
27. Consumer : उपभोिा
28. Conduct Rules : आिरण वनयमािली

Page 8

6
29. Damage : क्षवत
30. Dead Account : बंद खाता
31. Debit : खिि वनकासी
32. Deduction : कटौती
33. Deed of Mort gage : बंधक पत्र
34. Deficit : घाटा
35. Devaluation : अिमूल्यन
36. Dividend : लाभांश
37. Draft : प्रारूप
38. Due Date : वनयत तारीख
39. Entry Closing : प्रिेश बंद
40. Enclosure : संलग्नक
41. Export : वनयाित
42. Endorsement : पृष्ठांकन
43. Entry : प्रविवष्ट
44. Estimate : अनुमान
45. Excise Duty : उत्पादन शुल्क
46. Findings : जांि पररणाम
47. Forwarded : अिेवषत
48. Forged Signature : जाली हस्ताक्ष र
49. Formal : औपिाररक
50. Fixed Deposit : सािवध जमा रावश
51. Forthright : एकदम तुरन्त
52. Gazette : राजपत्र
53. Goods : माल
54. Good Will : व्यािसावयक साख
55. General Acco unt : सामान्य खाता
56. Guideline : वदशा वनदेश
57. Hard Cash : नकदी
58. Hoarding : जमाखोरी

Page 9

7
59. Honorary : अिैतवनक
60. Idle Deposit : वनवष्क्रय जमा रावश
61. Inflation : महंगाई
62. In-Charge : प्रभारी
63. Increment : िेतन िृवद्ध
64. Invoic e : बीजक
65. Joining report : कायि िह ण ररपोटि
66. Key Post : मुख्य पद
67. Lead Bank : अिणी बैंक
68. Ledger : बही खाता
69. Loan : ऋण
70. Lockout : तालाबंदी
71. Long Term Loan : दीघि अिवध ऋण
72. Lump-Sum Amount : एक मुश्त रकम
73. Maturity : पररपक्िता
74. Mortgage : बंधक
75. Net Profit : शुद्ध लाभ
76. Nominee : नावमत
77. Norm : मानदण्ड
78. On P robation : पररिीक्षाधीन
79. Over Payment : अवधक भुगतान
80. Product ive Loan : उत्पादक ऋण
81. Quick Disposal : द्रुत वनपटान
82. Recovery of Loan : कजि की िसूली
83. Recurring : आितिक
84. Refundabl e : लौटाने योग्य
85. Renewal : निीनीकरण
86. Public Fund : लोक वनवध
87. Rete of Interest : ब्याज द र
88. Ratio : अनुपात

Page 10

8
89. Recovery Officer : िसूली अवधकारी
90. Rebate : छूट
91. Receipt : रसीद
92. Resolution : प्रस्ताि
93. Stock Exchange : शेयर बाजार
94. Subsidy : आवथि क सहायता
95. Tenure : अिवध
96. Treasury : राजकोष
97. Up-to-date : निीनतम
98. Value Declare d : घोवषत मूल्य
99. Withdrawal : वनकासी
100. Zonal : क्षेत्रीय

इकाई - हिभाजन - SEMESTER -V, PAPER -V
इकाई-1-व्याख्यान -06 - फूल और कांटा से पुष्प की अवभ लाषा (पाठ िा िन एिं व्याख्या)
इकाई-2-व्याख्यान -06 - वहमाद्री तुंग शृंग से भारत माता (पाठ िािन एिं व्याख्या)
इकाई-3-व्याख्यान -06 - झांसी की रानी की समावध पर से वहमालय (पाठ िािन एिं व्याख्या)
इकाई-4-व्याख्यान -09 - पंि परमेश्वर से शतरंज के वखलाड़ी (पाठ िािन एिं व्याख्या)
इकाई-5-व्याख्यान -09 - पूस की रात से कफ़न (पाठ िािन एिं व्याख्या)
इकाई-6-व्याख्यान -18 - पत्रलेखन एिं पाररभावषक शब्द
व्याख्यान-06 -पाठालोिन और प्रश्न ििाि

Semester – V, PAPER - V प्रश्न पत्र का प्रारूप
मय : 3 घिंटे कुल अिंक : 100
प्रश्न 1 संदभि सवहत व्याख्या (दो नों पुस्तकों से विकल्प सवहत) 24
प्रश्न 2 दीघोिरी प्रश्न 30
प्रश्न 3 वटप्पवणयााँ 16
प्रश्न 4 पत्र लेखन (िार में से दो) 20
प्रश्न 5 पाररभावषक शब्द (10 शब्द) 10

Page 11

9
PAPER - VI, SEMESTER – VI
Name of Program : T.Y.B.Com. (CBCS)
Name of the Course : T.Y.B.Com. Hi ndi (Optional)
Course Code : UC HIN
Total Lectu res : 60
Credits : 04

Aims an d Objectives
1. विद्यावथियों को छायािादोिर वहंदी काव्य के स्िरूप, प्रिृवियों एिं विशेषताओं से पररिय कराना ।
2. विद्यावथियों को वहंदी गद्य की प्रमुख विधा उपन्यास के स्िरूप वििेिन तथा विशेषता ओं से पररि य कराना ।
3. विद्यावथियों की सृजनशीलता वनबंध लेखन तथा अनुिाद को बढ़ािा देना।
4. विद्याथी को उपन्यास क े तावत्िक वििेिन का ज्ञान कराना ।
5. वनबंध लेखन द्वारा सामावजक समस्या ओं से रूबरू होंगे ।
6. विद्याथी अनुिाद के माध्यम से रोजगार क े अिसर प्राप्त कर सक ेंगे।

पररणाम- Outcom es:
1. विद्यावथि यों में मानिीय संिेदनाओं के विकास के साथ निीन सामावजक, संस्कृवतक और जीिन मूल्यों का
विकास होगा।
2. विद्यावथि यों में सावहत्य के माध्यम से कलात्मक गुणों की अवभिृवद्ध होगी , कला की सावहवत्यक विधाओं के
प्रवत अवभ रुवि जागृत होगी तथा रिनात्मक -कौशल को बढ़ािा वमलेगा।
3. विद्यावथियों में नये िैवश्वक -मूल्यों के प्रवत सजगता को बढ़ािा वमलेगा एिं पयाििरणीय िेतना के प्रवत दावयत्ि -
बोध उत्पन्न होगा।

अध्यापन प्रणाहलयााँ - Teaching Method :
1. व्याख्यान तथा विश्लेषण ।
2. दृश्य/श्रव्य माध्य मों और संगणक का प्रयोग ।
3. उदाहरण द्वारा पुवष्ट एिं लेखकों के अवतवथ व्याख्यान ।
4. स्िाध्याय / पररयोजना ।

Page 12

10
हनर्ााररि पाठ्यक्रम T.Y.B.Com. Hindi (Optional)
इकाई – 1 काव्य – प्रदीप सं. डॉ. सूयिनारायण रणसुभे,
पररदृश्य प्रकाशन , मरीन लाइन्स , मुंबई
10. हररिंशराय बच्िन - जो बीत गई , सो बात गई
11. सवच्िदानंद वहरानंद िात्स्यायन ‘अज्ञेय’ - कलगी बाजरे की
12. नागाजुिन - अकाल और उसक े बा द
13. भिानी प्रसाद वमश्र - गीत - फ़रोश
14. केदारनाथ वसंह - रोटी
15. ओमप्रकाश िाल्मी वक - घृणा और प्रेम …
16. अरुण कमल - िि
17. कात्यायनी - बीमारी में बेटे क े साथ
18. अश्वघोष - बहुत वदनों क े बाद

इकाई – 2 दौड़ (उपन्यास) - ममता कावलया
िाणी प्रकाशन , वदल्ली
इकाई – 3 वनबंध लेखन एिं व्यािहा ररक अनुिाद
(सामा वजक, शैक्षवणक , आत्मकथात्मक , िैिाररक , समसामावयक)
• अनुिाद स्िरूप वििेिन , अनुिाद का महत्त्ि एिं व्यािहाररक अनुिाद
इकाई - हिभाजन - SEMESTER -VI, PAPER -VI
इकाई-1-व्याख्यान -06 जो बीत गई , सो बात गई से अकाल और उसक े बाद (पाठ िािन एिं व्याख्या)
इकाई-2-व्याख्यान -06 - गीत फरोश से घृणा और प्रेम (पाठ िािन एिं व्याख्या)
इकाई-3-व्याख्यान -06 - िि से बहुत वदनों क े बाद (पाठ िािन एिं व्याख्या)
इकाई-4-व्याख्यान -09 - दौड़ ( उपन्यास) (पाठ िािन एिं व्याख्या)
इकाई-5-व्याख्यान -09 - दौड़ (उपन्यास) (पाठ िािन एिं व्याख्या)
इकाई-6-व्याख्यान -18 - वनबंध लेखन एिं व्यािहाररक अनुिाद
व्याख्यान -06 -पाठालोिन और प्रश्न ििाि
Semester – VI, Paper -VI प्रश्न पत्र के प्रारूप
मय : 3 घिंटे कुल अिंक : 100
प्रश्न 1 संदभि सवहत व्याख्या (दोनों पुस्तकों से विकल्प सवहत) 24
प्रश्न 2 दीघोिरी प्रश्न 30
प्रश्न 3 वटप्पवणयााँ 16
प्रश्न 4 वनबंध लेखन (तीन में से एक) 20
प्रश्न 5 अनुिाद 10

Page 13

11
िंदभा ग्रिंथ- ूची
1. आधुवनक वहंदी कविता का इवत हास- डॉ. नंदवकशोर निल
2. समका लीन कवि और कविता -सं:माधुरी छेड़ा
3. आधुवनक वहन्दी कविता में लोक िेतना डॉ. सुमन वसंह
4. तार सप्त क क े कवि और उनकी िविित कविताएं-डॉ. बाबासाहेब कोकाटे
5. काव्यांग प्रभा - डॉ. निीन कुमार नंदिाना
6. वहन्दी क े समका लीन हस्ताक्षर -डॉ. प्रभा दीवक्षत
7. प्रसाद -वनराला-अज्ञेय - रामस्िरूप ितुिेदी
8. भिानी प्रसाद वमश्र:व्यवि और कविता -डॉ.विजय कुमार संदेश
9. समय क े साक्षी वनराला -डॉ.शवशकला राय
10. समकालीनता क े अथों में वहन्दी कविता -डॉ. सुखदेि वसंह वमन्हास
11. प्रेमिंद की कहावनयों का कालक्रमानुसार अध्ययन- डॉ. कमलवक शोर गोयनका
12. प्रेमिंद की कहावनयााँ -डॉ. रामवकशो र शमाि
13. कलम का मजदूर: प्रेमिंद- मदन गोपाल
14. कहानीकार प्रेमिंद रिना दृवष्ट और रिना वशल्प - डॉ. वशिकुमार वमश्र
15. कहानी आलोिना का स्िर: डॉ. नरेंद्र वमश्र
16. नयी कहानी कथ्य और उपलवब्धयााँ -डॉ. आनूपा कृष्णन
17. भूमंडलीकरण और वहन्दी उपन्यास - पुष्पपाल वसंह
18. इक्कीसिीं सदी के संिेदना के वशखर उपन्यास -डॉ. सदानंद भोसले
19. आधुवनक वहन्दी उपन्यास -सं: डॉ नामिर वसंह
20. वहन्दी उपन्यास का इवतहास -डॉ. गोपाल राय
21. 21िीं शताब्दी क े िविित उपन्यास : एक दृवष्टक्षेप - डॉ. ईश्वर पिार
22. वहन्दी वनबंध लेखन -प्रो. विराज
23. बृहद सावहत्य वनबंध- डॉ. रामसा गर वत्रपाठी , डॉ. शांवतस्िरूप गुप्त
24. वहन्दी वनबंध - योगेश िंद जैन
25. अवभनि व्यािहा ररक पत्र लेखन - डॉ.अवनल वसंह
26. प्रामावणक आलेखन और वटप्पण -प्रो.विराज
27. प्रयोजनमूलक वहंदी-डॉ. विनोद गोदरे
28. अनुिाद का समकाल- डॉ. मोहवसन ख़ा न
29. अनुिाद विंतन-प्रो. अजुिन िव्हाण
30. अनुिाद कला, वसद्धान्त और प्रयोग - डॉ. कैलाशिंद्र भावटया
31. बैंकों में अनुिाद की भाषा िैज्ञावनक समस्याएाँ -डॉ. रमीष.एन
32. प्रयोजनमूलक वहंदी- डॉ.माधि सोनटक्क े
**********