MA-Politics-SEM-1-Bharatiya-shasan-ani-rajkaran-munotes

Page 1

1 IeìkeÀ Heefnuee mJeeleb$³eesÊej Yeejleer³e jep³e J³eJemLee IeìkeÀ j®evee 1.1 GefÎäîes 1.2 vesn© ³egie 1.3 ueeskeÀevegve³ee®ee keÀeU Je jeä^er³e DeeCeeryeeCeer 1.4 peeieeflekeÀerkeÀjCe Je GoejerkeÀjCee®³ee meboYee&le Yeejleer³e jep³ee®es yeoueles mJe©He. 1.5 meejebMe 1.6 DeeHeueer Òeieleer leHeemee 1.7 meboYe& met®eer 1.1 GefÎäîes 15 Dee@iemì 1947 jespeer Yeejle mJeleb$e Peeuee. HejkeÀer³e meece´ep³eJeeoe®³ee ietueeceerletve cegkeÌle nesTve peeieeflekeÀ vekeÀeMeeJej SkeÀ mJeleb$e jeä^ cnCetve Yeejlee®ee Go³e Peeuee. peJeU-peJeU SkeÀ MelekeÀYej Yeejleer³e mJeeleb$³eue{e keÀe³e&vJeerle neslee. mJeeleb$³e ³ee SkeÀcesJe O³es³eeme keWÀê keÀ©ve meJe& mebketÀef®ele Deeqmcelee efJeme©ve Yeejleer³e peveceeveme ³ee ue{îeele menYeeieer nesles. mJeeleb$³e ue{îeele menYeeieer Peeuesu³ee pevemeeceev³eebvee Fbûepeebvee ³ee osMeelegve nekeÀuegve ueeJeCes SJe{e®e mJeeleb$³ee®ee DeLe& keÀoeef®ele Gceieuee Demesue cee$e mJeeleb$³eue{îee®es vesle=lJe keÀjCeejs meJee¥®e meceepeOegjerve mJeeleb$³ee®ee SJe{e mebketÀef®ele DeLe& Iesle veJnles. Yeejleer³e meceepe peerJeveebuee SkeÀ jeä^ cnCetve GYes keÀjCes, SkeÀce³e meceepe yeveJeCes, efJe

Page 2

2 IesC³eele Deeuee. l³eecegUs Yeejleer³e Meemeve Je jepekeÀejCee®es DeJeueeskeÀve nesC³eeme DeeHeCeeme ceole nesF&ue. 1.2 mJeeleb$³eesÊej Yeejle-vesn© ³etie mJeeleb$³eHetJe& keÀeUele®e efye´ìerMe mejkeÀejves Yeejlee®es nbieeceer mejkeÀej le³eej keÀ©ve l³ee®eer ÒeOeeveceb$eer Heoe®eer peyeeyeoejer Heb. peJeenjueeue vesn© ³eeb®³eeJej meesHeJeueer nesleer. mJeeleb$³e ìHH³eele Deeues. l³eeJesUer Yeejleer³e jepekeÀejCeele leerve vesl³eeb®ee peveceevemeeJej ceesþe ÒeYeeJe neslee. Heb. peJeenjueeue vesn©, mejoej JeuueYeYeeF& Heìsue J e m e g Y e e < e ® e b ê y e e s m e n s l e e r v e Ò e c e g K e v e s l e s l³eeJesUer Yeejleer³e jepekeÀeCeeleerue ÒeYeeJeer J³eeqkeÌlelJes nesleer. ³eeHewkeÀer megYee

Page 3

3 mJeleëme meeJe&Yeewce Ieesef

Page 4

4 efveefce&leer ner vesnª keÀeueKeb[eleerue meJee&le cenlJee®eer leele[er®³ee ÒeMveeb®eer DebceueyepeeJeCeer Peeueer, p³eeJej Heg{erue keÀeUeleerue Yeejle ³ee jeä^e®eer GYeejCeer nesT MekeÀueer. 4) efveJe[CetkeÀeb®es Dee³eespeve ë 15 Dee@iemì 1947 jespeer Yeejle mJeleb$e Peeuee. 26 p e e v e s J e e j e r 1 9 5 0 j e s p e e r Yeejleer³e mebefJeOeevee®³ee DebceueyepeeJeCeer Peeueer, Hejbleg DeÐeeHener Yeejleele KeN³ee DeLee&ves ueeskeÀefveOee&efjle mejkeÀej DeefmlelJeele Deeuesues veJnles. keÀejCe Yeejleele efveJe[CegkeÀeb®es Dee³eespeve keÀjCeejer keÀesCeleerner ³eb$eCee®e le³eej Peeuesueer veJnleer. He. peJeenjueeue vesn© leele[erves efveJe[CetkeÀe IesC³eemeeþer Deeûener nesles. l³eemeeþer l³eebveer meJe& leekeÀo Je menkeÀe³e& ner ³eb$eCee GYeejC³eemeeþer efoueer. Yeejleer³e mebefJeOeeveeves ner efveJe[CetkeÀ Dee³eesieeme mJee³eÊelee Je mebJewOeeefvekeÀ opee& osTve SkeÀ ÒekeÀej®es HeeefJe$³e yeneue kesÀues nesles. mebJewOeeefvekeÀ lejletoerÒeceeCes 25 peevesJeejer 1950 jespeer efveJe[CegkeÀ Dee³eesiee®eer mLeeHevee keÀjC³eele Deeueer. ³ee efveJe[CegkeÀ Dee³eesieeves mebyebOe osMee®es meeceeef³ekeÀ, DeeefLe&keÀ, jepekeÀer³e meJex#eCe keÀ©ve celeoej mebIe j®evee, celeoej ³eeoer, celeoeve ³eb$eCee le³eej keÀjC³ee®es keÀe³e& 1950 veblej Denesje$e kesÀues Je 1952 meeueer ÒeLece meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CetkeÀeb®es osMeele Dee³eespeve keÀjC³eele Deeues. 19 keÀesìer 60 ueeKe celeoejebvee ³ee Heefnu³ee®e meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CetkeÀerle celeoevee®ee DeefOekeÀej efceUeuee neslee. SJe{îee ceesþîee mebK³esves Heefnu³ee®e efveJe[CetkeÀerle Deepeleeiee³ele keÀesCel³ee osMeele celeoevee®ee DeefOekeÀej yeneue keÀjC³eele Deeuesuee veJnlee. l³eele®e YeeweflekeÀ megefJeOeeb®eer JeeveJee, Òe®eb[ mJe©Hee®eer efvej#ejlee, oeefjêîe, efJe

Page 5

5 Jeejme Deenesle ns osMeJeeefme³eeb®³ee vepejsle DeeCetve efoues. HejkeÀer³e FeflenemekeÀejebveer ³ee osMeeuee osMeeuee nerve þjefJeC³ee®³ee Je mJeleëuee Þesÿ þjefJeC³ee®³ee Oe[He[erlegve pes Fefleneme efueefnues Deensle. l³eelegve Yeejlee®³ee YetlekeÀeUe®es ³eLeeLe& DeekeÀueve nesCes DeMeke̳e Demeu³ee®es l³eebvee peeCeJeues. He. peJeenjueeue vesn©bveer Feflenemee®es DeJeueeskeÀve keÀjC³eemeeþer pes keÀä Iesleues l³ee®es efJeMues

Page 6

6 DeuHemebK³eebkeÀ veJnles Jee ³etjesHeeleerue jeä^keÀeb®³ee mJe©Heele ner DeefmlelJeele veJnles, lej les kesÀJeU Oeeefce&keÀ DeuHemebK³eebkeÀ nesles. ³ee ¢äerves Heenlee, peele, Oece&, Òeeble, Yee

Page 7

7 DeefYeÒesle ve keÀjlee efJe®eejebveer meceLe&, ke=Àleerves meceLe& mebmke=Àleerves meceLe& Je ceeveJes®eer MeebleeleHetJe&keÀ mesJee keÀjC³ee®³ee ¢äerves meceLe& Demee l³eebveer DeLe& DeHesef#ele neslee. l³eeb®³ee celes Deeblejjeä^er³e menpeerJevee®³ee ¢äerves YetlekeÀeefueve keÀìg mce=leer, ³eg×e®³ee Je mebIe

Page 8

8 efJekeÀemeeves peieYejeleerue veJ³eeves mJeleb$e Peeuesu³ee jeä^eb®ee meec³eJeeo ÒeefleceeCeekeÀ[s DeekeÀef

Page 9

9 ³eMemJeer Peeuee Demes DeeHeCe cnCet MekeÀlees. vesn© keÀeueKeb[ele ke=À

Page 10

10 keÀe³e&vJeerle kesÀu³eeefMeJee³e Je efMe#eCee®ee efJekeÀeme Je efJemleej Peeu³eeefMeJee³e Yeejlee®eer DeeOetefvekeÀ jeä^ GYeejCeer nesCes Meke̳e veener ³ee®eer mHeä peeCeerJe Yeejleer³e jepekeÀer³e J³eJemLesle vesnª keÀeUele nesleer. l³eeo=äerves YeejleYej efMe#eCee®ee efJemleej keÀjC³eemeeþer mejkeÀejkeÀ[tve keÀeueye× keÀe³e&¬eÀce Dee³eesefpele kesÀuee. 1947 meeueer Yeejleele mee#ejles®es ÒeceeCe kesÀJeU 14 ìkeÌkesÀ nesles. les Jee{efJeC³eemeeþer mejkeÀejkeÀ[tve Òe³elve met© Peeues. ÒeeLeefcekeÀ MeeUeb®eer mebK³ee ceesþ³ee ÒeceeCeele Jee{JeC³eele Deeueer. ÒeeLeefcekeÀ efMe#eCee®ee efJe

Page 11

11 Yeejlee®³ee ³ee efJe®eejelener l³eeb®es mLeeve ceevee®es Deens. l³eebveer jeä^Jeeoe®eer Oece&efvejHes#e J³eeK³ee kesÀueer, jeä^Jeeoe®ee Deeblejjeä^JeeoeMeer cesU Ieeleuee, Meebleleece³e menpeerJevee®es met$e©He lelJe%eeve Heb®eMeerue®³ee mJe©Heele efoues, Òeefleieeceer Je meebÒeoeef³ekeÀ MekeÌleeRJej keÀþesj Òenej kesÀues, ieebOeerJeeoeme J³eJene³e& mJe©He efoues, ueeskeÀMeener Je meceepeJeeo ³ee oesneWvee mecevJe³eerle kesÀues. GoejceleJeeoe®³ee ceeiee¥veer ¬eÀebleerkeÀejkeÀ HeefjCeece Ie[efJeC³ee®es ceeie& meebefieleues. jefJebêveeLe ìeieesj ³eebveer He. peJeenjueeue vesn© ³eeb®es efJe

Page 12

12 1) Heb. vesn©b®ee ce=l³eg Je ueeueceneotj Meem$eer®ee Go³eë 2 7 c e s 1 9 6 4 j e s p e e r H e b . p e J e e n j u e e u e v e s n © ³ e e b ® ee ce=l³eg Peeu³eeveblej l³eeb®ee jepekeÀer³e Jeejme keÀesCe? ³ee¢äerves ieguePeejerueeue veboe, Fbefoje ieebOeer, keÀecejepe, ueeueyeneotj Meem$eer ³eeb®eer veeJes ÒeecegK³eeves ®e®exle Deeueer. ceesjejpeer osmeeF& ³eebvee ye[s GÐeesieHeleer Je Þeerceble IejeC³eeb®ee HeeþeRyee neslee. l³eecegUs l³eebveer DeeHeueer GcesoJeejer HejmHej Ieesef

Page 13

13 ceesjejpeer osmeeF& ³ee vesl³eebceO³es ÒeecegK³eeves ÒeOeeveceb$eer Heoemeeþer mHeOee& neslee. ³eeletve keÀeBûesmeceO³es keÀe³e&jle Demeuesu³ee efmeb[erkesÀì ieìeme Fbefoje ieebOeer DeeHeu³ee SskeÀC³eele jenleerue Demes Jeeìues. meeJe&peefvekeÀ efveJe[CetkeÀe ner lesje ceefnv³eeJej ³esTve þsHeuesu³ee nesl³ee. DeMee HeefjefmLeleerle Fbefoje ieebOeerkeÀ[s nbieeceer vesle=lJe meesHeJeC³ee®ee [eJe efmeb[erkesÀì keÀeBûesmeves KesUuee. l³eeÒeceeCes ³eMeJeblejeJe ®eJneCe Je ietuePeejer ueeue veboe ³eebveer DeeHeueer GcesoJeejer ceeies Iesleueer. ceesjejpeer osmeeF& cee$e ceeies nìC³eeme le³eej veJnles. leWJne 19 peevesJeejer 1966 jepeer Heeue&ceW쮳ee ceO³eJeleea meYeeie=nele ÒeOeeveceb$eer efveJe[C³eemeeþer celeoeve Peeues. ³eeJesUer ceesjejpeer osmeeF&vee 169 lej Fbefoje ieebOeervee 355 celes He[ueer Je 24 peevesJeejer 1966 jespeer Fbefoje ieebOeerveer HebleÒeOeeve Heoe®eer MeHeLe Iesleueer Je Yeejlee®³ee jepekeÀejCeele KeN³ee DeLee&ves l³ee®ee Go³e Peeuee. 4) 1967 ®eer meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CetkeÀ : 1 9 6 7 ® e e r m e e J e & e f $ e k e À e f v e J e [ C e t k e À n e r F b e f o j e ieebOeer®³ee vesle=lJee®ee keÀme ueeJeCeejer nesleer. Hejbleg ÒeecegK³eeves ³ee efveJe[CetkeÀerle keÀeBûesme Òe®eej ³eb$eCesJej efmeb[erkesÀì ieìe®ee®e ÒeYeeJe DeefOekeÀ neslee. HebleÒeOeeve Peeu³eeveblej Fbefoje ieebOeer®³ee Het{s mebkeÀìeb®eer ceeueerkeÀe®e mJeeieleemeeþer GYeer nesleer. efmeb[erkesÀì®ee ÒeYeeJe ne lej l³eeb®³ee meceesj meJee&le ceesþe De[LeUe neslee. l³eeb®³eeMeer ®e®ee& kesÀu³eeefMeJee³e l³ee keÀesCeleener efveCe&³e IesT M e ke À l e v e J n l ³ e e . l e j o g m e N ³ e e y e e p e t v e s o s M e D e e efLe&keÀ mebkeÀìele neslee. osMee®es Debleie&le mLew³e& ner Oeeske̳eele nesles. oesve Je

Page 14

14 keÀjCee®³ee ÒeMveeJesUer keÀecejepe ³eeb®³ee veblej k e À e B û e s me D e O ³ e # e H e o e ® ³ e e e f v e Je [ e r J e s U e r n e r ue eieuee iesuee neslee. ³eeJej keÀUmeeO³ee³e Peeuee lees Yeejlee®es jeä^Heleer [e@. PeekeÀerj ntmesve ³eeb®³ee efveOeveeveblej ueeieuesu³ee jeä^Heleer efveJe[CetkeÀerves. [e@. PeekeÀerj ntmesve ³eeb®es DeekeÀeqmcekeÀ efveOeve Peeu³eeveblej jeä^Heleer HeoekeÀjerlee GcesoJeej efveef½eleerJeªve Fbefoje ieebOeer Je efmeb[erkesÀì ieì ns Deeceves-meeceves Deeues. ³eeJesUer efmeb[erkesÀ쮳ee vesl³eebveer DeeHeu³ee ieìe®ee jeä^Heleer efveJe[tve l³eeb®³ee ceeHe&Àle Fbefoje ieebOeervee HeoYe´ä keÀjC³ee®eer ³eespevee DeeKeueer Je mebpeerJe js·er ³eeb®es veeJe Het{s kesÀues. Fbefoje ieebOeerveer cee$e peiepeerJeve jece ³eeb®es veeJe Het{s kesÀues. efmeb[erkesÀì ieìeves l³eebvee efJejesOe kesÀu³eeveblej lelkeÀeefueve GHeje<ì^Heleer Jner. Jner. efiejer ³eeb®es veeJe l³eebveer Òemletle kesÀues. ³ee veeJeeme ner efmeb[erkesÀì ieìeves efJejesOe kesÀu³eeveblej cee$e Fbefoje ieebOeerveer GIe[ yeb[ keÀªve Jner. Jner efiejervee met®ekeÀ HeeþeRyee efouee. jeä^Heleer Heoe®³ee efveJe[CetkeÀerle Jner. Jner. efiejer ³eeb®ee efJepe³e Peeuee. Fbefoje ieebOeerveer efmeb[erkesÀì ieìeme ne efouesuee ceesþe Men þjuee. j e ä ^ H e l e e r H e o e ® ³ e e e f v e J e [ C e t k e À e r v e b l e j F b e f o j e ieebOeer-efmeb[erkesÀì keÀeBûesme ne mebIe

Page 15

15 veeje efouee. iejeryeer nìeJe ne veeje ueeskeÀeveg³eJeeoe®³ee jepekeÀejCeeleerue SkeÀ cewuee®ee oie[ þjuee. iejeryeer nìeJe ne veeje YeejleYej ÒeYeeJe ìeketÀve iesuee. Yeejleer³e meeceev³e pevelesves Fbefoje ieebOeer®³ee ³ee veJ³ee DeJeleejeme YejYeªve Òeeflemeeo efouee. ueeskeÀmeYesleerue 551 peeieebHewkeÀer keÀeBûesmeuee 352 peeiee efceUeu³ee Je Fbefoje ieebOeer®es vesle=lJe ÒemLeeefHele Peeues. Devegve³ee®³ee keÀeUeleerue cenlJee®³ee Ie[ecees[er: Yeejleeleerue Devegve³ee®³ee keÀeueKeb[eleerue cenlJee®³ee Ie[ecees[er Het{erue ÒeceeCes ceeb[lee ³esleerue p³eecegUs Devegve³eeb®³ee jepekeÀejCeeme Òeeslmeenve efceUeues. 1) mebmLeeefvekeÀeb®es leveK³es Je efJeMes

Page 16

16 ÒeMveebJejerue ue#e efJe®eefuele Peeues. ve#eueJeeoeves efvecee&ves kesÀuesues DeeJneve ner l³eeletve l³eebvee cees[lee Deeues. l³eecegUs mebmLeefvekeÀeb®es leveKes jÎ keÀjC³ee®eer Òeef¬eÀ³ee ueeskeÀevegve³ee®³ee jepekeÀejCeeme nJee osTve iesueer Demes cnìues lej JeeJeies þª ve³es. 2) yeBkeÀe®es jeä^er³ekeÀjCe: Y e e j l e e l e e r u e H e t J e e & H e e j ® e e u e l e D e e u e s u e e r m e e J ekeÀejer Je mejeHeÀer Hes{³ee ³ee®e Yeejleer³e yeBkeÀeb®³ee HetJe&pe ceeveeJ³ee ueeieleerue. Yeejleer³e meeJekeÀejeb®es DeeefLe&keÀ Je®e&mJe SJe{s nesles keÀer les jepesjepeJee[s Je mebmLeeefvekeÀeveebner keÀpex osle Demele. ³ee meeJekeÀejer J³eJemee³eele ceejJee[er, pewve, HeþeCe, jesefnues ³ee peceeleeR®es Je®e&mJe nesles. F&ä Fbef[³ee kebÀHeveerle ner Yeejleer³e meeJekeÀej He×leer meesef³emkeÀj ve Jeeìu³eeves l³ebeveer mJele:®eer oueeueer ie=ns mLeeHeve kesÀueer Hejbleg 1829 les 1832 ³ee keÀeUele DeeefLe&keÀ mebkeÀìecegUs yengleebMeer o u e e u e e r i e = n s y e b o H e [ u e e r . J e l ³ e e b ® e e r p e e i e e H ejkeÀer³e yeBkeÀeveer I³eeJe³eeme meg©Jeele kesÀueer. F&mì Fbef[³ee kebÀHeveer®³ee ÒesjCesves keÀener yeBkeÀe®eer efveefce&leer Peeueer. l³eele ÒeecegK³eeves yeBkeÀ Dee@HeÀ yeWieeue (1809) yeBkeÀ Dee@HeÀ yeeBcyes (1840) Je yeBkeÀ Dee@HeÀ ceêeme (1843) ³eeb®ee meceeJesMe keÀjlee ³esF&ue. Het{s ³ee eflevner yeBkeÀe®es SkeÀ$eerkeÀjCe keÀ©ve FbefHejer³eue yeBkeÀ Dee@HeÀ Fbef[³ee yeBkesÀ®eer mLeeHevee keÀjC³eele Deeueer. mJeeleb$³e ue{îee®³ee keÀeUele mJeosMeer lelJee®³ee Òe®eejeletve HejkeÀer³e yeBkeÀevee DeeJneve osCes keÀjerlee mJeosMeer yeBkeÀe®eer mLeeH evee keÀjC³ee®eer ceesnerce ner JesieJeeve þjueer. l³eele Hebpeeye vewMeveue yeBkeÀ, keÀ@veje yeBkeÀ, yeBkeÀ Dee@HeÀ Fb[er³ee, mesì^bue yeBkeÀ Dee@HeÀ Fb[er³ee ³eeb®ee ÒeecegK³eeves meceeJesMe keÀjlee ³esF&ue. ³ee mJeosMeer yeBkeÀe®eer mLeeHevee 1885 les 1919 ³ee ojc³eeve Peeueer. Hejbleg Het{erue keÀeUele yeBkeÀÒeCeeueerleerue DeveskeÀ oes

Page 17

17 osmeeF& ns Fbefoje ieebOeer®es efJejesOekeÀ Je GÐeesie mecetne®es meceLe&keÀ nesles. les ne efveCe&³e IesTve osCeej veenerle ³ee®eer mHe<ì peeCeerJe l³eebvee nesleer. l³eecegUs Fbefoje ieebOeerveer l³eeb®³eekeÀ[tve DeLe&Keele keÀe{tve l³eebvee efyeve Keel³ee®es ceb$eer cnCetve cebef$eceb[Uele keÀe³ece þsJeues Hejbleg ceesjejpeer osmeeF¥veer ³ee efJejesOeele jepeerveecee efouee Je Fbefoje ieebOeer®es keÀece DeefOekeÀ meesHes Peeues. 1 9 p e t u e w 1 9 6 5 j e s p e e r F b e f o j e i e e b O e e r v e e r y e B k e À jeä^er³ekeÀjCee®³ee efoMesves SkeÀ Oee[meer HeeTue ìekeÀues. l³eemeeþer l³eebveer jeä^Heleerb®ee DeO³eeosMe keÀe{uee. ³ee DeO³eeosMeeves osMeeleerue ÒecegKe 14 yeBkeÀe®es jeä^er³ekeÀjCe keÀjC³eele Deeues. ³ee DeO³eeosMee®es Meer

Page 18

18 Y e e j l e e c e O ³ e s 1 9 6 7 - 6 8 c e O ³ e s H e e f n u e e r n e f j l e ¬ e À ebleer Peeueer Je 1983-84 ceO³es ogmejer njerle¬eÀebleer Peeueer. ³ee oesvner nefjle¬eÀebl³ee FbefojeieebOeer®³ee keÀe³e&keÀeueele Peeu³ee. Yeejle DeVeOeev³ee®eer Dee³eele keÀjCeeje osMe ner DeesUKe ceeie s He[tve peiee uee Yee jle DeVeOeev³e e fve³ee&le keÀª ueeieuee. ³eeletve osMee®eer Je FbefojeieebOeer®³ee vesle=lJee®eer Òeeflecee DeefOekeÀ GpeU nesC³eeme ceole Peeueer. nefjle¬eÀeleerves DeVeOeev³ee®eer GlHeeokeÀlee ceesþîee ÒeceeCeele Jee{Jeueer Demeueer lejer ûeeceerCe #es$eele efJe

Page 19

19 D e M e e H e e f j e f m L e l e e r l e ³ e e ¿ e e K e e v e v e s H e t J e & y e b i eeue ÒeMvee®ee JeeHej YeejleefJejesOeer keÀjC³eeme megjJeele kesÀueer. 23 veesJnbyejuee ³ee¿eeKeeve ³eebveer HeeefkeÀmleeveceO³es DeeCeeryeeCeer Ieesef

Page 20

20 DeHe³eMeer þju³ee. l³eeb®³ee peceerveceeuekeÀer Je mLeeefvekeÀ jep³e ³eb$eCesJejerue efve³eb$eCeeJej nuuee keÀjC³ee®ee ³ee ³eespeveeb®ee nslet neslee. jep³emlejer³e vesl³eeb®ee yeBkeÀe®es je<ì^er³ekeÀjCe, leveKes yebo keÀjCes, SkeÀeefOekeÀej efve³eb$eCe Fl³eeoer OeesjCeebvee HeeþeRyee neslee. keÀejCe ³eecegUs iegbleJeCetkeÀer®³ee mebOeer Jee{Ceej nesl³ee. Je GÐeesieer ûeeceerCe DeefYepeveebvee HeleHetjJeþe nesCeej neslee. veJ³ee keÀeBûesmeves DeMeeÒekeÀejs meerceebpekeÀ ieìeb®ee Heeefþbyee efpebketÀve 1971 ®eer efveJe[CetkeÀ efpebkeÀueer. keÀeBûesme Je meceepeJeeÐeeb®³ee GJe&efjle DeJejesOeebveener efleves veä kesÀues efleves meec³eJeeoer, efnbotlJeJeeoer MekeÌleer DeeefCe ÒeeosefMekeÀ Deeqmcelee JeeÐeeb®³ee Jee{l³ee HeeþeRy³eeueener DeìkeÀeJe kesÀuee. u e e s k e À e v e g v e ³ e e ® e s J ³ e k e Ì l e e r H e t p e s l e k e À m e s © H e eblej Peeues ns mHeä keÀjleevee pe³eble uesues ³eebveer cnìues Deens, ’1971 ®³ee efveJe[CetkeÀerveblej FbefojeieebOeer®eer Òeeflecee yeveJeCeeN³eebvee nJes nesles lemes veJe ueeskeÀevegjbpeveJeeoe®es ©Heeblej J³ekeÌleerHetpesle Peeues. l³ee HejmHejele oeKeJeuesu³ee meeefVeO³ee®ee Hee³ee®e ®etkeÀer®ee neslee. ³ee efveJe[CetkeÀer®³ee efvekeÀeueeves oeKeJetve efoues keÀer, veJ³ee keÀeBûesme He#ee®es ³eMe ns cenlJee®³ee Yeeieeleerue petv³ee DeefYepeveeb®³ee Heeefþby³eeJej ceesþîee ÒeceeCeeJej DeJeuebyetve nesles. mJele:®³ee ceO³ece ueJeeoe®³ee YetefcekesÀme JeejbJeej DeeJneve GHeefmLele keÀjCeeN³ee jep³emlejer³e vesl³eebJej keÀeyet þsJeC³eemeeþer FbefojeieebOeervee He³ee&³eer mebj®eves®eer iejpe nesleer. jep³ee®es mLeeefvekeÀ Je ÒeeosefMekeÀ Yeeie Depegvener pegv³ee DeeIee[er ®eewkeÀìerle keÀe³e& keÀjC³ee®³ee pegv³ee ûeeceerCe DeefYepeveeb®³ee DeefOeHel³eeKeeueer nesles. He#eeves ³egJee keÀeBûesme efJeÐeeLeea mebIeìvee ³eeb®ee ueeskeÀevegjbpeveJeeoer ke=Àleer mebieìveemeeþer JeeHej kesÀuee neslee. Deelee l³eeb®ee JeeHej veJ³ee efveÿeJebleeceO³es DeeÞe³eeb®³ee efJelejCee®ee JeenkeÀ cnCetve keÀjCes ³eesi³e nesles. pegv³ee DeefYepeveeb®es yeeuesefkeÀuues YesoC³eemeeþer Menjer Je ûeeceerCe mlejeJej He³ee&³eer mebj®evee GY³ee kesÀu³ee nesl³ee.“DeMee He×leerves ueeskeÀevegve³eJeeoer jepekeÀejCeeves Yeejleer³e jepekeÀer³e Òeef¬eÀ³esuee ÒeYeeefJele kesÀuesues efomeles. jeä^er³e DeeCeeryeeCeer: Y e e j l e e r ³ e m e b e f J e O e e v e e ® ³ e e 1 8 J ³ e e Y e e i e e l e D e e CeeryeeCeer efJe

Page 21

21 meceLe&keÀebkeÀ[tve ®e®ee& ®eeuet nesleer ³ee®ee Dee{eJee cee$e Iesleuee peele veener. l³eecegUs DeeCeeryeeCeer efJe

Page 22

22 1 9 7 5 m e e u e e r F b e f o j e i e e b O e e r m e j k e À e j v e s p ³ e e J e s U er DeeCeeryeeCeer HetkeÀejueer. l³eeJesUer osMeele ³eg×pev³e HeefjefmLeleer®³ee keÀejCeeJe©ve jeä^er³e D e e C e e r y e e C e e r k e À e ³ e & v J e e r l e n e s l e e r ® e . j e ä ^ e r ³ e DeeCeeryeeCeer pej keÀe³e&vJeerle Demesue lej Hejle o g m e N ³ e e k e À e j C e e b m e e þ e r j e ä ^ e r ³ e D e e C e e r y e e C e e r keÀMeer keÀe³e Ieesef

Page 23

23 efnleemeeþer keÀener Hegjesieeceer ³eespevee Debceueele DeeCeC³eeme meg©Jeele kesÀueer. lesJneHeemetve SkeÀ ceesþe iet{ Je meJe&J³eeHeer keÀì efMepele Deens ³ee®eer DeeHeCee meJee¥vee peeCeerJe Deens®e. ueeskeÀMeener®³ee veeJeeKeeueer ueeskeÀMeener He×leer®es keÀecekeÀepe®e yebo Hee[eJes Demes Òe³elve keÀjC³eele Deeues Deensle. efjlemej efveJe[tve Deeuesu³ee mejkeÀejebvee DeeHeues keÀece keÀ© osC³eele Deeuesues veener DeeefCe keÀener yeeyeleerue keÀe³eosMeerj ceeiee&ves efveJe[tve Deeuesu³ee efJeOeevemeYee yejKeemle JneJ³ee cnCetve meYeemeoebvee jepeerveeces osC³eebme Yeeie Hee[C³eemeeþer yeuee®ee JeeHej ner keÀjC³eele Deeuee Deens. veevee ÒekeÀej®³ee ®eUJeUeRveer meejs JeeleeJejCe leeHeuesues Demetve l³ee®ee HeefjCeece Del³ee®eejele Peeuee Deens. ceb$eer ceb[Ueleerue ceePes menkeÀejer Þeer ueueerle veeje³eCe efceÞee ³eeb®³ee Deceeveg

Page 24

24 m e e j e b M e , F b e f o j e i e e b O e e r v e e r D e e H e u ³ e e e f v e J e s o veeletve jeä^er³e DeeCeeryeeCeerme lelkeÀeefueve efJejesOekeÀebvee peyeeyeoej Oejuesues efomeles. jeä^er³e DeeCeeryeeCeerme keÀejCeerYetle IeìkeÀë 25 petve 1975 jespeer Fbefoje ieebOeerveer jeä^er³e D e e C e e r y e e C e e r I e e s e f < e l e k e À j C ³ e e ® e e r efMeHeÀejme jeä^HeleeRkeÀ[s kesÀueer Demeueer lejer j e ä ^ e r ³ e D e e C e e r y e e C e e r u e e o C ³ e e ® e e e f v e C e & ³ e n e SkeÀe je$eer®ee efveCe&³e cnìuee peeT MekeÀCeej veener. jeä^er³e DeeCeeryeeCeer®³ee efveCe&³eeHe³e¥le Fbefoje ieebOeervee DeeCeCeejs DeveskeÀ IeìkeÀ leerve-®eej Je

Page 25

25 KeesueJej ªlele ®eeueuee neslee. Yeejlee®³ee DeveskeÀ Yeeieele DeVeemeeþer obieueer GmeUle nesl³ee. yesjespeieejeb®es, efJeÐeeL³ee¥®es keÀeceieejeb®es cees®ex, OejCes Je mebHe osMeYej ®eeueg nesles. osMe DejepekeÀe®³ee JeeìsJej Deens keÀer keÀe³e DeMeer HeefjefmLeleer efvecee&Ce Peeuesueer nesleer. osMeYej cees®ex, efveoMe&ves, Heesefueme Je DeeboesuekeÀ ³eeb®eer ®ekeÀcekeÀ ³ee efvel³ee®³ee yeeyeer yeveu³ee nesl³ee. m e e j e b M e , DeeefLe&keÀ mebkeÀì Je efJejesOekeÀebveer l³ee®ee G®euesuee HeÀe³eoe ³ee®³ee keÀe$eerle Fbefoje ieebOeer meeHe[u³ee nesl³ee ³ee keÀe$eerlegve yeensj He[C³eemeeþer l³eebveer DeeCeeryeeCeer®es HeeTue G®eueues Demes cnìues peeles. 3) iegpejele ceOeerue Deeboesueveë ³ e e o j c ³ e e v e ® ³ e e k e À e U e l e e f v e c e e & C e P e e u e s u ³ e e D eeefLe&keÀ mebkeÀìe®ee HeÀìkeÀe keÀeBûesme He#eeme iegpejeleceO³es meJee&efOekeÀ yemeuee. ueeskeÀmeYescetUs efveefJe&Jeeo yengcelee®es mejkeÀej keÀesmeUu³ee®eer mJeeleb$³eesÊej Yeejleeleerue Heefnueer Ieìvee ietpejele ceOeerue keÀeBûesme mejkeÀej®³ee keÀesmeUu³eeves veeWoueer iesueer. iegpejele Deeboesuevee®eer J³eeHleer DeLee&le®e ceesþer nesleer. efvejefvejeUs meeceeefpekeÀ, DeeefLe&keÀ, jepekeÀer³e Jeie&, IeìkeÀ l³eele meeefceue nesles. l³eeb®³ee nsletbefJe

Page 26

26 uee ie³ee ³esLes Hejle meercee megj#ee oue Je keWÀefê³e jeKeerJe Heesefuemeebveer ieesUeryeej keÀ©ve ³ee Deeboesueveeme ef®ej[C³ee®ee Òe³elve kesÀuee. ieHetÀj mejkeÀej cee$e DeMee HeefjefmLeleerle ner ³ee DeeboesueveekeÀ[s otue&#e keÀjle nesles. Fbefoje ieebOeeRveer ner efyenej mejkeÀej Jee®eJeC³ee®ee ÒeMve Òeefleäs®ee yeveJeuee neslee. l³eeletve ³ee Deeboesuevee®es vesle=lJe pe³eÒekeÀeMe veeje³eCe ³eeb®³eekeÀ[s iesues Je ³ee Deeboesueveeves DeefnbmekeÀ Hejbleg J³eeHekeÀ peveDeeboesuevee®es mJe©He ueJekeÀj®e OeejCe kesÀues l³eelegve SkeÀ ÒekeÀejs Fbefoje ieebOeer®³ee ceveele DeeCeeryeeCeer®eer KetCeieeþ vekeÌkeÀer Peeueer Demes cnìues lej JeeJeies þ© ve³es. 5) pes. Heer. ®es mebHetCe& ¬eÀebleer Deeboesueveë e f y e n e j c e O e e r u e D e e b o e s u e v e e m e p e ³ e Ò e k e À e M e v e e j e ³eCe ³eebveer vesle=lJe efou³eeveblej ³ee Deeboesuevee®ee efJemleej Je J³eHekeÀlee oesvnerceO³es Òe®eb[ Jee{ Peeueer. keÀejCe pe³eÒekeÀeMe veeje³eCe l³eeJesUer ueeskeÀefÒe³eles®³ee ueeìsJej mJeej nesles. pes. Heer. ®³ee ¢äerves kesÀJeU efyenej mejkeÀej®e nìJetve YeeieCeej veener lej keWÀêeleerue Fbefoje ieebOeer mejkeÀej nìefJeC³ee®eer meJee&efOekeÀ iejpe Deens. l³eemeeþer l³eebveer osMeYej oewjs keÀ©ve mebHetCe& ¬eÀebleer®ee veeje efouee. pes. Heer. ®³ee celes osMeele mebHetCe& ¬eÀebleer ner ³egJeeMekeÌleer Je peveMekeÌleer ³eeb®³ee mebIeefìle Òe³elveelegve nesT MekeÀles. ¬eÀebleer ueeolee ³esle veener. leer GHepeeJeer ueeieles. jepekeÀer³e He#eebvee ¬eÀebleer Ie[Jetve DeeCelee ³esle veener. jepeefkeÀ³e He#eeb®³ee mJeeLe& Je cenlJekeÀeb#escegUs les ¬eÀebleerefveÿ nesT MekeÀle veenerle. pes. HeeR ®³ee celes ³ee Deeboesuevee®es mJe©He meÊeeOeejer efJejesOeer He#e Demes vemegve ns mJe©He ÒeecegK³eeves jep³eMekeÌleer efJe©× peveMekeÌleer Demes Deens. Meemeveeves peveles®³ee ceeieC³eebkeÀ[s ogue&#e kesÀu³eeme He³ee&³eer pevelee mejkeÀejs mLeeHeve keÀjC³ee®eer ³eespevee nesleer. ³ee meceûe ¬ e À e b l e e r l e H e e s e f u e m e , u e < ke À j Je D e v ³ e me M e m $ e oues ³eebveerner menYeeieer nesC³ee®es DeeJeenve pes. HeeR. veer kesÀues nesles. ns DeeJeenve Je He³ee&³eer p e v e l e e mejkeÀejeb®eer Iees

Page 27

27 7) Deueeneyeeo G®®e v³ee³eeue³ee®ee efveCe&³e Je efJejesOekeÀeb®es Deeboesueveë 1971 ®³ee efveJe[CetkeÀerleerue Fbefoje ieebOeeR®es mHeOe&keÀ efJejesOeer GcesoJeej jepeveeje³eCe ³eebveer efveJe[CetkeÀ keÀeUele Fbefoje ieebOeeRveer MeemekeÀer³e DeefOekeÀej Heoe®ee iewjJeeHej kesÀu³ee®ee DeejesHe keÀ©ve l³eeb®eer GcesoJeejer Jee efveJe[CetkeÀ jÎ keÀjeJeer DeMeer SkeÀ ³eeef®ekeÀe Deueeneyeeo G®®e v³ee³eeue³eele oeKeue kesÀueer nesleer. ³ee Keìu³ee®ee efvekeÀeue ner ietpejele efveJe[CetkeÀeb®³ee efvekeÀeuee efoJeMeer®e Deeuee. 12 petve 1975 jespeer v³ee. peieceesnve efmevneb ³eebveer Fbefoje ieebOeeR®ee efJepe³e DeJewOe Ieesef

Page 28

28 ueeskeÀÒeefleefveefOelJe keÀe³eÐee®ee DeeOeej IesTve Deueeneyeeo G®®e v³ee³eeue³eeves Fbefoje ieebOeer®eer efveJe[ DeJewOe Ieesef

Page 29

29 ne ner SkeÀ OekeÌkeÀeleb$ee®³ee jepekeÀejCee®ee®e Yeeie neslee. efJejesOeer He#eebvee mebIeefìle nesC³eekeÀjerlee Je meÊeeOeeN³eeb®eer peceJeepeceJe keÀjC³eekeÀjerlee JeeJe Je JesU ve oslee ne efveJe[CetkeÀe DeeJe©ve IesC³ee®ee Fbefoje ieebOeer®³ee Òe³elve neslee. ietHlensj Keel³eevesner l³eebvee Deelee efveJe[CetkeÀe Iesleu³eelej keÀeBûesmeuee 350 peeiee efceUleerue Demee DenJeeue efouee neslee. lelkeÀeefueve Dee³e. yeer. Dee³e. ®es meb®eeuekeÀ Þeer uesve ³eebveer cee$e mene ceefnv³eeveblej efveJe[CetkeÀe IesC³ee®ee meuuee FbefojepeeRvee efouee neslee. osMeele DeeefLe&keÀ De[®eCeer Jee{le Demeu³eekeÀejCeeves ueJekeÀjele ueJekeÀj efveJe[CetkeÀe I³eeJ³ee Demee meuuee HebleÒeOeeve Fbefoje ieebOeeR®es Keepeieer meef®eJe DemeCeejs ÞeerOej ³eebveer ner efouee neslee. Fefmììîetì Dee@HeÀ Hee@efuemeer efjme®e& ³ee efouueerefmLele jepekeÀer³e OeesjCeeb®³ee DeY³eeme keÀjCeeN³ee mebmLesvesner Fbefoje ieebOeeRvee cee®e&ceO³es efveJe[CetkeÀe IesC³ee®ee meuuee efouee neslee. ³ee®ee meejemeej efJe®eej keÀ©ve ne efveJe[CetkeÀeb®ee efveCe&³e Ieesef

Page 30

30 keÀmes yeoue Peeues. Yeejleer³e jep³eeves l³eeme keÀmee Òeeflemeeo efouee. ³ee IeìkeÀeb®ee DeY³eeme keÀjCes DeeJeM³ekeÀ þjles. peeieefleefkeÀkeÀjCe mebkeÀuHeveelcekeÀ DeLe&ë Y e e j l e e r ³ e j e p ³ e e ® e s p e e i e e f l e e f k e À k e À j C e J e G o e j erkeÀjCee®³ee meboYee&le yeoueles mJe©He DeJeueeskeÀve keÀjC³ee®³ee ¢äerves peeieeflekeÀerkeÀjCe Je Goejer keÀjCe ³ee mebkeÀuHeveeb®ee DeLe& ceeefnle DemeCes DeeJeM³ekeÀ Demeles. peeieeflekeÀerkeÀjCe ³ee mebkeÀuHeves®ee meeceev³eleë DeLe& Het{erue ®e®es&letve mHeä keÀjlee ³esF&ue. p e e i e e f l e e f k e À k e À j C e n e r m e b % e e k e s À J e U J e C e & v e e l cekeÀ vemegve leer SkeÀ efJe®eejOeejener oMe&efJeles. ³ee efJe®eejOeejsvegmeej peeieeflekeÀerkeÀjCe ner SkeÀ GHee³e³eespevee þjles. ³ee ¢äerves peeieefleefkeÀkeÀjCe ner efJe®eejOeeje Jele&ceevekeÀeUeleerue efJe®eejebJej efveCe&³eÒeef¬eÀ³esJej Je jepekeÀer³e J³eJenejeJej Je®e&mJe ieepeJeles. peeieefleefkeÀkeÀjCe ns J³eeHeej, Yeeb[Jeue, leb$e%eeve Je ceeefnleer ³eeb®³ee SkeÀe®e peeieeflekeÀ yeepeejHesþsle nesCeeN³ee Jee{l³ee J³eeHleer Je Keesueer®es efveoxMeve keÀjles. p e e i e e f l e e f k e À k e À j C e ³ e e m e b k e À u H e v e s ® e e r m e b k e À u HeveelcekeÀ ceeb[Ceer keÀjleevee Òee. De©Cee HeW[mes Je GÊeje menm$eyeg×s ³eebveer efJeMues

Page 31

31 ieesOe[erÒeceeCes Demeles. lej peeieefleefkeÀkeÀjCee®es #es$e ns jeä^eb®³ee meercee Heggmeì Peeuesu³ee SKeeÐee peeȳeeÒeceeCes Demeles. GoejerkeÀjCe mebkeÀuHeveelcekeÀ mHeäerkeÀjCeë G o e j e r k e À j C e ³ e e m e b k e À u H e v e s ® e e D e L e & m e e O e e j C e l ee Het{erue ÒeceeCes mHeä keÀjlee ³esF&ue. p e e i e e f l e e f k e À k e À j C e p ³ e e Ò e e f ¬ e À ³ e s c e g U s M e k e Ì ³ e nesles leer DeLe&J³eJemLee Ketueer keÀjC³ee®eer Òeef¬eÀ³ee cnCepes GoejerkeÀjCe nes³e. GlHeeokeÀ lemes®e GlHeeove IeìkeÀe®es ceeuekeÀ l³eeb®³ee mJeefnleemeeþer mJeleë efveCe&³e IesT MekeÀleele ³ee®ee®e DeLe& DeeefLe&keÀ mJeeleb$³e Jee DeeefLe&keÀ efveCe&³ee®es mJeeleb$³e nes³e. HejkeÀer³e leb$e%eeve Je iegbleJeCetkeÀ DeekeÀef

Page 32

32 l³eeves ÒeYeeefJele kesÀuesues efomeles. l³eeleerue k e À e n e r Ò e c e g K e I e ì k e À e b ® e e r ® e ® e e & H e t { e r u e Ò e c e eCes keÀjlee ³esF&ue. 1) ueeskeÀMeener meceepeJeeoer lelJeeme mees[ef®eÇerë Y e e j l e e r ³ e m e b e f J e O e e v e e v e s G Î s e f M e l e k e s À l e u e e s k eÀMeener meceepeJeeo ³eeJej DeeOeejerle Yeejleer³e jepekeÀer³e Je meeceeefpekeÀ J³eJemLes®es mHeä MeyoebceO³es DeefYeJe®eve efoues Deens. 52 J³ee mebefJeOeeve ogªmleerves lej mebefJeOeevee®³ee GÎsefMekesÀle meceepeJeeo ne Meyo DebleYetle keÀ©ve ³ee lelJeeefJe

Page 33

33 mJeeleb$³eHetJe& DeJemLesle keÀe³eoe Je megJ³eJemLee jeKeCes SJe{îee Hetjles efmeefcele nesC³ee®³ee YetefcekesÀHe³e¥le Heesn®eues Deens Demes DeY³eemekeÀebvee Jeeìles. 3) DeeefLe&keÀ meeJe&YeewcelJeeJejerue ce³ee&oeë Y e e j l e 1 5 D e e @ i e m ì 1 9 4 7 j e s p e e r Y e e j l e m J e l e b $ e P eeuee. 26 peevesJeejer 1950 jespeer Yeejleer³e mebefJeOeevee®ee Debceue YeejleYej meg© Peeuee. l³ee efoJemeeHeemetve peeieeflekeÀ vekeÀeMeeJej Yeejle SkeÀ meeJe&Yeewce jep³e cnCetve DeefmlelJeele Deeues. cnCepes YeejleYej keÀesCel³eener HejkeÀer³e MekeÌleer®es keÀesCelesner DeefOejep³e Jee DebkegÀMe veener ns ³eeletve mHeä Peeues. Yeejle DeeHeueer OeesjCes keÀe³e&¬eÀce ³eespevee ³ee keÀesCel³eener yee¿e MekeÌleer®³ee ÒeYeeJeeefMeJee³e þjJeg MekesÀue Jee l³ee®eer DebceueyepeeJeCeer keÀ© MekesÀue ns ner l³eelegve efveef½ele nesles. peeieeflekeÀerkeÀjCe®³ee Òeef¬eÀ³esves cee$e peieYejeleerue jeä^-jep³e J³eJemLes®³ee meeJe&YeewcelJe ³ee DeelceleÊJeeuee®e ÒeMveebefkeÀle kesÀuesues efomeles. efJeMes

Page 34

34 `efveieg¥leJeCetkeÀ ceb$eeue³e' mLeeHeve keÀjC³eele Dee ues nesl es. e f Je Ðe c ee ve me jkeÀ ejc e O ³ es ner ns ceb$eeue³e HetCe& keÀe³e&#ecelesves keÀe³e& keÀjleebvee efomeles Deens. meejebMe, peeieeflekeÀerkeÀjCe HetJe& DeJemLesle mejkeÀej DeefOekeÀeefOekeÀ meeJe&peefvekeÀ GÐeesieele iegbleJeCetkeÀ keÀjC³eemeeþer keÀefìye× Demeuesues, Òe³elveefMeue Demeuesues HeneJe³eeme efceUle nesles. peeieeflekeÀerkeÀjCeeveblej®³ee keÀeUele cee$e mejkeÀej efveieg¥leJeCetkeÀ keÀjC³eele DeefOekeÀ keÀe³e&#ecelee oeKeJeleevee efomeles Deens. 6) meeceeefpekeÀ v³ee³e ³eespeveebvee cetj[ë Y e e j l e e r ³ e m e b e f J e O e e v e e v e s m e e c e e e f p e k e À j e p e v e w eflekeÀ Je DeeefLe&keÀ DeMee ef$emlejer³e v³ee³ee®es DeefYeJe®eve efoues Deens. Yeejleele meeceeefpekeÀ, DeeefLe&keÀ Je jepeveweflekeÀ v³ee³eeJej DeeOeeefjle meceepe j®evee efvecee&Ce keÀjC³eemeeþer Meemeveeves yeebefOeue DemeCes DeHesef#ele Deens. l³eekeÀjerlee Yeejleer³e mebefJeOeevee®³ee eflemeN³ee Je ®eewL³ee Yeeieele cnCepes mebefJeOeevee®³ee, cetueYetle mebj®evesle l³ee keÀjerlee DeeJeM³ekeÀ lejlegoer ner keÀjC³eele Deeu³ee Deensle. l³eeÒeceeCes Yeejleer³e DeLe&mebkeÀuHeeceO³es meeceeefpekeÀ Je DeeefLe&keÀ v³ee³ee®eer ÒemLeeHevee nesC³eekeÀjerlee Keeme efveOeer jeKegve þsJeuee peele Demes. l³eemeeþer efJeMes

Page 35

35 meceepe Ie[JeC³ee meeceeefpekeÀ ®eUJeUeR®es ³eesieoeve Del³eble cenlJee®es nesles. meceeefpekeÀ, DeeefLe&keÀ Je jepekeÀer³e ®eUJeUeRveer Yeejleer³e jepekeÀer³e J³eJemLes®es DeJekeÀeMe mece=× keÀjC³eele DemeeOeejCe ³eesieoeve efouesues Deens. peeieeflekeÀerkeÀjCee®³ee Òeef¬eÀ³esveblej cee$e Yeejleer³e meceepe peerJeveeletve jepekeÀer³e peerJeveeletve, meeceeefpekeÀ ®eUJeUeR®eer efHeísneì nesle iesueer Je l³eepeeieer mJe³ebmesJeer mebmLee®eer ÒemLeeHevee Peeueer. meeceeefpekeÀ ®eUJeUer ³ee efJe®eejÒeCeeueer, cetu³es ³eebvee yeebefOeue jentve DeeHeu³ee Deeboesuevee®eer Jeeì®eeue keÀjle. cee$e peeieeflekeÀerkeÀjCee®³ee Òeef¬eÀ³esves efJe®eejÒeCeeueer, cetu³ee ³ee lelJeebvee veekeÀe©ve mecem³eeÒeOeeve IeìkeÀebvee ÒeeOeev³e efoues Je SkeÀe-SkeÀe mecem³eeb®es efvejekeÀjCe keÀjCeeN³ee mJe³ebmesJeer mebIeìveebvee vee®e@jerìer mJe©Heele efJekeÀefmele kesÀues. l³eecegUs l³eeb®es meeceeefpekeÀ ®eUJeUeRmeejKes mebIeìve ner GYes jeng MekeÀues veener Je l³ee jep³ee®³ee, yengjeä^er³e kebÀHev³eeb®³ee ceeiee&ceO³es De[LeUener þ© MekeÀu³ee veenerle. S[dme meejK³ee, efJemLeeHevee®es ÒeMve ³ee meejK³ee keÀe³e& keÀjCeeN³ee mJeleb$e mJe³ebmesJeer m e b K ³ e e D e e n s l e . H e ³ e e & J e j C e e ® ³ e e Ò e M v e e J e j k e À e ³ e& keÀjCeeN³ee mebmLee, yeeuekeÀeb®³ee nkeÌkeÀebJej keÀe³e& keÀjCeeN³ee mebmLee, osnefJe¬eÀ³e keÀjCeeN³ee ceefnueeb®³ee ÒeMveeJej keÀe³e& keÀjCee®³ee mJe³ebmesJeer mebmLee ³ee kesÀJeU ®ewjerìer keÀ© MekeÀleele. Deeboesueve, meeceeefpekeÀ HeefjJele&ve ³eemeejK³ee yeeyeer l³eeb®³ee ieeJeer vemeleele. meejebMe, meeceeefpekeÀ ®eUJeUeRvee Hee³eyebo IeeueC³eemeeþer peeieeflekeÀerkeÀjCee®³ee Òeef¬eÀ³esle mJe³ebmesJeer mebmLeeb®eer ®e@jerìer mJeÒe³elveeves pevceeuee Ieeleuesueer Deens Demes DeeHeCeeme efomeles. 10) DeefueHleleeJeeoeme mees[ef®eÇer Je DecesefjkeÀe Oeeefpe&Ceer YetefcekeÀeë Y e e j l e m J e l e b $ e P e e u e e l ³ e e J e s U e r e f J e é e j ® e v e e e f ÜOe=Jeer mJe©Heele DeefmlelJeele Deeuesueer nesleer. peie DecesefjkeÀe Je meeseqJnSì jefMe³ee ³ee oesve cenemeÊeeb®³ee vesle=lJeeKeeueer SkeÀceskeÀeb®³ee efJejesOeele oesve ieìebceO³es efJeYeeieues nesles. 1 9 4 5 l e s 1 9 9 0 n e k e À e U ³ e e o e s v e c e n e m e Ê e e k e À jeä^eb®³ee mebIe

Page 36

36 mebefJeOeevee®eer nekeÀ meJe&meeceev³e pevelesle ÒesjCee osTve iesueer Je l³eebveer ns ogmejs mJeeleb$³e ner DeefOekeÀ mekeÀme He×leerves He®eefJeues. peieevesner Yeejleele mebmeoer³e ueeskeÀMeener ©peueer Deens Demes ÒeMemleerHe$e yeneue kesÀues. 1991 veblej®³ee keÀeUele Yeejleeves peeieeflekeÀerkeÀjCe, GoejerkeÀjCe Je Keepeieer keÀjCee®³ee Òeef¬eÀ³eebvee Yeejleer³e jepekeÀer³e J³eJemLes®eer oej Ketueer kesÀueer. peieYejele meJe&keÀ

Page 37

37 IeìkeÀ - 2 Yeejleer³e jepekeÀer³e He#eHe×leer Je efveJe[CetkeÀeb®es jepekeÀejCe IeìkeÀ j®evee 2.1 GefÎäîes 2.2 Yeejleeleerue jepekeÀer³e He#eHe×leer®ee Giece 2.3 Yeejleer³e jepekeÀer³e He#eHe×leer®ee efJekeÀeme 2.4 ÒeeosefMekeÀ jepekeÀer³e He#e 2.5 Yeejleeleerue ÒecegKe jeä^er³e He#e 2.6 DeeIee[er®es jepekeÀejCe Je DeeIee[er mejkeÀej 2.7 Yeejleeleerue efveJe[CetkeÀ Òeef¬eÀ³ee Je efveJe[CetkeÀ Jele&ve 2.8 meejebMe 2.9 DeeHeCe keÀece efMekeÀuees? 2.10 meboYe& met®eer 2.1 GefÎäîes ueeskeÀMeener MeemeveJ³eJemLesle efveJe[CetkeÀ Òeef¬eÀ³ee Je jepekeÀer³e He#eHe×leer ³eebveer DeefleMe³e cenlJee®es mLeeve efoues peeles. ueeskeÀMeener MeemeveJ³eJemLesleerue Meebleles®³ee ceeiee&ves meÊeeHeefjJele&ve Ie[Jetve DeeCeC³eele jepekeÀer³e He#e Je efveJe[CetkeÀ Òeef¬eÀ³es®ee cenlJeHetJe& menYeeie Demelees. l³eecegUs®e jepekeÀer³e He#eebvee mecegêeleerue ueeìeb®eer GHecee efoueer peeles. mecegêeleerue ueeìe p³eeÒeceeCes mecegêeleerue HeeCeer efpeJeble þsJeC³ee®es keÀe³e& H e e j H e e [ l e e l e l ³ e e Ò e c e e C e s ® e j e p e k e À e r ³ e H e # e n e r ueeskeÀMeenerle ueeskeÀcele mepeie þsJeC³ee®es keÀe³e& Heej Hee[le Demeleele. efveJe[CetkeÀ Òeef¬eÀ³es®³ee ceeO³eceeletve ns mepeie ueeskeÀcele jep³ekeÀl³ee¥vee DebkegÀMe þsJeC³ee®es keÀe³e& Heej Hee[les. l³eecegUs efveJe[CegkeÀebvee peveles®es meeJe&YeewcelJe J³ekeÌle keÀjC³ee®es cenlJee®es ceeO³ece ceeveues peeles. Yeejleer³e jepekeÀer³e J³eJemLesle jepekeÀer³e He#e Je efveJe[CetkeÀ Òeef¬eÀ³ee ³ee oesneWvee ner mebefJeOeeefvekeÀ Òeef¬eÀ³esceO³es DebleYet&le keÀJeC³eele Deeu³eecegUs l³eeme SkeÀ ÒekeÀejs mJee³eÊelee ÒeeHle Peeueer Deens. Yeejleer³e veeieefjkeÀebvee Yeejleer³e mebefJeOeeveeves peer cetueYetle mJeeleb$³e yeneue kesÀueer Deensle. l³eele mebIeìvee mLeeHeve keÀjC³ee®es mJeeleb$³e Yeejleer³e veeieefjkeÀebvee Òeoeve keÀjC³eele Deeues Deens. l³ee mJeeleb$³ee®ee®e DeeOeej jepekeÀer³e mLeeHeves®³ee ceeiesmeg×e Demelees. efveJe[CegkeÀ Dee³eesieeme Yeejleer³e mebefJeOeeveeves mebJewOeeefvekeÀ opee& yeneue keÀ©ve l³eeme Òeefleÿe Je HeefJe$³e efoues Deens. ³ee¢äerves Yeejleer³e jepekeÀer³e Òeef¬eÀ³esleerue ³ee oesvner I e ì k e À e b ® e e D e Y ³ e e m e ³ e e Ò e k e À j C e e l e k e À j C ³ e e l e D eeuee Deens. 2.2 Yeejleer³e jepekeÀer³e He#e He×leer®ee Giece Yeejleer³e jepekeÀer³e He#eHe×leer®ee Giece ÒeecegK³eeves mJeeleb$³eesÊej keÀeueKeb[ele Peeuee Demetve l³ee®eer ceeb[Ceer Heg{erue cegÐeeb®³ee DeeOeejs ÒeecegK³eeves keÀjlee ³esF&ue. munotes.in

Page 38

38 1) mJeeleb$³eHetJe& keÀeUeleerue jepekeÀer³e He#eë j e p e k e À e r ³ e H e # e e b ® ³ e e e f J e k e À e m e e ® ³ e e ¢ ä e r v e s m J eeleb$³eHetJe& keÀeUeleerue Yeejleele Hees

Page 39

39 vesle=lJeeKeeueer meceepeJeeoer ieìeves keÀeBûesme He#eeceOetve yeensj He[tve ÒepeemeceepeJeeoer He#ee®eer 1948 ceO³es mLeeHevee kesÀueer. Dee®ee³e& ke=ÀHeueeveer ³eebveer ke=À

Page 40

40 Peeu³ee. pevelee He#ee®³ee Ye´ceefvejeMeeletve Yeejleer³e pevelesves Hejle Yeejleer³e jeä^er³e keÀeBûesmeuee efveJe[tve efoues. 1980 les 1989 keWÀêeceO³es Yeejleer³e jeä^er³e keÀeBûesme®es SkeÀ He#eÒeYetlJe mLeeefHele Peeuesues efomeles. 5) yengHe#eHe×leer Je mebefceÞe mejkeÀejs (1989 les 2014)ë 1989 veblej Yeejleer³e jepekeÀer³e He#eHe×leerves SkeÀ efveCee&³ekeÀ JeUCe Iesleuesues efomeles. keWÀê mejkeÀej ceO³es keÀesCel³eener jepekeÀer³e He#eeme mJeyeUeJej meÊee efceUCes keÀefþCe Peeues Je DeeIee[er mejkeÀejefMeJee³e mejkeÀej mLeeHekeÀ keÀjCes DeMeke̳e nesTve yemeues. ³ee keÀeueKeb[ele jeä^er³e Je IeìkeÀjep³e HeeleUerJej DeveskeÀ DeeIee[îee efvecee&Ce Peeuesu³ee efomeleele. jeä^er³e ueeskeÀMeener DeeIee[er, meb³egkeÌle Hetjesieeceer DeeIee[er, eflemejer DeeIee[er, uesHeÌìÖebÀì, Fl³eeoer ³ee®es®e GoenjCe nesle. 6) SkeÀ He#e ÒeYetlJe He×leer®eer ®eentue (2014 les 2019)ë 2 0 1 4 m e e u e e r Y e e p e H e e u e e m e e J e & e f $ e k e À e f v e J e [ C e t keÀebceO³es mJeyeUeJej meÊee mLeeefHele keÀjlee Deeueer. YeepeHeeves jeä^er³e ueeskeÀMeener DeeIee[er®³ee ceeO³eceeletve efveJe[CetkeÀ ue{Jeueer nesleer. cee$e YeepeHeeves 282 peeiee efceUJetve yengcele ÒeeHle kesÀues. 1984 veblej YeepeHee ne mJeyeUeJej meÊee mLeeefHele keÀjCeeje ÒeLece He#e þjuee. 2014 les 2019 ceO³es Peeuesu³ee DeveskeÀ IeìkeÀjep³eebceO³es YeepeHeeves meÊee ÒeeHle kesÀueer. 2019 ®³ee meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CetkeÀerle ner 303 peeiee IesJetve ³ee He#eeves DeeHeues efveefJe&Jeeo ye ngcele ÒeeHle kesÀues. keÀeBûesme Je Flej efJejesOeer He#ee®eer Jeeleenele yeIelee Hejle SkeÀ He#eHe×leer ÒeYetlJe efvecee&Ce Peeuesues efomeles. 2.4 ÒeeosefMekeÀ jepekeÀer³e He#e ÒeeosefMekeÀ jepekeÀer³e He#eeb®ee ÒeYeeJe ne Yeejleer³e jepekeÀer³e Òeef¬eÀ³esleerue SkeÀ DeefJeYeep³e IeìkeÀ cnCetve Het{s Deeuesuee efomelees Deens. Deepe osMeeleerue Òel³eskeÀ IeìkeÀ jep³eele efkeÀceeve SkeÀ lejer ÒeeosefMekeÀ He#e DeeHeuee ÒeYeeJe jeKetve Deens. IeìkeÀjep³eeleerue meÊeeOeejer jepekeÀer³e He#eeb®eer Jeie&Jeejer kesÀueer lej ÒeeosefMekeÀ jepekeÀer³e He#eebkeÀ[s®e meJee&efOekeÀ jep³eeb®eer meÊee Deens. k e À e n e r IeìkeÀjep³eebceO³es lej 1977 veblej Deepeleeiee³ele jeä^er³e He#eeb®ee efMejkeÀeJe keÀjCes ner DeMeke̳e nesTve yeveues Deens. leefceUvee[t ns IeìkeÀjep³e ³ee®es DeeoMe& GoenjCe cnCeeues ueeiesue. Yeejleele Heefnu³ee meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CetkeÀerHeemetve 17 J³ee meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CegkeÀerHe³e¥le menYeeieer jepekeÀer³e He#eeb®eer mebK³ee keÀe{ueer lej leer oesveMes®³ee DeemeHeeme nesles. Deieoer Heefnu³ee meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CetkeÀerle leer íesìe veeieHetj DeeefCe mebLeeU HejieCee He#e DekeÀeueer oue, ®esuetvee keÀVe[vee[t, ieejes ve@Meveue keÀeweqvmeue, MeslekeÀjer keÀeceieej He#e, ve@Meveue keÀe@vHeÀjvme Demes ceespekesÀ jepekeÀer³e He#e keÀe³e&jle nesles. 1952 les 1984 He³e¥le®³ee keÀeUele ÒeeosefMekeÀ He#eeb®ee jepekeÀer³e ÒeYeeJe yeN³ee®e ÒeceeCeele ce³ee&efole neslee. ³ee keÀeueKeb[ele ceespekesÀ Hejbleg jeä^er³e HeeleUerJej keÀe³e&jle DemeCeejs jepekeÀer³e He#e meef¬eÀ³e nesles. Yeejleer³e jeä^er³e keÀeBûesme, pevemebIe Je veblej®³ee keÀeUeleerue YeepeHee, meceepeJeeoer He#e, ÒepeemeceepeJeeoer He#e, Yeejleer³e keÀc³egefveä He#e, ceekeÌme&Jeeoer keÀc³egefveä He#e, mJeleb$e He#e, cegeqmueceueerie, pevelee oue, pevelee He#e Demes jeä^er³e HeeleUerJej keÀe³e&jle DemeCeejs He#e 1985 veblej®³ee keÀeUele SkeÀlej ueesHe HeeJeues Jee SKeeo-ogmeN³ee jep³eeHetjles ce³ee&efole Peeues. Goe. mJeleb$e He#e, ÒepeemeceepeJeeoer He#e ns ueesHe HeeJeues lej keÀc³egefvemì He#e ns yebieeue, kesÀjU ³eemeejK³ee jep³eeHetjles®e ce³ee&efole Peeues. meceepeJeeoer He#e munotes.in

Page 41

41 GÊejÒeosMeeHetjlee efmeefcele Peeuee lej pevelee ouee®es DeveskeÀ legkeÀ[s efyenej, keÀvee&ìkeÀ jep³eebceO³es®e efmLejeJeues. jeä^er³e He#eeb®³ee DeHe³eMeeletve ÒeeosefMekeÀ He#eebvee efJemleejC³ee®eer SkeÀ mebOeer efceUeueer Je l³eebveer IeìkeÀ jep³eHeeleUer Jejerue jepekeÀejCeele DeeIee[er Iesle DeefKeue Yeejleer³e jepekeÀejCeeJej ner ÒeYeeJe Hee[C³eeme metjJeele kesÀueer. l³eeletve keWÀefê³e HeeleUerJejerue jepekeÀejCeelener ÒeeosefMekeÀ jepekeÀer³e He#eeb®³ee meb³egkeÌle DeeIee[îee keÀe³e&jle Peeu³ee. ³eemeJe& Heeée&YetceerJej ÒeeosefMekeÀ He#eeb®³ee Go³ee®eer Heeée&Yetceer, l³eeb®eer efJe®eejmejCeer Jee JewefMeäîes ³eeb®ee DeY³eeme keÀjCes DeeJeM³ekeÀ Deens. ÒeeosefMekeÀ He#eeb®ee DeLe&ë ÒeeosefMekeÀ jepekeÀer³e He#ee®ee DeLe& mHeä keÀjleevee ¿eemeeþer pes efvekeÀ

Page 42

42 ÒeeosefMekeÀ jepekeÀer³e He#ee®³ee Go³ee®eer keÀejCesë Yeejleer³e jepekeÀejCeele ÒeeosefMekeÀ jepekeÀer³e He#e He×leer Go³eeme ³esC³ee®eer keÀejCes ÒeecegK³eeves Het{erue ÒeceeCes ceeb[lee ³esleerue. 1) Yeeef

Page 43

43 Yee

Page 44

44 m e e j e b M e , p ³ e e J e s U e r j e p ³ e m l e j e J e j k e À e s C e l e e ® e j eä^er³e He#e He³ee&³e osT MekeÀle veener l³eeJesUer mLeeefvekeÀ He³ee&³e efvecee&Ce nesC³eeme JeeJe efceUlees. Demee mLeeefvekeÀ He³ee&³e yengOee ÒeeosefMekeÀ ©Heeves GYee jenlees ne Yeejleer³e He#eHe×leer®³ee efJekeÀemeeleerue DevegYeJe efme× keÀjlees. cenejeä^eleerue efMeJemesves®ee Giece, DeebOe´ ÒeosMeeleerue lesueieg osMece ®ee Giece, GÊej ÒeosMeeleerue lej meceepeJeeoer He#ee®ee ÒeYeeJe ner ³ee®eer®e keÀener GoenjCes nesle. 7) keÀeBûesme®eer cegueYetle ÒeMveebkeÀ[s otue&#e keÀjC³ee®eer YetefcekeÀeë Yeejleer³e jeä^er³e keÀeBûesme ne He#e cetueleë jeä^er³e meÊes®³ee Deeboesuevee®es mJeeleb$³eesÊej keÀeUeleerue SkeÀ ©He nesles. Yeejleer³e mJeeleb$³e ue{îeele keÀeBûesmeves efouesu³ee ³eesieoeveecegUs Yeejleer³e pevelesves keÀeBûesmeJej meueie efJeéeeme jeKeuee Hejbleg melele meÊesle jeefnu³eeves pes oes

Page 45

45 Yeejleeleerue ÒecegKe ÒeeosefMekeÀ He#eë Y e e j l e e l e e r u e Ò e c e g K e Ò e e o s e f M e k e À j e p e k e À e r ³ e H e #eeb®eer efveefce&leer, O³es³e Je OeesjCes ³eeb®eer ceeb[Ceer Het{erue ÒeceeCes keÀjlee ³esF&ue. 1) êefJe[ cegVes$e keÀUIece (êcegkeÀ)ë leeefceUvee[t jep³eele êcegkeÀ Je DeCCeeêcegkeÀ ns jepekeÀer³e He#e ÒeYeeJeerHeCes keÀe³e&jle Demeuesues efomeleele. ³ee He#eeb®ee Giece leefceUvee[tleerue ye´eïeCeslej ®eUJeUeRle Dee{Ulees. ye´eïeCe Jeiee&®es meJe& #es$eeleerue Je®e&mJe veä keÀjCes, ye´ecnCeslej meceepee®ee efJekeÀeme keÀjCes, êefJe[er mebmke=Àleer peesHeemeCes DeMee GÎsMeeves. l³ee JesU®³ee ceêeme jep³eele pemìerme Heeìea®eer mLeeHevee keÀjC³eele Deeueer. 1935 He³e¥le ceêeme jep³eele pemìerme Heeìeaves DeeHeuee ÒeYeeJe efvecee&Ce kesÀuee. veblej®³ee keÀeUele jeä^er³e meÊes®ee ÒeYeeJe ceêeme jep³eele ner Jee{le iesuee. pemìerme Heeìea®ee meeceeefpekeÀ ue{îee®ee DeeMe³e jepekeÀer³e mlejeJej ®eeueefJeC³eekeÀjerlee Þeer F&. Jner jecemJeeceer vee³ekeÀj ³eebveer êefJe[ keÀUIece ³ee He#ee®eer mLeeHevee kesÀueer. cee$e Het{s 1949 meeueer jecemJeeceer vee³ekeÀj ³eeb®³eeMeer yeer DeCCeeogjeF& ³eeb®³eeMeer Peeuesu³ee celeYesoelegve ne He#e HetÀìuee Je DeCCee ogjeF& ³eebveer êefJe[ cegVesve keÀUIece®eer 1949 meeueer mLeeHevee kesÀueer. êefJe[ cegVesve keÀUIece ®eer O³es³eOeesjCesë êefJe[ cegVesve keÀUIece®eer L³es³e-oesjCes ÒeecegK³eeves Het{erue ÒeceeCes efomeleele. 1. leefceU Yeeef

Page 46

46 Peeues. l³eeb®³eeveblej êcegkeÀ ceO³es DemeCeejs oesve ÒecegKe vesles Sce. keÀ©CeeefveOeer Je Sce. peer. jece®ebêve ³eeb®³eele vesle=lJee®ee mebIe

Page 47

47 lesueiet osMece®eer O³es³e-OeesjCesë lesueiet-osMece®eer O³es³eOeesjCes Je keÀe³e&¬eÀce Het{erueÒeceeCes mHeä keÀjlee ³esF&ue. 1. osMee®es mebIejep³eelcekeÀ mJe©He DeefOekeÀ ¢{ keÀjC³eemeeþer keWÀê mejkeÀejMeer ®eebieu³ee ÒekeÀej®es mebyebOe ÒemLeeefHele keÀjCes. 2. jep³eHeeueebkeÀ[tve mebmeoer³e MeemeveHe×leer®³ee efve³eceeb®es Heeueve nesCes keÀjerlee mebefJeOeeveogjmleer keÀjC³eele ³eeJeer ³eekeÀjerlee HeeþHetjeJee keÀjCes. 3. veYeesJeeCeer, otjoMe&ve Je Je=ÊeHe$es ³eeb®es mJeeleb$³e efìkeÀefJeCes. 4. keWÀê Je jep³e ³eeleerue DeeefLe&keÀ J³eJemLesmeboYee&le yeoue Ie[Jetve DeeCeCes. jep³eebvee keWÀêekeÀ[tve ³eesi³e Je HetjsMeer ceole nesC³eeyeeyele Òe³elve keÀjCes. 5. efve³eespeve ceb[Ue®³ee jep³eemebyebOeer®ee efveef½ele keÀe³e&Yeeie keÀesCelee les þjJetve IesCes. 6. v³ee³eeOeerMeeb®³ee vesceCetkeÀer®³ee He×leerle yeoue keÀjCes. 7. efveJee&®eve J³eJemLesleerue megOeejCeebmebyebOeer Òe³elve keÀjCes. 8. MeslekeÀN³eeb®³ee ceeueeuee YeeJe efceUJetve osCes. 9. ûeeceerCe efJekeÀemeekeÀjerlee keÀu³eeCekeÀejer ³eespevee jeyeefJeCes. 10. MeemekeÀer³e Ke®ee&Jej efve³eb$eCe þsJeCes. 11. Hejjeä^eMeer Yeejlee®es mebyebOe yebOetYeeJee®es, cew$eer®es jneJesle ³eekeÀjerlee Òe³elve keÀjCes. Fl³eeoer. 3) MeslekeÀjer keÀeceieej He#eë 1 9 4 8 c e O ³ e s Þ e e r Y e e T m e e n s y e j e T l e ³ e e b ® ³ e e D e O ³ e #elesKeeueer MeslekeÀjer keÀeceieej He#ee®eer mLeeHevee Peeueer. 2 Je 3 Dee@iemì 1947 jespeer pesOes-ceesjs-jeTle ³eeb®³ee vesle=lJeeKeeueer DeeUboer ³esLes SkeÀ yewþkeÀ Dee³eesefpele keÀjC³eele Deeueer nesleer. l³ee yewþkeÀerle®e keÀeBûesme Debleie&le MeslekeÀjer keÀeceieej He#ee®eer mLeeHevee keÀjC³ee®es efveef½ele Peeues. 1948 ceO³es keÀeBûesme He#eele®e mJeleb$e mebIeìvee mLeeHeve keÀjC³ee®eer HejJeeveieer veekeÀejC³eele Deeueer. ³ee ÒekeÀjCeecegUs MebkeÀjjeJe osJe Je kesÀMeJejeJe pesOes ³eeb®³eeJej efMemleYebiee®eer keÀejJeeF& keÀjC³ee®ee ner Òe³elve Peeuee. lesJne kesÀMeJejeJe pesLes, MebkeÀjjeJe osJe ³eebveer 26 SefÒeue 1948 jespeer YeeTmeensye jeTle ³eeb®³ee efveJeememLeeveer cegbyeF& ³esLes SkeÀe yewþkeÀer®es Dee³eespeve kesÀues. ³ee yewþkeÀerle keÀeBûesme ceOetve yeensj He[C³ee®ee Je veJeerve jepekeÀer³e He#e mLeeHeve keÀjC³ee®ee efveCe&³e ³ee vesl³eebveer Iesleuee. Je l³eeÒeceeCes MeslekeÀjer keÀeceieej He#e ne ÒeeosefMekeÀ He#e DeefmlelJeele Deeuee. l³ee®³ee veblej®³ee keÀeUele cenejeä^e®³ee jepekeÀejCeeuee ceesþîee ÒeceeCeele keÀener keÀeU keÀe nesF&vee ³ee He#eeves ÒeYeeefJele kesÀuesues efomeles. He#ee®eer O³es³e-OeesjCesë MeslekeÀjer keÀeceieej He#ee®es ogmejs DeefOeJesMeve ces 1950 ceO³es oeYee[er ³esLes Yejues nesles. ³ee DeefOeJesMeveele He#ee®es O³es³e-OeesjCes Heejerle keÀjC³eele Deeueer. l³eeme oeYee[er ÒebyeOe Demes ner cnCeleele. ³ee oeYee[er ÒeyebOee®³ee ceeO³eceeletve H e # e e v e s c e e k e Ì m e & J e e o e ® e e m J e e r k e À e j k e À © v e munotes.in

Page 48

48 meceepemel³eJeeoer meceepee®es GefÎä ceev³e keÀ©ve ueeskeÀMeener He×leerves ¬eÀebleer Ie[Jetve DeeCeC³eekeÀjerlee Het{erue O³es³e-OeesjCeeb®ee mJeerkeÀej keÀjC³ee®es peenerj kesÀues. 1. Menjer ceeueceÊee Je efceUkeÀle ³eeJej ce³ee&oe IeeueCes. 2. MeslekeÀN³eeb®es Je keÀeceieejeb®es ÒeMve mees[efJeC³eekeÀjerlee ÒeecegK³eeves Het{ekeÀej IesCes. 3. Meslecepetjeb®es ÒeMve mees[efJeC³eekeÀjerlee l³eeb®³ee mJeeleb$³e mebIeìvee mLeeHeve keÀjCes. 4. jespeieej nceer ³eespevee ®eeuet keÀjCes. 5. Òel³eskeÀeme keÀece efceUefJeC³ee®ee DeefOekeÀej osCes. 6. ueeskeÀMeener®es Òeeyeu³e veä keÀjCes, veeskeÀjJeiee&®eer efve³egkeÌleer keÀjC³eeme Je l³eebvee Hejle yeesueefJeC³ee®ee DeefOekeÀej pevelesme Òeoeve keÀjCes. 7. Keemeieer GÐeesieOebÐee®³ee veHe̳eeJej efve³eb$eCe þsJeCes. 8. oefuele mecetneb®³ee ÒeMveeb®eer mees[JeCetkeÀ keÀjCes. 9. Meslecepetjemeeþer efkeÀceeve Jesleve efveOee&efjle keÀjCes. 10. ÒecegKe GÐeesieeb®es jeä^er³ekeÀjCe keÀjCes. 11. menkeÀejer Mesleer®es GefÎä meeO³e keÀjC³ee®³ee efoMesves Òe³elve keÀjCes. efveJe[CetkeÀerleerue keÀeceefiejerë 1952 ®³ee meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CetkeÀerle MeskeÀeHeves efveJe[CetkeÀer®³ee jepekeÀejCeele ÒeJesMe kesÀuee. 1952 ®³ee Heefnu³ee meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CetkeÀer®³ee JesUer MeslekeÀjer keÀeceieej He#ee®³ee DeHes#ee yeN³ee®e Gb®eeJeu³ee nesl³ee. celeoej cenejeä^ keÀeBûesme®³ee jep³ekeÀejYeejeme kebÀìeUuesues Demegve les keÀeBûesmeuee efPe[keÀe©ve MeskeÀeHe®ee He³ee&³e mJeerkeÀejleerue Demee MeskeÀeHe vesl³eebvee efJeéeeme Jeeìle neslee. cee$e Òel³e#eele jeä^er³e keÀeBûesmeuee ceesþe efJepe³e efceUeuee. ³ee efveJe[CetkeÀerle MeskeÀeHeuee ueeskeÀmeYesle kesÀJeU SkeÀe peeiesJej meceeOeeve ceeveeJes ueeieues. lej cegbyeF& jep³eele 14 nwojeyeeo jep³eele 14 Je ceO³eÒeosMe jep³eele SkeÀe peeieer efJepe³e mebHeeove keÀjlee Deeuee. pesOes Je ceesjs ³ee ÒecegKe vesl³eebHewkeÀer efveJe[CetkeÀerle kesÀMeJejeJe pesOeW®ee HejeYeJe Peeuee lej MebkeÀjjeJe ceesjs efJepe³eer Peeues. l³eecetUs He#eebleie&le Jeeo Hesìuee. l³eeletve®e 1957 ®eer meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CetkeÀ ³esF& He³e¥le mebmLeeHekeÀ meom³eebHewkeÀer YeeTmeensye jeTle JeieUlee Flej meJe& meom³e jeä^er³e keÀeBûesmeceO³es Hejleues nesles. MeskeÀeHe®eer Heefnueer efHe{er pejer keÀeBûesmeceO³es iesueer lejer MeskeÀeHe®eer otmejer HeÀUer cee$e ³eekeÀeUele meef¬eÀ³e Peeueer. l³eele ÒeecegK³eeves oepeeryee osmeeF&, G×JejeJe Heeefìue, ke=À

Page 49

49 ®³ee efveJe[CetkeÀerle ueeskeÀmeYesle 02 lej efJeOeevemeYesle 19 ÒeefleefveOeer efveJe[tve Deeues. 1977 ®³ee efveJe[CetkeÀerle MeskeÀeHeves pevelee He#eeMeer ³etleer keÀ©ve efveJe[CetkeÀ ue{Jeueer l³eeJesUer MeskeÀeHeuee ueeskeÀmeYes®³ee mene peeiee efceUeu³ee lej 1978 ®³ee efJeOeevemeYee efveJe[CetkeÀebceO³es 13 peeiee efceUeu³ee. Mejo HeJeejeb®³ee vesle=lJeeKeeueer Peeuesu³ee Hetjesieeceer ueeskeÀMeener oueele MeskeÀeHe®ee ner menYeeie neslee. 1985 meeueer ner mebK³ee 13, 1990 meeueer 08, 1995 meeueer 06, 1999 meeueer 05, 2004 meeueer 04, 2009 meeueer 02, Je 2014 meeueer kesÀJeU 01 peeiesJej MeskeÀeHeuee meceeOeeve ceeveeJes ueeieues Deens. 1998 veblej MeskeÀeHeuee ueeskeÀmeYesle ÒeefleefveefOelJe efceUt MekeÀuesues veener. SkesÀkeÀeUer cenejeä^ele ÒecegKe efJejesOeer He#e Demeuesuee MeskeÀeHe ne kesÀJeU GÊej je³eie[ Hetjlee ce³ee&efole Peeuesuee efomelees. je³eie[ efpeunîeele lej efJe®eejmejCeerMeerner mLeeefvekeÀ HeeleUerJej l³eebveer le[pees[ mJeerkeÀejuesueer efomeles. efMeJemesvesme keÀOeerkeÀeUer Oecee¥Oe MekeÌleer cnCetve keÀÆj efJejesOe keÀjCeeje MeskeÀeHe je³eie[ efpeune H e e f j < e o s k e À j e r l e e c e O e u ³ e e k e À e U e l e ³ e t l e e r ® e e Y eeie yeveues nesles ner MeeskeÀebeflekeÀe ceeveueer peeles. cetu³eceeHeveë m e e j e b M e , 1 9 5 2 H e e m e t v e D e e p e l e e i e e ³ e l e e f v e J e [ C e tkeÀ efvekeÀeueeb®ee efJe®eej kesÀuee lej mHeäHeCes efveoMe&veeme ³esles keÀer MeskeÀeHe®ee Nneme nesle Deens. cenejeä^ efJeOeevemeYesleerue meJee&le ceesþe efJejesOeer He#e Je keÀeBûesme He#eeme He³ee&³e cnCetve p³eeb He#eekeÀ[s Heeefnues peele nesles l³ee He#ee®eer leekeÀo Deepe Deieoer®e veieC³e Peeueer Deens. Demes Demeues lejer MeskeÀeHeves lelJe Jew®eeefjkeÀ peer ceeb[Ceer kesÀueer Je meebYeeUueer lejer cenejeä^e®³ee®e veJns lej osMee®³ee jepekeÀejCeele ner cenlJeHetCe& þjueer Deens. MeskeÀeHeves osMeeleerue ¬eÀebleer®eer DeJemLee ueeskeÀMeener ¬eÀebleer®eer Deens Demes De®etkeÀ efveoeve oeYee[er ÒeyebOeele kesÀues nesles. Flej [eJ³ee jepekeÀer³e He#eebveer l³eekeÀ[s meceepeJeeoer ¬eÀebleer cnCetve Heeefnues nesles. MeskeÀeHeves efveoeve De®etkeÀ kesÀues lejer MeslekeÀjer Iejeleerue cetueebvee ©®esue, He®esue Demee ceekeÌme&Jeeo MeskeÀeHeuee ner meebielee Deeueer veener, ceekeÌme&Jeeoer, uesefveveJeeoer ner mebkeÀefuHele He#eyeebOeCeerner lees keÀ© MekeÀuee veener. Demes DeY³eemekeÀebvee Jeeìles. Deepener meebÒeoeef³ekeÀ veJemeece´ep³eJeeoer veJeYeeb[JeueMeener MekeÌleeRMeer ne jepekeÀer³e He#e mebIe

Page 50

50 efMeJemesvee efJemleeje®ee Feflenemeë efMeJemesvee ner SkeÀ cejeþer ÒeMveebvee Jee®ee HeÀes[Ceejer Je cejeþer ceeCemeeb®es efnlemebyebOe mebj#eCe keÀjCeejer ³eb$eCee les SkeÀ ÒeeosefMekeÀ jepekeÀer³e He#e ne ÒeJeeme lemee jes®ekeÀ Deens. l³eeleerue keÀener ÒecegKe ìH³eeb®eer ceeb[Ceer Het{erue ÒeceeCes keÀjlee ³esF&ue. 1) meec³eJeeo efJejesOeë e f M e J e m e s v e e ³ e e m e b I e ì v e s ® e e e f J e m l e e j n e s C ³ e e l e erue Heefnuee ìHHee ne meec³eJeeoeves meg© Peeuesuee efomelees. ³ee ìHH³ee®es efJeMues

Page 51

51 efveJe[CetkeÀerle Peeuesueer ner ³etleer 2015 He³e¥le DeYesÐe nesleer. 2015 veblej l³eele efKeb[ej He[C³eeme KeN³ee DeLee&ves megjJeele Peeueer. 1985 He³e¥le efMeJemesves®eer Deeceoej mebK³ee SkeÀ Hes#ee DeefOekeÀ veJnleer. 1990 ceO³es leer mebK³ee ³etleer kesÀu³eeveblej 52 He³e¥le Heesn®eueer. 1995 ceO³es lej ner ³etleer meÊesceO³es Deeueer Je efMeJemesves®es ceveesnj peesMeer Je Het{s veeje³eCe jeCes cegK³eceb$eer yeveues. lej YeepeHee®es ieesHeerveeLe cegb[s GHecegK³eceb$eer nesles. ceneefJekeÀeme DeeIee[erë 2 0 1 5 ® ³ e e e f J e O e e v e m e Y e e e f v e J e [ C e t k e À e m e Ê e e O e e j er DemeCeeN³ee YeepeHee-efMeJemesvee ³etleerves SkeÀ$e ue{Jeu³ee. peeieeJeeìHeeHeemetve®e YeepeHee-efMeJemesvesceO³es veejepeerveeìîe meg© Peeues nesles. 2015 meeueer YeepeHee efMeJemesvee ³etleer legìgve oesvner jepekeÀer³e He#eebveer mJeleb$eHeCes efveJe[CetkeÀe ue{Jeu³ee nesl³ee. l³eele YeepeHeeves ceesþer cegmeb[er cee©ve efMeJemesvesuee ceeies ìekeÀues Je 120 peeiee efceUJele meJee&le ceesþe He#e cnCetve Het{s Deeuee. efveJe[CetkeÀerveblej YeepeHee-efMeJemesvee Hetvne SkeÀ$e Deeues. cee$e meÊes®³ee Hee®e Je

Page 52

52 kesÀueer. l³eemeeþer ceemìj leejeefmebie ³eebveer 1960 meeueer DeecejCe GHees

Page 53

53 1992 58 03 5.20 1997 92 75 37.64 2002 92 41 31.08 2007 93 48 37.08 2012 94 56 34.73 2017 94 15 25.2 DekeÀeueer oue cegK³eceb$eer (Hebpeeye): De.¬eÀ. cegK³eceb$³eeb®es veeJe keÀe³e&keÀeue 01 ieg©veece efmebie 17 HesÀye´gJeejer 1969 les 27 cee®e& 1970 02 ÒekeÀeMeefmebie yeeoue 27 cee®e& 1970 les 14 petve 1991 03 ÒekeÀeMeefmebie yeeoue 20 petve 1977 les 17 HesÀye´gJeejer 1980 04 megjpeefmebie yevee&ue 29 meHìWyej 1985 les 11 petve 1987 05 ÒekeÀeMeefmebie yeeoue 12 HesÀye´gJeejer 1997 les 26 HesÀye´gJeejer 2002 06 ÒekeÀeMeefmebie yeeoue 1 cee®e& 2007 les 16 cee®e& 2017 le=Cecetue keÀeBûesmeë mecekeÀeefueve Yeejleer³e jepekeÀejCeeleerue meJee&le ÒeYeeJeer ÒeeosefMekeÀ He#e cnCetve le=Cecetue keÀeBûesme®ee GuuesKe keÀjlee ³esF&ue. 1 peevesJeejer 1998 jespeer keÀeBûesme He#eeletve yeensj He[tve Þeerceleer cecelee ye@vepeea ³eebveer ³ee He#ee®eer mLeeHevee kesÀueer. He. yebieeue ceOeerue ceekeÌme&Jeeoer keÀc³egefvemì Heeìea®³ee DeYesÐe efkeÀuu³eeme GOJemle keÀjC³ee®es keÀ ece keÀe sCel³ee ner jeä^er³e He# eeme Meke̳e Pe eues veJnles les keÀece cecelee ye@vepeea ³eeb®³ee vesle=lJeeKeeueer le=Cecegue keÀeBûesme ³ee ÒeeosefMekeÀ He# eeve s Heej Hee[uesues efomeles. SJe{s®e veJns lej ceeieerue oesve oMekeÀele jeä^er³e jepekeÀejCeele ner ³ee He#eeves DeeHeuee ÒeYeeJe Jej®esJej Je=×eRiele kesÀuesuee efomelees. 2009 ®³ee ueeskeÀmeYes®³ee meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CetkeÀerle osMeHeeleUerJej le=Cecegue keÀeBûesme ne meneJ³ee ¬eÀceebkeÀe®ee He#e neslee lej 2019 ®³ee ueeskeÀmeYee efveJe[CetkeÀerle l³eeb®eer peeiee ®eewL³ee ¬eÀceebkeÀeJej Deens. efJeÐeeceeve HeefjefmLele vejWê ceesoeR®³ee Dee¬eÀcekeÀ vesle=lJeeme jesKeC³eemeeþer efJejesOekeÀebveer cecelee ye@vepeeA®³ee vesle=lJee®ee He³ee&³e ®eesKeeUC³eeme megjJeele kesÀueer Deens. l³eeJe©ve ³ee He#ee®³ee ÒeYeeJe #ecelee DeeHeu³ee ue#eele ³esT MekeÀles. le=Cecegue keÀeBûesmeves Heb. yebieeue yeensjerue jep³eebceO³es 2010 ®³ee veblej DeeHeueer leekeÀo Jee{JeC³eeme megjJeele kesÀueer. HeefjCeece mJe©He meJe& Yeejleer³e le=Cecegue keÀeBûesme uee (AITC). jeä^er³e He#ee®ee opee& efveJe[CetkeÀ Dee³eesieeves 2 meHìWyej 2016 jespeer yeneue kesÀuee Deens. lejerner le=Cecegue keÀeBûesme®ee Heb. yebieeue ceOeerue ÒeYeeJe Heenlee SkeÀ ÒeeosefMekeÀ He#e cnCetve DeY³eeme keÀjCes cenlJee®es þjles. le=Cecegue keÀeBûesmeuee He. yebieeue®³ee jepekeÀejCeele Hee³e jesJeC³eekeÀjerlee veboerûeece Deeboesuevee®ee meJee&efOekeÀ HeÀe³eoe Peeuesuee efomelees. ìeìe kebÀHeveer®es meJexmeJee& DemeCeejs Þeer jleve munotes.in

Page 54

54 ìeìe ³eeb®es mJeHve DemeCeeN³ee ve@vees keÀej ®ee ÒemleeefJele keÀejKeevee efmebiegj-veboerûeece ³esLes neslee. l³eekeÀjerlee Heb. yebieeue mejkeÀejves mLeeefvekeÀ peveles®³ee efnlemebyebOeevee yeepetuee keÀ©ve yeUpeyejerves peefceve DeefOeûenCe keÀjeJe³eeme meg©Jeele kesÀueer. 70 npeej ueeskeÀebvee DeeHeu³ee ieeJe Je peefceveerHeemetve JesieUs keÀjC³eele Deeues l³eeJesUer Peeuesu³ee DeeboesueveeJej Heb. yebieeue Heesefuemeebveer ieesUeryeej kesÀuee. l³eele 14 DeeboesuekeÀeb®ee ce=l³eg Peeuee. l³eecegUs ³ee Deeboesueveeves Heb. yebieeue®es jepekeÀejCe {JeUgve efveIeeues. cecelee ye@vepeea Je l³eeb®³ee keÀeBûesme He#eele He#eefJemleeje®eer mebOeer mecepetve ³eele DeeIee[er Iesleueer Je ueJekeÀj®e l³ee®es jepekeÀer³e HeÀe³eos ner ³ee He#eeme ÒeeHle Peeues. 2007 meeueer ns veboerûeece-efMebiegj®es Deeboesueve Peeues. 2009 ®³ee ueeskeÀmeYee efveJe[CetkeÀerle le=Cecegue keÀeBûesmeuee 19 peeiee efceUeu³ee ns l³eeb®es ceesþs ³eMe nesles. 2010 ®³ee keÀesuekeÀeÊee ceneveiejHeeefuekesÀle 141 HewkeÀer 97 peeiee efpebkegÀve le=Cecegue keÀeBûesmeves meÊee leey³eele Iesleueer Je 2011 ®³ee Heb. yebieeue efJeOeevemeYee efveJe[CetkeÀebceO³es le=Cecegue keÀeBûesme Je menkeÀejer He#eebveer 294 peeieebHewkeÀer 227 peeieebJej efJepe³e mebHeeove keÀjerle meÊee nmleiele kesÀueer. [eJ³ee DeeIee[er®ee ne HeÀej ceesþe HejeYeJe neslee Je Heb. yebieeue ®³ee jepekeÀejCeeuee ³ee efveJe[CetkeÀebveblej efveCee&³ekeÀ JeUCe efceUeuesues efomeles. le=Cecegue keÀeBûesmeves l³eeveblej ceefCeHetj, Deesjermee, leefceUvee[t, kesÀjU, efmekeÌkeÀerce, nefj³eeCee, De©Cee®eue ÒeosMe, ceefCeHetj ³ee jep³eebceO³es ner DeeHeues keÀe³e& peesceeves ®eeueg kesÀuesues efomeles. 2014 ®³ee ueeskeÀmeYee meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CetkeÀebceO³es efJeefJeOe jep³eeble efceUtve ³ee He#eeme 6 ìkeÌkesÀ Hes#ee DeefOekeÀ celeoeve efceUeuesues efomeles. l³eecegUs efveJe[CetkeÀ Dee³eesieekeÀ[tve ³ee ÒeeosefMekeÀ He#eeme jeä^er³e He#e cnCetve ceev³elee osC³eele Deeueer Deens. cecelee ye@vepeea ³ee le=Cecegue keÀeBûesme®³ee meJexmeJee& Deensle. mebIeìveelcekeÀ HeeleUerJej efJeÐeeLeea DeeIee[er, ³egJee DeeIee[er, ceefnuee DeeIee[er, keÀeceieej DeeIee[er, MeslekeÀjer DeeIee[er DeMee efJebie ner keÀe³e&jle Deensle. p³ee ³ee ÒeeosefMekeÀ He#ee®³ee keÀe³e&¬eÀceeb®es efJe®eejOeejs®es meb®eueve keÀjC³eele [eJ³ee He#eeb®³ee lees[erme lees[ keÀe³e& keÀjleebvee efomeleele. le=Cecegue keÀeBûesme®ee keÀe³e&¬eÀce Je OeesjCes cecelee ye@vepeea ³eebveer efouesu³ee SkeÀe Iees

Page 55

55 le=Cecegue keÀeBûesme efveJe[CetkeÀ keÀeceefiejer (efJeOeevemeYee): Je

Page 56

56 30 cet. [er. SHeÀ [e@ve keÀHej je@³e 31 Pes[ Sve Heer ueeue[t nescee 2.5 Yeejleeleerue ÒecegKe jeä^er³e He#e Yeejleele jeä^er³e He#e cnCetve ceev³elee efceUJeC³eemeeþer efveJe[CetkeÀ Dee³eesieeves keÀener efvekeÀ

Page 57

57 DeMee He×leerves Yeejleer³e jeä^er³e keÀeBûesme meefceleer®es mebIeìveelcekeÀ peeUs le³eej Peeuesues efomeles. l³ee®es keÀe³e& Het{erue ÒeceeCes DeefOekeÀ mHeä keÀjlee ³esF&ue. 1) DeefKeue Yeejleer³e keÀeBûesme meefceleerë D e e f K e u e Y e e j l e e r ³ e k e À e B û e s m e m e e f c e l e e r c e O ³ e s Ò eosMe keÀeBûesme meefceleer®es ÒeefleefveOeer Demeleele. ³ee meefceleerle efveJee&ef®ele, Heodefme× Je mJeerke=Àle Demes meom³e DebleYet&le kesÀues peeleele. DeefKeue Yeejleer³e mlejeJej ³ee meefceleer®es efve³eb$eCe Demeles. He#ee®eer O³es³eOeesjCes, DeeosMe Je keÀe³e&¬eÀce ÒeeosefMekeÀ meefcel³eebHe³e¥le Heesn®eJeCes, l³eeb®³ee keÀe³ee&Jej efve³eb$eCe þsJeCes. osKejsKe þsJeCes DeMeer keÀe³e& meeOeejCeleë DeefKeue Yeejleer³e keÀeBûesme meefceleerkeÀ[tve Heej Hee[ueer peeleele. 2) keÀe³e&keÀejer meefceleerë Yeejleer³e jeä^er³e keÀeBûesme®³ee He#emeÊesle keÀe³e&keÀejer meefceleerme Devev³e meeOeejCe cenlJe Deens. He#ee®es O³es³eOeesjCes Òel³e#eele jeyeJeC³ee®es keÀe³e& keÀe³e&keÀejer meefceleerJej Demeles. ³ee keÀe³e&keÀejer meefceleerle keÀeBûesme He#ee®ee DeO³e#e, keÀes

Page 58

58 1. ÒeeLeefcekeÀ meYeemeo 2. ef¬eÀ³eeMeerue meYeemeo 3. meceeJesMekeÀ meYeemeo p³ee J³ekeÌleerves Je³ee®eer 18 Je

Page 59

59 Demeleele. ³eeleerue 2/3 meom³eeb®eer efveJe[ DeefKeue Yeejleer³e keÀeBûesme meefceleerkeÀ[tve kesÀueer peeles. ³ee meefceleer®³ee ÒecegKe keÀe³ee¥ceO³es DeefKeue Yeejleer³e keÀeBûesme®es Je

Page 60

60 ³esF&ue Demes JesUesJesUer mheä kesÀuesues efomeles. osMeeleerue oeefjêîe, yeskeÀejer efvecet&ueve keÀjC³ee®³ee ¢äerves ueeskeÀebvee jespeieej GheueyOe JneJee ³ee nsletves jmles yeebOeCeer, heeìyebOeejs, meeJe&peefvekeÀ yeebOekeÀeces, jespeieeje®eer veJeerve #es$es efJekeÀefmele keÀjCes, mJe³ebjespeieejeme he´eOeev³e osCes DeMee O³es³eebvee Deeheu³ee Deeheu³ee efveJe[CetkeÀ peenerjveec³eele keÀe³ece mLeeve efouesues efomeles. l³ee®e yejesyej osMeeleerue meJe& ueeskeÀebvee efMe#eCee®eer mebOeer GheueyOe keÀªve osCes, he´eLeefcekeÀ, og³³ece, G®®e J³eJemeeef³ekeÀ Je leebef$ekeÀ efMe#eCee®³ee mebOeer Je mees³eer GheueyOe keÀªve osCes ³eemeejK³ee OeesjCeebvee efMe#eCee®ee efJemleej keÀjC³ee®³ee ¢äerves he´eOeev³e efouesues efomeles. jeä^er³e jespeieej nceer ³eespevee, efMe#eCee®ee cetueYetle DeefOekeÀej ne ³ee ¢äerves keÀeBie´smeves he´l³e#eele jeyeJeuesuee keÀe³e&¬eÀce ner cenÊJee®ee ceeveeJee ueeiesue. Yeejleer³e jeä^er³e keÀeBie´sme®eer efveJe[CegkeÀerleerue keÀeceefiejer Je

Page 61

61 Jee{l³ee he´YeeJeeletve Yeepehee meejK³ee jepekeÀer³e he#eebvee efceUCeeje Jee{lee he´eflemeeo, keÀeBie´sme vesle=lJeeleerue ieìyeepeer ³eemeejK³ee keÀejCeebcegUs 1995 les 2004 ne keÀeU SkeÀ he´keÀejs keÀeBie´sme ue³eeme iesueer Deens keÀer keÀe³e Demes JeeìCeeje keÀeueKeb[ neslee. cee$e 2004 meeueer keÀeBie´smeves hejle meÊesle ³esTve Deeheues DeeqmlelJe oeKeJeues. 2009 meeueer ³ee he#eeves hejle ceesþer GYeejer Iesleueer. hejbleg 2014®³ee meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CegkeÀerle keÀeBie´sme he#ee®eer meJee&le JeeF&ì keÀeceefiejer Peeueer. ceesoer ueeìsceO³es keÀeBie´sme he#ee®eer heej OetUOeeCe Peeueer. 2014 les 2019 ³ee keÀeueKeb[ele DeveskeÀ IeìkeÀ jep³eeleerue meÊee ner keÀeBie´sme®³ee neletve iesueer. 2019 ®³ee efveJe[CegkeÀerlener keÀeBie´sme®eer heefjeqmLeleer Jeeleenle Peeuesu³ee jepekeÀer³e he#ee meejKeer®e Peeueer. jengue ieebOeerveer DeO³e#eheoe®ee jepeerveecee efouee, meesefve³ee ieebOeeRvee nbieeceer DeO³e#e cnCetve vesceC³eele Deeues Deens, he#eeleerue ieìyeepeer meef¬eÀ³e Peeueer Deens. meO³ee®ee keÀeU ne keÀeBie´smemeeþer DeefleMe³e keÀþerCe keÀeU Deens. hejbleg ceeieerue Feflenemee®ee DevegYeJe cee$e keÀeBie´sme hejle GYeejer IesC³ee®eer #ecelee yeeUietve Deens Demes®e DeeheCeeme meebielees. 2) Yeejleer³e pevelee he#e: meceJeÀe}erve Yeejleer³e jepekeÀejCeeleerue meJee&le he´yeU jeä^er³e jepekeÀer³e he#e cnCetve Yeepeheeves Deeheues mLeeve YekeÌkeÀce kesÀuesues efomeles. DeeIee[er®³ee jepekeÀejCeeves efvecee&Ce Peeuesueer jeä^er³e jepekeÀejCee®eer keÀeW[er HeÀes[C³ee®es keÀece 2014 ®³ee meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CegkeÀerle Yeepeheeves SkeÀ neleer yengcele he´ehle keÀªve kesÀues. 2019 ®³ee meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CegkeÀerle Yeepeheeves Deeheuee he´YeglJee®ee hee³ee DeefOekeÀ YekeÌkeÀce kesÀuesuee efomelees. Yeepeheeuee Deepe efceUle Demeuesues ³eMe ns menpeemenpeer efceUeuesues veener ns Yeepehee®³ee SketÀCe Jeeì®eeueer®ee Dee{eJee Iesleevee mheäheCes peeCeJeles. ³ee ¢äerves Yeejleer³e jepekeÀer³e he´ef¬eÀ³esuee meJee¥ieerCe ¢äîee he´YeeefJele keÀjCeeN³ee Yeejleer³e pevelee he#ee®ee hetJe& Fefleneme, l³ee®eer he#e yeebOeCeer, O³es³e Je OeesjCes, DeeefCe efveJe[CegkeÀerleerue SketÀCe keÀeceefiejer®ee Dee{eJee IesCes Yeejleer³e jepekeÀer³e he´ef¬eÀ³es®es DeJeueeskeÀve keÀjleevee DeeJeM³ekeÀ þjles. Yeepehee®ee hetJe& Fefleneme pevemebIe: Yeejleer³e pevelee he#e ne 1980 meeueer mLeeheve Peeuesuee Demeuee lejer l³ee®eer cegUs pevemebIee ceO³es Deensle. l³eecegUs Yeepehee®³ee Jeeì®eeueerle pevemebIee®ee ner Deheefjne³e&heCes DeY³eeme keÀjCes DeeJeM³ekeÀ þjles. 21 Dee@keÌìesyej 1951 jespeer [e@. M³eeceehe´meeo cegKepeea ³eebveer pevemebIee®eer mLeehevee kesÀueer. mJeeleb$³ehetJe& keÀeUeleerue eEnot cenemeYeshes#ee ³ee he#ee®es mJeªhe JesieUs nesles. lelkeÀeueerve pevemebIee®es DeeJneve ns meebmke=ÀeflekeÀ jeä^Jeeoeuee Demeuesues efomeles. SkeÀ mebmke=Àleer, SkeÀ pevelee, Je SkeÀ jeä^ ³ee DeKeb[ Yeejlee®³ee efJe®eejeves pevemebIe mLeeheve Peeuee neslee. pevemebIee®³ee mLeehevesle jeä^er³e mJe³ebmesJekeÀ mebIeeMeer efveie[erle vesl³eeb®ee neleYeej neslee. ne he#e eEnoglJee®ee hegjmkeÀej keÀjCeeje Deens DeMeer he´eflecee efvecee&Ce Peeu³eecegUs Flej jepekeÀer³e he#eeb®es menkeÀe³e& pevemebIeeme efceUeues veener. GÊej Yeejleehegjlee ³ee he#ee®ee he´YeeJe ce³ee&efole jeefnuee. 1967 ®³ee ueeskeÀmeYes®³ee meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CegkeÀerle pevemebIeeme35 peeiee efceUeu³ee. 1971®³ee ueeskeÀmeYes®³ee ceO³eeJeOeer efveJe[CegkeÀeb ceO³es pevemebIeeme 22 peeiee he´ehle Peeu³ee. 1975 meeueer Fbefoje ieebOeeRveer DeeCeeryeeCeer ueeJeu³eeveblej DeeCeeryeeCeer efJejesOeer ieìeceO³es pevemebIe meeceerue Peeuee Je 1977 meeueer Fbefoje ieebOeeR®³ee vesle=lJeeme efJejesOe keÀjC³eemeeþer pevelee he#ee®³ee ceeO³eceeletve SkeÀ$e Deeuesu³ee meJe& efJejesOeer he#eebmen pevemebIe ner pevelee he#eele efJemee|pele Peeuee. ³ee®e keÀeUele Deìue efyenejer Jeepehes³eer, ueeue ke=À

Page 62

62 YeepeHee®ee keÀe³e&¬eÀce Je O³es³eOeesjCes mecepetve IesC³eekeÀjlee lelkeÀeueerve pevemebIee®³ee Je OeesjCeeb®eener Dee{eJee IesCes DeeJeM³ekeÀ þjles. l³eeleerue cenÊJee®es cegÎs heg{eruehe´ceeCes ceeb[lee ³esleerue. osMe SkeÀ, jeä^ SkeÀ, mebmke=Àleer SkeÀ ³eeJej efJeéeeme þsJetve Yeejlee®es DeKeb[lJe Je Sske̳e efìkeÀefJeCes. • Deee|LekeÀ Je jepekeÀer³e meÊes®es efJekeWÀêerkeÀjCe keÀjCes • jeä^er³ekeÀjCe, menkeÀejer Mesleer ³eebvee efJejesOe keÀjCes • Keemeieer GÐeesieOebÐeebvee he´eslmeenve osCes • he´efMeef#ele veeieefjkeÀebvee jespeieej GheueyOe keÀªve osCes • keÀmesue l³ee®eer peceerve ³ee leÊJee®eer keÀe³e&Jeener keÀjCes • ieesnl³ee he´efleyebOekeÀ keÀe³ee&me heeeEþyee - he´eslmeenve osCes • jeä^Yee

Page 63

63 jeä^er³e keÀe³e&keÀejCeer : YeepeHee®³ee he#emebIeìvesle jeä^er³e keÀe³e&keÀeefjCeerme meJeex®®e mLeeve efomeles. jeä^er³e keÀe³e&keÀeefjCeer he#ee®es O³es³e-OeesjCe Je keÀe³e&¬eÀce efveeq½ele keÀjle Demeles. jeä^er³e keÀe³e&keÀeefjCeer®³ee efve³eefcele yewþkeÀe nesleele. he#ee®ee he´YeeJe meJe&$e Jee{eJee ³eekeÀefjlee ³ee yewþkeÀe osMee®³ee efJeefJeOe Yeeieele Iesleu³ee peeleele. jeä^er³e keÀe³e&keÀeefjCeer®es meom³e Je he#ee®es DeO³e#e ³eeb®eer efveJe[ he#ee®³ee Jeee|

Page 64

64 Demes mebyeesOeuesues efomeles. ner Oece&efvejhes#elee mheä keÀjleevee l³eeb®es he´efleheeove Demes nesles keÀer, efvejefvejeȳee Oecee&®³ee efMekeÀJeCeer ceOetve eEkeÀJee SsefleneefmekeÀ meebmke=ÀeflekeÀ DevegYeJe Je ¢eqäkeÀesCeebceOetve GoYetle Peeuesueer peer cegu³es Yeejleer³e jeä^Jeeoe®eer melele DeefJeYeep³e Debie þjueer Deensle leer ©peJeCes ³ee Oece&efvejhes#elesle DeefYehe´sle Deens. 2) ieebOeerJeeoer meceepeJeeo : YeepeHeeves meg©Jeeleer®³ee keÀeueKeb[ele YeeJeeLe& Oece&efvejhes#eles yejesyejerves ieebOeerJeeoer meceepeJeeo ³ee leÊJee®ee DebieerkeÀej keÀjle Demeu³ee®es peenerj kesÀues nesles. ieebOeerJeeoer meceepeJeeo ³eeletve Yeeb[JeueMeener Je jep³eJeeo ³eebvee he³ee&³e cnCetve meJe& Deee|LekeÀ #es$eele menkeÀej Je efJeéemle YeeJevee efvecee&Ce keÀjCes ³ee he#eeme DeefYehe´sle Deens. ³ee ¢eqäkeÀesveeletve meeceeefpekeÀ Je jepekeÀer³e peerJeveele cetu³eefveÿe DeeCeC³ee®³ee ¢äerves keÀener DeeoMe& Je cegu³es ³eeb®³ee heeþerMeer meeceeefpekeÀ ceev³eleeb®es yeU GYes keÀjCes ne Yeepehe®ee he´³elve neslee Demes efomeles. 3) SkeÀelce ceeveJeleeJeeo: ieebOeerJeeoer meceepeJeeoeme DebieerkeÀej keÀjle Yeepeheeves 1984 ®³ee efveJe[CetkeÀe ue{Jeu³ee. cee$e ³ee efveJe[CegkeÀerle Yeepehee®ee oe©Ce hejeYeJe Peeuee. l³eeJesUer Dee@keÌìesyej 1984 ceO³es hegCes ³esLes Peeuesu³ee he#ee®³ee jeä^er³e keÀe³e&keÀeefjCeerle ieebOeerJeeoer meceepeJeeoeme mees[ef®eÇer osC³ee®es efveeq½ele kesÀues. Je l³ee peeieer oerveo³eeue GheeO³ee³e he´efCele SJeÀelce ceeveJeleeJeeoe®eer ’ he´mLeehevee keÀjC³ee®es þjues. ³eeJesUer he#ee®³ee jeä^er³e keÀe³e&keÀeefjCeerle Yee<³e keÀjleevee ueeueke=À

Page 65

65 eEnoesȳeeJej PegueCes keÀceer nesTve les eEnoglJee®³ee cegodÐeeJej eqmLej Peeues. Je Yeejlee®³ee jepekeÀejCeele peceele Jeeoe®³ee jepekeÀejCee®es SkeÀ oerIe& heJe& megª Peeues Demes DeY³eemekeÀebvee Jeeìles. jece cebefoj Je yeeyejer ceeqmpeo ³ee Jeeoeletve efvecee&Ce Peeuesu³ee JeeleeJejCee®ee HeÀe³eoe Yeepeheuee efceUeuee. Yeepehee 1989 ®³ee meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CegkeÀerle eflemeN³ee ¬eÀceebkeÀe®ee he#e cnCetve jeä^er³e jepekeÀejCeele Go³eeme Deeuee. 1984 meeueer Yeepeheeuee efceUeuesueer celeeb®eer ìkeÌkesÀJeejer ner kesÀJeU 7.4 nesleer leer 1989 meeueer 11.4 ìkeÌkesÀ he³e¥le Jee{ueer. Yeepehe®³ee heeeEþy³eeJej pevelee ouee®es mejkeÀej meÊesle Deeues. Jner. heer. eEmeieeveer Yeepehee®³ee eEnoglJee®³ee jepekeÀejCeeme keÀeTbìj keÀjC³eemeeþer ceb[ue Dee³eesiee®³ee DebceueyepeeJeCeer®es keÀe[& HesÀkeÀues Je osMeele ceb[ue efJe©× keÀceb[ue DeMeer jepekeÀejCee®eer HeÀeUCeer Peeueer. Jner heer eEmeie Deesyeermeer cemeern cnCetve heg{s ³esC³ee®eer Yeerleer Yeepeheeuee nesleer. l³eecegUs ueeueke=À

Page 66

66 meejebMe: YeepeHee®es efveJe[CegkeÀerleerue ³eMe efvee|JeJeeoheCes vepejsle YejCeejs Deens. hejbleg ³ee ³eMeeceO³es ner p³ee he´ceeCeele Yeepehee®³ee peeieebceO³es Jee{ Peeueer l³ee he´ceeCeele celeoevee®³ee ìkeÌkesÀJeejerle cee$e Jee{ Peeuesueer veener ner yee¿e efJe®eej keÀjeJe³eeme he´Je=Êe keÀjCeejer Deens Demes DeY³eemekeÀebvee Jeeìles. Deìue efyenejer Jeepehes³eer, ueeueke=À

Page 67

67 meec³eJeeoer he#ee®³ee ¢äerves leÊJe Jew®eeefjkeÀ hes®e he´mebie mJeeleb$³ehetJe& keÀeUele®e ogmeN³ee cene³eg×eojc³eeve GÓJeuesuee efomelees. ogmejs cene³eg× megª Peeues lesJne meec³eJeeoer he#eeves ³ee ³eg×ele meece´ep³eJeeoer ³eg× cnCetve efJejesOe kesÀuee. ³ee ³eg×e®ee leerJe´ Meyoele efve

Page 68

68 ®eerve ³eeb®³eeleerue celeYeso DeefOekeÀ leerJe´ mJeªheele heg{s Deeues. l³ee®ee heefjCeece Yeejleer³e ieì yeepee®eer ner Oeej DeefOekeÀ leerJe´ Peeueer. heefnu³ee ieìeves jefMe³ee®eer j ogme³ee& ieìeves ®eerve®eer yeepet G®euetve Oejueer. Sefhe´ue 1961 ceO³es keÀe@. [ebies Je Depe³e Iees

Page 69

69 ¬eÀebleer®³ee ue{îeele SkeÀ$e Deeuesu³ee Jeiee&®³ee leguevesle ¬eÀebleer efJejesOeer MeÊeÀeR®ee meeceeefpekeÀ hee³ee HeÀej®e mebkegÀef®ele Deens. l³eecegUs l³eebvee SkeÀekeÀer hee[Ces HeÀejmes keÀþerCe veener. Yeejleer³eebveer mJeeleb$³eue{îeeletve pes nkeÌkeÀ heojele hee[tve Iesleues Deensle l³eeb®³ee keÀ#ee ueeskeÀMeener®³ee ceeiee&ves efJemleejves®e DeefOekeÀ Þes³emkeÀj nesCeej Deens. JesU he[ueer lej eEnmes®³ee ceeiee&®ee DeJeuebye keÀjC³eeme he#ee®ee efJejesOe veJnlee hejbleg l³eeb®³ee celes Yeejleele leMeer JesU Deeuesueer veJnleer.'' Yeejleer³e meec³eJeeoer he#ee®³ee ³ee YetefcekesÀ®es efJeMues

Page 70

70 1980 47 10 2.49 1984 66 06 2.70 1989 50 12 2.57 1991 43 14 2.48 1996 43 12 1.97 1998 58 09 1.75 1999 54 04 1.48 2004 34 10 1.47 2009 56 04 1.43 2014 67 01 0.78 2019 49 02 0.58 meejebMe, Yeejleeleerue [eJ³ee DeeIee[erleerue SkeÀ cenÊJee®ee IeìkeÀ he#e cnCetve Yeejleer³e meec³eJeeoer he#ee®eer mLeeve cenÊJehetCe& Deens. keÀe@ce´s[ [ebies, DejeEJeo Iees

Page 71

71 yepeeJeueer. veblej®³ee keÀeUele cee$e ceekeÌme&Jeeoer keÀc³egefvemì he#ee®³ee he´YeeJeeme Glejleer keÀUe ueeieuesueer efomeles. l³ee®eer keÀejCeceerceebmee keÀjCes, ceekeÌme&Jeeoer keÀc³egefvemì he#ee®es O³es³e OeesjCe DeY³eemeCes, Yeejleer³e jepekeÀer³e he´ef¬eÀ³esleerue l³eeb®eer YetefcekeÀe DeJeueeskeÀve keÀjCes ns Yeejleer³e he#e he×leer ®³ee SketÀCe DeY³eemeele Deheefjne³e& þjles. ceekeÌme&Jeeoer keÀc³egefvemì he#e mLeehevee: DeeOe´ he´osMeeleerue lesveeueer ³ee ieeJeele 1 les 12 peguew ³ee keÀeUele meec³eJeeoer he#ee®³ee DeefOeJesMeveele ceekeÌme&Jeeoer keÀc³egefvemì he#ee®eer mLeehevee Peeueer. ³ee DeefOeJesMeveele Yeejleer³e jep³e meÊes®³ee efJe©× DeefveJee³e& mebIe

Page 72

72 1977 meeueer DeeCeeryeeCeer ®³ee veblej DeeqmlelJeele Deeuesu³ee pevelee he#eeMeer meceeJesle DemeCeejs ceekeÀhee ®es mebyebOe. ³ee leervener IeìkeÀebMeer ceekeÀhee ves Deeheues JewefMeähetCe& YetefcekeÀe Iesleuesueer efomeles. 1974 meeueer pe³ehe´keÀeMe veeje³eCe ³eebveer megª kesÀuesu³ee ®eUJeUerme ceekeÀhee ves heeeEþyee peenerj kesÀuee, cee$e l³ee ®eUJeUerle he´l³e#e menYeeie IesC³ee®es ìeUues. DeeCeeryeeCeerme l³eebveer mheä efJejesOe kesÀuee. Je l³eemeeþer ceekeÀhee ®³ee vesl³eebveer leg©bieJeemener Yeesieuee. cee$e ³ee cegodÐeeJeªve l³eebveer YeekeÀheMeer keÀesCeleener mebJeeo meeOeC³eeme vekeÀej efouee. 1977 ®³ee efveJe[CegkeÀerle ceekeÀhe pevelee he#ee®ee SkeÀ efce$e he#e cnCetve efveJe[CegkeÀerle menYeeieer Peeuee. cee$e ³ee he#eele efJeueerve nesCes Jee l³eeb®ee keÀe³e&¬eÀce®e Deeheuee keÀe³e&¬eÀce cnCetve mJeerkeÀejuee veener. Deeheuee yeeje keÀueceer keÀe³e&¬eÀce ³ee efveJe[CegkeÀerle ceekeÀhe ves Ieesef

Page 73

73 ceekeÌme&Jeeoer keÀc³egefvemì he#ee®eer efveJe[CegkeÀerleerue keÀeceefiejer: Je

Page 74

74 yengpeve meceepe heeìea (BSP) : 14 Sefhe´ue 1984 jespeer oefuele vesles keÀebMeerjece ³eebveer yengpeve meceepe heeìea®eer mLeehevee kesÀueer. oefuele, ceeieemeJeieea³e, yengpeve meceepee®es nesCeejs Deee|LekeÀ Je meeceeefpekeÀ Mees

Page 75

75 ueener hewmee, JesU Je yeg×er osTve meceepe $eÝCe HesÀ[C³ee®es meceeOeeve yeecemesHeÀ ceOeerue keÀce&®eeN³eebvee efceUt ueeieues. cee$e yeecemesHeÀer keÀce&®ee´³eeb®eer mebIeìvee Demeu³eecegUs l³eeJej keÀener ce³ee&oe ner nesl³ee. ³ee ce³ee&oeb®³ee peeefCeJesletve®e keÀebMeerjece ³eebveer Deeheu³ee Deeboesueveeme ogmeN³ee ìhh³eeJej vesC³ee®es efveeq½ele kesÀues. yeecemesHeÀ ner keÀce&®eeN³eeb®eer mebIeìvee Demeu³eekeÀejCeeves jml³eeJejerue Deeboesuevee®es keÀe³e&¬eÀce ³ee mebIeìves®³ee ceeO³eceeletve heej hee[ues peeT MekeÀle veenerle ner peeCeerJe keÀebMeerjece ³eeb®³eekeÀ[s nesleer. yeecemesHeÀ ces Deeheueer cetU IeÆ jesJeu³eeveblej keÀebMeerjece ³eebveer Deeheu³ee Deeboesuevee®³ee ogmeN³ee ìhh³eeJej oefuele Meesef

Page 76

76 SJe{îeehegjlee®e ³ee ceneheg©

Page 77

77 cevegJeeoer meceepeJ³eJemLee peeTve cee³ee Jeeoer meceepeJ³eJemLee he´mLeeefhele Peeueer Deens.“ ne he´³eesie jeyeJeC³eele cee³eeJeleeR®eer keÀuhekeÀlee Je meleerMe efceÞee ³eeb®es ³eesieoeve cenÊJee®es ceeveues peeles. Je

Page 78

78 ue{JeC³ee®eer ®eer heefjeqmLeleer cee$e l³eeb®eer DeveskeÀ jep³eele veener ns mheäheCes he´l³e³eeme ³esles. DeeIee[er jepekeÀejCe Je DeeIee[er mejkeÀej ³ee oesve JesieJesieȳee yeeyeer Deensle. ³ee¢äerves ³ee oesvner mebkeÀuheveeb®ee Dee{eJee he´eosefMekeÀles®³ee IeìkeÀe®³ee ¢äerves IesCes DeeJeM³ekeÀ þjles. DeeIee[er®es jepekeÀejCe: DeeIee[er®es jepekeÀejCe ns efveJe[CetkeÀ hetJe&, efveJe[CegkeÀerojc³eeve Je efveJe[CegkeÀerveblej meg×e DeeqmlelJeele ³esT MekeÀles. meeOeejCelee Demes cnCelee ³esF&ue keÀer SkeÀe Je DeveskeÀ jepekeÀer³e he#eebveer Deeheues DeeqmlelJe keÀe³ece þsJetve SKeeÐee GefÎäemeeþer keÀjejye× ³egleer keÀjCes cnCepes DeeIee[er®es jepekeÀejCe nes³e. Yeejleele mJeeleb$³eesÊej keÀeUele efveJe[CegkeÀer®³ee jepekeÀejCeeves yeb[ keÀªve DeveskeÀ JeUCes Iesleuesueer DeeheCeeme peeCeJeleele. l³eeletve®e DeeIee[er®³ee jepekeÀejCee®eer cetme DeekeÀejeme Deeuesueer efomeles. ieCejep³ee®³ee mLeehevesheemetve®e Yeejleer³e jepekeÀer³e he´ef¬eÀ³esle yenghe#e he×leer he´®eefuele Demeueer lejer 1967 he³e¥le®³ee keÀeUele SkeÀ he#e he´YeglJe he×leer he´®eefuele jeefnueer. IeìkeÀ jep³e Je keWÀêer³e heeleUerJej keÀeBie´sme ³ee SkeÀe®e jepekeÀer³e he#ee®es he´YeglJe he´mLeeefhele Peeues nesles. 1967 veblej cee$e DeveskeÀ IeìkeÀ jep³eebceO³es keÀeBie´sme®³ee he´YeglJeeme Glejleer keÀUe ueeieueer Je he´eosefMekeÀ he#eeb®es cenÊJe Jee{eJe³eeme meg©Jeele Peeueer. 1989 veblej keWÀê heeleUerJej ner keÀeBie´sme he#ee®ee he´YeeJe Deesmejuee. Je l³eeveblej 2014 he³e¥le keÀesCel³eener SkeÀe jepekeÀer³e he#eeuee mJeyeUeJej yengcele efceUt MekeÀues veener. 2014 meeueer Je 2019 Deeueer vejWê ceesoer ³eeb®³ee vesle=lJeeKeeueer Yeepeheeves efveJe[CetkeÀ ue{Jetve yengcelee®ee DeekeÀ[e mJeyeUeJej efceUJeuee Demeuee lejer efveJe[CetkeÀ cee$e jeä^er³e ueeskeÀMeener DeeIee[er®³ee ceeO³eceeletve efveJe[CetkeÀ ue{efJeu³ee nesl³ee. Deepe IeìkeÀ jep³e heeleUerJej jep³eefvene³e DeveskeÀ jepekeÀer³e he#eeb®³ee DeeIee[îee efvecee&Ce Peeuesu³ee efomeleele lej jeä^er³e heeleUerJej jeä^er³e ueeskeÀMeener DeeIee[er ( je uees Dee NDA) J e meb³egÊeÀ hegjesieeceer ueeskeÀMeener DeeIee[er (UPA) mLeeefhele Peeuesu³ee efomeleele. DeeIee[er®es jepekeÀejCe he´YeeJe Je efJekeÀeme: mJeeleb$³eesÊej keÀeUele Yeejleeves mebmeoer³e Meemeve he×leer®ee DebieerkeÀej kesÀuee. peieeleerue mebmeoer³e ueeskeÀMeener he´®eefuele DemeCeeN³ee osMeebceO³es efÜhe#e he×leer meeOeejCeleë keÀe³ee&eqvJele nesleer. efye´ìve Je DecesefjkesÀle ueeskeÀMeener®ee he´³eesie ³eMemJeer nesC³eeceeieerue SkeÀ cenÊJee®es IeìkeÀ keÀejCe cnCetve efleLes mLeeefhele Peeuesu³ee efÜhe#e he×leerme ceeveues peele nesles. l³eecegUs mJeeleb$³eesÊej keÀeUele Yeejleelener mebmeoer³e ueeskeÀMeener®ee he´³eesie ³eMemJeer keÀjC³eemeeþer efÜhe#e he×leer leer efJekeÀefmele JneJeer DeMeer meefJeOeevekeÀejeb®eer Dehes#ee nesleer. cee$e mJeeleb$³eesÊej keÀeUele Yeejleele yenghe#e he×leer keÀe³ee&eqvJele Peeueer. efle®es JejJej®es mJeªhe yenghe#eer³e Jeeìle Demeues lejer les Kejs SkeÀ he#e he´YeglJe he×leer Demes®e nesles. l³eeveblej ³ee yenghe#e he×leer he´eosefMekeÀ he#e he´YeglJe he×leer®es nmleeblejCe Peeues Je l³eecegUs DeveskeÀ jeä^er³e he#eebveener he´eosefMekeÀ jepekeÀer³e he#eeb®es mJeªhe he´ehle Peeuesues efomeles. oesvner keÀc³egefvemì he#e, jeä^Jeeoer keÀeBie´sme he#e, yengpeve meceepe he#e ³ee jeä^er³e cnCeJeCeeN³ee jepekeÀer³e he#eeb®es he´YeglJe efJeefMeä IeìkeÀ jep³eehegjles ce³ee&efole Peeuesues efomeles. DeeIee[er mejkeÀej DeLe& Je efJekeÀeme: DeeIee[er mejkeÀej®ee DevegYeJe Yeejleer³e jepekeÀer³e J³eJemLes®³ee ¢äerves veJeerve Jeeìle Demeuee lejer peieele DeveskeÀ osMeebceO³es oerIe&keÀeUeheemetve DeeIee[er mejkeÀej®ee he´³eesie jeyeJeuee munotes.in

Page 79

79 peele Demeuesuee DeeheCeeme efomelees. pece&veerle HesÀ[jue ieCejep³eele ef¬eÀeqmle efve³eve [scees¬e@ÀefìkeÀ heeìea Je meesMeue [scees¬e@Àìme ³ee pece&veerleerue oesve ceesþîee jepekeÀer³e he#eebveer SkeÀ$e ³esTve He´Àer [scees He´gÀìdme ³ee he#eeyejesyej ceesþer DeeIee[er efvecee&Ce kesÀueer nesleer. ³egjesheeleerue ne@ueB[, [svceeke&À Je yesequpe³ece ³eemeejK³ee osMeebceO³es lej DeeIee[er mejkeÀej ne®e SkeÀcesJe he³ee&³e meÊeemLeehevesmeeþer he´®eefuele Peeuesuee efomelees. FìueermeejK³ee osMeelener DeeIee[er mejkeÀej ceOeues ef¬eÀeq½e³eve [scees¬esÀìme, meesMeue [scees He´bÀìdme, efueyejume DeeefCe DeeefCe efjheeqyuekeÀvme ³ee ®eej he#eebveer menYeeie Iesleuesuee efomelees. Dee@mì^sefue³eele ner DeeIee[er MeemeveeceO³es uesyej he#e Je efueyejue kebÀì^er he#e ³eeb®es DeeIee[er keÀe³ece jenle Deeuesueer efomeles. he´es. efj®e[& jespe efye´ìve®³ee meboYee&le ³ee ¢äerves efJeMues

Page 80

80 heeeEþy³eeves meÊesle Deeues. jece cebefoj, jLe³ee$ee, ceb[ue Dee³eesie ³eemeboYee&leerue Jeeoeletve ns mejkeÀej keÀesmeUues. l³eeveblej heer Jner vejeEmenjeJe mejkeÀej ns Deuheceleeleues mejkeÀej ns keÀener he´eosefMekeÀ he#e Je Dehe#eeb®³ee yeUeJej keÀener he´ceeCeele les ³eMemJeerheCes jeyeJeues. l³eeveblej Peeuesu³ee he´l³eskeÀ efveJe[CegkeÀerle keWÀê mejkeÀej ns DeeIee[er®es mejkeÀej®e mLeeefhele Peeuesues efomeles. DeeIee[er mejkeÀej®ee 1996 les 2004 ne keÀeueKeb[ Yeejleer³e jepekeÀer³e he´ef¬eÀ³ee meceesj DeveskeÀ DeeJneves efvecee&Ce keÀjCeeje ner Peeuee. Deeþ Je

Page 81

81 ®eer he×leer eqmJekeÀejC³ee®eer met®evee kesÀueer nesleer. DeeIee[er®es jepekeÀejCe Je DeeIee[er mejkeÀej ns mecekeÀeueerve Yeejleer³e jepekeÀejCee®es JeemleJe Deens. ns l³eeme veekeÀejlee ³esCeej veener. Gueì l³ee®ee mJeerkeÀej keÀªve l³eeme keÀmes Yeejleer³e jepekeÀer³e J³eJemLesme hetjkeÀ yeveJelee ³esF&ue ³ee®ee efJe®eej keÀjCes iejpes®es Deens. DeeIee[er mejkeÀej mJeªhe: DeeIee[er®³ee jepekeÀejCeeletve Yeejleer³e jepekeÀer³e J³eJemLesle DeeIee[er mejkeÀej®eer he´mLeehevee Peeuesueer efomeles. he´peemeÊeekeÀe veblej®³ee oMekeÀe®³ee ogmeN³ee oMekeÀele®e DeeIee[er mejkeÀej®eer ©peJeele nesC³eeme meg©Jeele Peeueer. Yeejleer³e meceepe J³eJemLesleerue efJeefJeOelee Je efJemleejeves ³ee IeìkeÀeme DeefOekeÀeefOekeÀ hetjkeÀ heefjeqmLeleer efvecee&Ce keÀjC³eele cenÊJee®eer YetefcekeÀe yepeeJeueer. heefjCeeceer Deepe Ie[eruee DeeIee[er®es jepekeÀejCe SkeÀ Deheefjne³e& JeemleJe yeveuesues Deens. DeeIee[er mejkeÀej®es mJeªhe he´ecegK³eeves heg{erue oesve he×leerves efvecee&Ce Peeuesues efomeles. yengceleOeejer DeeIee[er mejkeÀej : p³eeJesUer DeeIee[er mejkeÀejceOeerue IeìkeÀ he#eebkeÀ[s yengcelee hes#ee DeefOekeÀ meom³emebK³ee Demeles l³ee JesUer l³eeme yengceleOeejer DeeIee[er mejkeÀej Demes cnìues peeles. heshmet, kesÀjU, hebpeeye, GÊej he´osMe, Deesefjmee, cenejeä^ Fl³eeoer jep³eebceO³es DeMee he×leer®eer DeeIee[er mejkeÀejs meg©Jeeleer®³ee keÀeUele DeeqmlelJeele Deeueer nesleer. keWÀê mejkeÀej ceO³esner 2009 meeuee veblej DeeqmlelJeele Deeuesueer DeeIee[er mejkeÀejs ner yengcele Oeejer DeeIee[er mejkeÀejs Deensle. DeuheceleOeejer DeeIee[er mejkeÀej: pesJne mejkeÀej ceOeerue IeìkeÀ he#eeb®eer meom³e mebK³ee ner yengceleemeeþer DeeJeM³ekeÀ DemeCeejer meom³emebK³ee ieeþt MekeÀle veener lesJne l³ee DeeIee[er mejkeÀejeme DeuheceleOeejer DeeIee[er mejkeÀej Demes cnCeleele. ³ee DeeIee[er mejkeÀej®eer DeeCeKeer oesve Ghehe´keÀej he[leele. efÜhe#e / yenghe#e DeuheceleOeejer ¢M³e DeeIee[er mejkeÀej - ³eeceO³es p³eeJesUer DeveskeÀ he#e SkeÀef$ele ³esTve mejkeÀej mLeeheve keÀjleele hejbleg l³eeb®es celeeefOeke̳e keÀceer Demeles. cee$e Flej keÀener jepekeÀer³e he#eeb®³ee heeeEþy³eeJej l³eeb®es yengcele DeJeuebyetve Demeles lesJne l³eeme efÜ eEkeÀJee yenghe#e DeuheceleOeejer ¢M³e DeeIee[er mejkeÀej Demes cnìues peeles. efÜhe#e / yenghe#e DeuheceleOeejer De¢M³e DeeIee[er mejkeÀej: p³eeJesUer oesve®e he#e SkeÀef$ele ³esTve mejkeÀej efvecee&Ce keÀjleele lesJne l³eeuee efÜhe#e Deuhe celeOeejer ¢M³e DeeIee[er mejkeÀej Demes cnCeleele. cenejeä^eleerue 1999 meeueer jeä^Jeeoer keÀeBie´sme Je jeä^er³e keÀeBie´sme ³eeb®es DeeIee[er mejkeÀej ³ee®es Goe. ceevelee ³esF&ue. pesJne oesve hes#ee DeefOekeÀ jepekeÀer³e he#e DeeIee[er mejkeÀej Deuheceleeleerue mejkeÀej mLeeheve keÀjleele lesJne l³eeme yenghe#e DeuheceleOeejer DeeIee[er mejkeÀej cnCelee ³esF&ue. 1954 ceO³es keÀes®eerve, 1969 meeueer kesÀjU, efyenej Je 1995 ceO³es iegpejele ³esLes mLeeheve Peeuesues DeeIee[er mejkeÀej ³ee®es Goe. nes³e. lej keWÀê mejkeÀej ceO³es S®e [er osJesieew[e, FbêkegÀceej iegpejeue ³eeb®es DeeIee[er mejkeÀejner ³ee®es Goe. nes³e. munotes.in

Page 82

82 DeeIee[er mejkeÀej®ee Yeejleer³e jepekeÀejCeeJejerue heefjCeece: DeeIee[er mejkeÀejves Yeejleer³e jepekeÀer³e J³eJemLesuee ceesþîee he´ceeCeele he´YeeefJele kesÀuesues efomeles. l³eeleerue keÀener cegodÐeeb®ee Keeueeruehe´ceeCes Dee{eJee Ieslee ³esF&ue. efme×ebleefJeefnve DeeIee[er: Yeejleer³e jepekeÀejCeele meg©Jeeleer®³ee oesve-leerve oMekeÀeble lelJeefveÿ jepekeÀejCeeme he´efleÿe nesleer. efJe®eej he´Ceeueer, he#ee®ee peenerjveecee, keÀe³e&he×leer ³eeb®³eeMeer peerJeve efveÿe heeUu³ee peele nesl³ee. cee$e DeeIee[er mejkeÀej®³ee Deeieceveeveblej cee$e ³ee meJe& efveÿe ieUtve he[leevee efomele Deensle. DeeIee[er mejkeÀej®es ³egied DeJelejC³eehetJeea he´l³eskeÀ jepekeÀer³e he#ee ®³ee Meke̳elees efce$e, Me$eg ³eeefJe

Page 83

83 he#eeblej keÀjCeeN³ee l³ee ieìe®³ee he´cegKeeme IeìkeÀ jep³e mlejeJej cegK³eceb$eerheoe®eer Dee@HeÀj efoueer peeles. keWÀêer³e mlejeJej ner cenÊJee®³ee cebef$eheoe®eer Dee@HeÀj keÀe³ece Demeles. keÀOeerkeÀOeer HegÀìuesu³ee ieìeme mejkeÀej mLeeheC³eemeeþer ceesþe he#e yeensªve heeeEþyee osTve meÊeemLeeveer yemeJelees Je l³ee HegÀìerjleeJeeoer vesl³eeme heblehe´Oeeveheoe®eer ner uee@ìjer ueeieles. ®ebêMesKej, ®ejCe eEmeie ns heblehe´Oeeve ³ee®es GÊece Goe. Deens. ceO³ehe´osMeeleerue peer Sve eEmeie, yebieeueceOeerue heer. meer. Iees

Page 84

84 ye[leHe&À keÀjC³eele heblehe´Oeeve ceveceesnve eEmeie DemeceLe& þjues ns ³ee meecetefnkeÀ peyeeyeoejer®³ee veJ³ee DeJeleeje cegUs®e ns DeeheCe heeefnues Deens. 7) ceb$eer®e efJejesOeer he#ee®eer YetefcekeÀe heej he[leele: DevesJeÀ he#eeb®es mejkeÀej mLeeheve Peeues Demesue lej l³ee mejkeÀejuee efJejesOeer he#ee®eer ner iejpe Gjle veener. keÀejCe meÊeeOeejer DeeIee[er mejkeÀejceOeerue IeìkeÀ he#e®e efJejesOekeÀeb®³ee YetefcekesÀle ceOetve ceOetve DeJelejleevee efomelees. cenejeä^ele ceeieerue Yeepehee-efMeJemesvee DeeIee[er mejkeÀej®³ee keÀeUele keÀeBie´sme-jeä^Jeeoer keÀeBie´sme hes#ee efMeJemesvee ne meÊeeOeejer IeìkeÀ he#e®e DeefOekeÀ Dee¬eÀcekeÀ efJejesOeer he#e neslee. Deepe®³ee cene efJekeÀeme DeeIee[er®³ee mejkeÀejceO³esner YetefcekeÀe keÀeBie´sme®³ee Jeeìîeeuee Deeuesueer efomeles. 8) jep³eheeueebMeer leCeeJehetCe& mebyebOe: IeìJeÀ jep³eeleerue DeeIee[er mejkeÀejs yengleebMe JesUe keWÀê mejkeÀej efJejesOeer IeìkeÀ he#eebveer SkeÀ$e ³esTve mLeeefhele kesÀuesueer Demeleele. l³eecegUs jep³eheeueeb®³ee mLeehevesheemetve®e keWÀê jep³e mebIe

Page 85

85 leÊeÀe ¬eÀ. 2.2 2019 - 16 Jeer ueeskeÀmeYee Sr. No. DeeIee[er / he#e NDA efJepe³e 2019 efue[ + 2014 01 BJP 303 - +21 02 SS 18 - - 03 JDU 16 - +14 04 LJP 06 - - 05 SAD 02 - -2 06 AD(S) 02 - +2 07 AJSU 01 - +1 08 MNC 01 - +1 09 AIDMK 01 - -36 10 NDPP 01 - +1 11 NPP 01 - - 12 TMC(M) - - - 13 AGP - - - 14 AD - - -2 15 DMDK - - - 16 AINRC - - -2 17 PMK - - -1 18 NPF - - -1 19 BDIS - - - 20 KC - - - 21 BPF - - - 22 UDI - - - munotes.in

Page 86

86 Sr. No. DeeIee[er / he#e UPA efJepe³e 2019 efue[ +2014 01 INC 52 - +08 02 DMK 23 - +23 03 NCP 05 - -1 04 IUML 03 - +1 05 JKNL 03 - +3 06 KCM 01 - - 07 RSP 01 - - 08 IND 01 - - 09 JMM 01 - -2 10 VCK 01 - +1 11 SWP - - -1 12 RJD - - -4 13 TDP - - -16 14 CPI(ML)L - - - 15 HAM(S) - - - 16 RLSF - - -3 17 VIF - - - Sr. No. DeeIee[er / he#e UPA efJepe³e 2019 efue[ +2014 01 TMC 22 - -12 02 YSRCP 22 - +13 03 BJD 12 - -8 04 BSP 10 - +10 munotes.in

Page 87

87 05 TRS 09 - -2 06 SP 05 - - 07 IND 03 - - 08 TDP 03 - -13 09 CPM 03 - -6 10 AIMIM 02 - +1 11 CPI 02 - +1 12 NPF 01 - - 13 AAP 01 - -3 14 SKM 01 - +1 15 AMB - - - 16 AIDMK - - -37 Yeejleeleerue efveJe[CetkeÀ he´ef¬eÀ³ee Je efveJe[CetkeÀ Jele&ve: ueesJeÀµeener Meemeve he´ef¬eÀ³esle efveJe[CetkeÀ ³ee IeìkeÀeme Devev³emeeOeejCe cenÊJe Deens. Meebleleece³e he×leerves meÊee heefjJele&ve Ie[tve ³esCes ne ueeskeÀMeener Meemeve J³eJemLes®ee cetueYetle iegCeOece& Deens. peveles®es meeJe&YeewcelJe ns ueeskeÀMeener J³eJemLes®es cetueYetle lelJe Demeles. ³ee ueeskeÀMeener®³ee oesvner ner cetueYetle IeìkeÀebvee he´l³e#eele keÀe³ee&eqvJele keÀjC³ee®es ceeO³ece cnCetve efveJe[CetkeÀ ³ee leb$eekeÀ[s heeefnues peeles. l³eecegUs efveJe[CegkeÀeb®es Dee³eespeve, keÀe³ee&vJe³eve Je mebefJeOeeveelcekeÀ mLeeve ³ee IeìkeÀebvee cenÊJee®es mLeeve he´l³eskeÀ osMee®es mebefJeOeeve keÀej osC³ee®ee he´³elve keÀjleele. efveJe[CegkeÀeb®eer heejoMe&keÀ Je efveYe&³e JeeleeJejCeele Dee³eespeve nesCes DeefleMe³e cenÊJee®es þjles. Yeejleer³e mebefJeOeeveeves ner mebmeoer³e Meemeve he×leer®ee mJeerkeÀej kesÀuee Deens. mebmeoer³e ueeskeÀMeener®ee HeÀejmee DevegYeJe vemeCeeN³ee Yeejleer³e meceepe peerJeveele ueeskeÀMeener cetu³e ueeskeÀMeener lelJes Je leb$es ©peJeC³eekeÀjlee ³esCeeN³ee keÀeUele efveJe[CetkeÀ ³eb$eCee cenÊJee®eer YetefcekeÀe heej hee[t MekesÀue ³eeJej mebefJeOeevekeÀejebvee efJeéeeme neslee. l³ee efJeéeemeeletve®e Yeejleer³e mebefJeOeeveele efveJe[CetkeÀ efJe

Page 88

88 keÀe³e&Yeeie veececee$e vemetve lees ceO³eJeleea Je DeLe&hetCe& Deens. ³ee ¢äerves ³ee he´ef¬eÀ³eeb®ee DeY³eeme keÀjCes DeeJeM³ekeÀ þjles. efveJe[CetJeÀ efJe

Page 89

89 keÀOeer®e hee$e þª MekeÀCeej veenerle. ³eemeboYee&leerue mebefJeOeeve meYes®eer YetefcekeÀe mheä keÀjleevee mebefJeOeeve meYes®es DeO³e#e [e@. jepeWê he´meeo cnCeeues nesles, ’ne meeJe&ef$ekeÀ he´ew{ celeeefOekeÀej MeneCeheCee®ee Deens keÀer veener ³eeefJe

Page 90

90 keÀe³eÐeebveer, celeoejeb®³ee ³eeÐee le³eej keÀjCes, celeoejeb®eer hee$elee, efveJe[CetkeÀ ³eb$eCee Je he´l³e#e efveJe[CegkeÀer³e meb®eueve Fl³eeoer yeeyele lejlegoer keÀjC³eele Deeu³ee lej 1962 Je 1972®³ee celeoejmebIe efveOe&jCe keÀe³eÐeeves ’celeoej mebIe efveOee&jCe“ ceb[Ue ®eer efvee|celeer keÀjC³eele Deeueer. ³ee keÀe³eÐeeves celeoej mebIee®eer j®evee Je hegvej&®evee keÀjC³ee®eer peyeeyeoejer ³ee ceb[UekeÀ[s meesheJeC³eele Deeueer Deens. efveJe[CetJeÀ efJe

Page 91

91 6) SkeÀmeom³eer³e celeoej mebIe: Yeejleer³e mebefJeOeevee®³ee keÀuece 80 DevJe³es DeMeer lejleto keÀjC³eele Deeueer Deens keÀer, ueeskeÀmeYes®³ee meom³eeb®eer efveJe[ SkeÀ meom³e celeoejmebIeeletve kesÀueer peeF&ue. ueeskeÀhe´efleefveOeeR®eer efveJe[ meeO³ee yengceleeves nesF&ue Demesner ³ee keÀueceevJe³es mheä keÀjC³eele Deeues Deens. efveJe[CegkeÀerceO³es Peeuesu³ee SketÀCe celeoeveehewkeÀer p³ee GcesoJeejeme meJee&efOekeÀ celes efceUleele lees GcesoJeej efJepe³eer cnCetve Ieesef

Page 92

92 Deepe he³e¥le ®eej JesUe DeMee he×leer®³ee Dee³eesieeb®es ieþCe keÀªve celeoejmebIee®eer hegvej&®evee keÀjC³eele Deeueer Deens. Heefjmeerceve Dee³eesiee®es mLeeve ner efveJe[CetkeÀ he´ef¬eÀ³esle DeefleMe³e cenÊJee®es ceeveues peeles. jeä^heleeRveer veceto kesÀuesu³ee leejKesheemetve ³ee Dee³eesiee®es DeeosMe Deceueele ³esleele. celeoej mebIe heefjmeerceve Dee³eesieeb®es keÀe³eosMeerj mLeeve yeeye ner HeÀej cenÊJee®eer ceeveueer peeles. celeoej mebIe heefjmeerceve Dee³eesiee®³ee DeeosMeebvee SkeÀ he´keÀejs keÀe³eÐee®es heefjceeCe Demeles. ³ee Dee³eesiee®³ee DeeosMeebJej keÀesCel³eener v³ee³eeue³eele he´Mve GheeqmLele keÀjlee ³esle veener. Dee³eesiee®es DenJeeue Je DeeosMe ueeskeÀmeYee Je IeìkeÀ jep³eeb®³ee efJeOeevemeYee heg{s efJe®eejeLe& þsJeuee peelees. Yeejleer³e mebefJeOeeveele celeoejmebIe hegvej&®eves meboYee&le efJemle=le lejlegoer Deensle. l³eeleerue keÀener he´cegKe lejlegoeR®ee GuuesKe keÀjCes iejpes®es þjles. pemes mebefJeOeevee®³ee keÀuece 81 DevJe³es ueeskeÀmeYes®eer j®evee efveeq½ele kesÀueer iesueer Deens, keÀuece 82 he´l³eskeÀ peveieCeves veblej hegveme&cee³eespeve ®eer lejleto Deens, keÀuece 170 jep³e efJeOeevemeYeeb®eer j®evee efveeq½ele kesÀueer Deens, keÀuece 330 vegmeej ueeskeÀmeYesceO³es lej keÀuece 332 vegmeej jep³e efJeOeevemeYee ceO³es Devegmetef®ele peeleer Je peceeleeRvee ueeskeÀmebK³es®³ee he´ceeCeele jeKeerJe peeieeb®eer lejleto keÀjC³eele Deeueer Deens. mebefJeOeeveeleerue ³ee lejlegoeRvee DeOeerve jentve Deepeleeiee³ele efJeefJeOe heefjmeerceve DeefOeefve³ece heeefjle keÀjC³eele Deeues Deensle. l³eele heefjmeerceve DeefOeefve³ece 1952, heefjmeerceve Dee³eesie( og©mleer) DeefOeefve³ece 1952, heefjmeerceve DeefOeefve³ece 1962, heefjmeerceve DeefOeefve³ece 1972, 84 Jeer Ieìvee og©mleer DeefOeefve³ece 2001, heefjmeerceve DeefOeefve³ece 2002, 87 Jeer Ieìvee og©mleer DeefOeefve³ece 2003, heefjmeerceve( og©mleer) DeO³eeosMe 2008 ³eeb®ee he´ecegK³eeves meceeJesMe neslees. ®eewLee celeoejmebIe heefjmeerceve Dee³eesie: Yeejleer³e mebefJeOeevee®³ee keÀuece 83 DevJe³es, ’he´l³eskeÀ peveieCeves veblej keÀe³eos ceb[Ueleerue meom³e mebK³ee ueeskeÀmebK³es®es meom³e he´ceeCe ue#eele IesTve efveOee&efjle keÀjCes DeeJeM³ekeÀ ceeveues Deens “ l³eehe´ceeCes meg©Jeeleer®³ee keÀeUele ueeskeÀmeYee meom³e mebK³esle yeouener keÀjC³eele Deeues. cee$e DeueerkeÀ[®³ee keÀeUele ueeskeÀmebK³ee efve³eb$eCe Je ueeskeÀmebK³esves ueneve jep³eeleerue Demeblees

Page 93

93 efveJe[CetkeÀ Dee³eesie: Yeejleer³e efveJee&®eve he´ef¬eÀ³esle efveJe[CetkeÀ Dee³eesiee®es mLeeve cenÊJee®es Deens. Yeejleer³e mebefJeOeevee®³ee keÀuece 324 DevJe³es efveJe[CetkeÀ Dee³eesiee®eer mLeehevee 25 peevesJeejer 1950 jespeer keÀjC³eele Deeueer. lesJneheemetve efveJe[CetkeÀ Dee³eesie keÀe³e&#eceheCes keÀe³e&jle Deens. efveJe[CetkeÀ Dee³eesiee®eer j®evee, keÀe³e& Je DeefOekeÀej ³eeb®ee DeY³eeme SketÀCe efveJe[CetkeÀ efJe

Page 94

94 2) keÀe³e&keÀeU: cegK³e efveJe[CetkeÀ Dee³egÊeÀ Je Flej efveJe[CetkeÀ Dee³egÊeÀ ns jeä^heleeR®eer cepeea Demes he³e¥le Deeheu³ee heoeJej keÀe³e&jle jenleerue Demes mebefJeOeeveele veceto keÀjC³eele Deeuesues Demeues lejer l³eeb®ee keÀe³e&keÀeU ne efveeq½ele keÀjC³eele Deeuesuee Deens. cegK³e efveJe[CetkeÀ Dee³egÊeÀ ns peemleerle peemle mene Je

Page 95

95 3. efveJe[CetkeÀ Dee³eesieeleerue Flej efveJe[CetkeÀ Dee³egÊeÀ Je efJeYeeieer³e efveJe[CetkeÀ Dee³egÊeÀ ³eebvee cegK³e efveJe[CetkeÀ Dee³egÊeÀeb®³ee efMeHeÀejMeer J³eefleefjÊeÀ heoeJeªve keÀceer keÀjlee ³esle veener. Yeejleer³e mebefJeOeeveeves cegK³e efveJe[CetkeÀ Dee³egÊeÀeb®es heo Je SketÀCe efveJe[CetkeÀ Dee³eesiee®eer mJee³eÊelee jeKeueer peeJeer ³eekeÀjlee mebefJeOeeveele he´ecegK³eeves Jejerue lejlegoeR®ee meceeJesMe kesÀuee Demeuee, lejer ìerkeÀekeÀejebvee ³ee lejlegoer hegjsMee Jeeìle veenerle. cegK³e efveJe[CetkeÀ Dee³egÊeÀeb®³ee meboYee&le keÀener GefCeJee he´keÀ

Page 96

96 1. efveJe[CegkeÀer®³ee SketÀCe keÀecekeÀepeele mecelee, v³ee³³e J³eJenej, efve:he#eheeleerheCee, mJeeleb$³e Je keÀe³eÐee®es jep³e ner mebefJeOeeefvekeÀ cetu³e DeyeeefOele jeKeCes. 2. efJeéeemeen&lee, cegÊeÀheCee, v³ee³³e J³eJenej, heejoMe&keÀlee, me®eesìer, GÊejoeef³elJe, mJee³eÊelee Je J³eeJemeeef³ekeÀlee ³eeb®eer iegCeJeÊee G®®elece jeKetve efveJe[CegkeÀe IesCes. 3. celeoej keWÀefêle Je celeoejebmeeþer cew$eerhetCe& meceeJesMekeÀ JeeleeJejCe efveJe[CetkeÀ he´ef¬eÀ³esceO³es meJe& hee$e veeieefjkeÀeb®ee menYeeie Ieslee ³esF&ue ³ee®eer Meeéeleer osCes, 4. efveJe[CetkeÀ he´ef¬eÀ³es®³ee efnleekeÀefjlee jepekeÀer³e he#e Je meJe& efnlemebyebOeerleeb®³ee yejesyej keÀe³e&jle jenCes. 5. celeoej, jepekeÀer³e he#e, efveJe[CetkeÀ DeefOekeÀejer, GcesoJeej Je meJe&meeceev³e pevelee DeMee he´keÀej®³ee efnlemebyebOeer³eebceO³es efveJe[CetkeÀ he´ef¬eÀ³ee Je efveJe[CegkeÀermebyebOeer keÀecekeÀepe ³ee efJe

Page 97

97 keÀueceeves Demes mheä keÀjC³eele Deeues Deens keÀer, J³eÊeÀer Oece&, JebMe, peele Jee eEueie ³ee keÀejCeeJeªve celeoej ³eeoerle meceeefJeä keÀjC³eele Dehee$e þjefJeC³eele ³esCeej veener. he´eosefMekeÀ celeoej mebIeeleerue celeoejeb®³ee ³eeÐee keÀjleevee p³ee J³eÊeÀer celeoejeb®³ee hee$eles®³ee Deìer hetCe& keÀjleerue l³eebvee celeoej cnCetve veeWoefJeC³eele ³esF&ue. ³eesi³e Je De®etkeÀ celeoej ³eeÐee le³eej keÀjCes ns pejer efveJee&®eve Dee³eesiee®es keÀece Demeues lejer he´l³e#eele jep³eeleerue DeefOekeÀejer celeoej ³eeÐee le³eej keÀjleevee he#eheeleerheCee keÀjleele Je Dehee$e J³eÊeÀeRvee celeoej cnCetve celeoevee®ee DeefOekeÀej osleele. DeMee heefjeqmLeleerle Dehee$e, DeefveJeemeer, iegvnsieej, keÀesìe&ves veeoej þjefJeuesu³ee J³eÊeÀer, DehetCe& Je³e Fl³eeoer mJe©hee®³ee J³eÊeÀeR®eer celeoej ³eeoerle veeWo nesles. DeMeeJesUer De®etkeÀ, ³eesi³e DeMee hee$e celeoejeb®eer veeWoCeer keÀjCes Je DeÐe³eeJele celeoej ³eeÐee le³eej keÀjCes ner peyeeyeoejer efveJee&®eve Dee³eesieeme heej hee[eJeer ueeieles. celeoej veeJe veeWoCeer ®³ee keÀe³ee&le v³ee³eeue³eeme nmle#eshe keÀjlee ³esCeej veener nsner Yeejleer³e mebefJeOeevee®³ee keÀuece 329 DevJe³es mheä keÀjC³eele Deeues Deens. celeoejeb®³ee veeJeeb®eer veeWoCeer keÀjC³eeyeeyele®es efveJesove, efveJee&®eve Dee³eesie Je=Êehe$es, DeekeÀeMeJeeCeer, otjoMe&ve ³ee ceeO³eceebÜejs he´meeefjle keÀjerle Demeles. 2) efveJe[CegkeÀeb®es meb®eeueve keÀjCes: meeJe&ef$eJeÀ efveJe[CegkeÀe IesCes, l³eemebyebOeer le³eejer keÀjCes, he´l³e#e efveJe[CegkeÀer®³ee JesUer efve³eb$eCe keÀjCes DeMee he×leer®eer meb®eeue³evee®es cenÊJehetCe& keÀe³e& efveJee&®eve Dee³eesieeme heej hee[eJes ueeieles. meÊeeOeejer he#e, Flej he´YeeJeer oyeeJeieì, J³eÊeÀer ³eeb®³eekeÀ[tve efveJe[CetkeÀ keÀeUele Jeececeeiee&®ee Jeehej ceesþîee he´ceeCeele nesC³ee®eer Meke̳elee Demeles. DeMee JesUer efveJe[CetkeÀ Dee³eesie o#e jentve efveJe[CegkeÀerle keÀesCeleener iewjhe´keÀej nesCeej veener ³ee®eer o#elee I³eeJeer ueeieles. efveJe[CegkeÀe Kegu³ee Je mJe®í JeeleeJejCeele heej hee[u³ee peeJ³eele ³eekeÀefjlee efveJe[CetkeÀ Dee³eesie DeeoMe& Dee®eej meefnlee le³eej keÀjC³ee®es keÀe³e& keÀjles. l³ee®eer DebceueyepeeJeCeer nesles Deens keÀer veener ³ee®eerner keÀìe#eeves les heenCes keÀjles. l³eecegUs®e efveJe[CetkeÀ keÀeUele jepekeÀer³e he#e, jepekeÀer³e vesles Je celeoej ³eeb®es Jele&ve meg³eesi³e jenC³eeme ceole nesles. efveJe[CetJeÀ meb®eueve efJe

Page 98

98 GcesoJeej efveJe[CetkeÀ keÀeUele ce=l³et heeJeuee Demesue lej l³ee efJeefMeä celeoej mebIee®eer efveJe[CetkeÀ he´ef¬eÀ³ee mLeefiele kesÀueer peeles. hetJeea leer mejmekeÀì keÀesCel³eener GcesoJeeje®³ee ce=l³egves mLeefiele nesle Demes. cee$e veblej l³eele og©mleer keÀªve lees GcesoJeej ceev³eleehe´ehle jepekeÀer³e he#ee®ee GcesoJeej Demesue lej®e efveJe[CetkeÀ jÎ nesF&ue DeMeer lejleto keÀjC³eele Deeueer Deens. 4) heesìefveJe[CegkeÀe IesCes : ueesJeÀmeYee Je efJeOeevemeYee ³eeb®³ee jÎ Peeuesu³ee efveJe[CetkeÀe hegvne l³ee celeoejmebIeele I³eeJ³ee ueeieleele. efveJe[CegkeÀer®³ee JesUer iewjhe´keÀej Peeuee ns efme× Peeues lej leer efveJe[CetkeÀ jÎ nesles. efveJe[CegkeÀerveblej efJepe³eer GcesoJeeje®ee ce=l³et Peeuee Je jepeerveecee efouee lej l³ee peeieer heesì efveJe[CegkeÀeb®es Dee³eespeve keÀjeJes ueeieles. efjÊeÀ Peeuesu³ee peeiesJej mene ceefnv³ee®³ee Deele efveJe[CetkeÀ IesC³ee®es yebOeve mebefJeOeeveeves ìekeÀues Deens. DeMeeJesUer heesìefveJe[CetkeÀeR®es Dee³eespeve keÀjC³ee®eer peyeeyeoejer efveJe[CetkeÀ Dee³eesie heej hee[lees. 5) jepekeÀer³e he#eebvee ceev³elee osCes Je l³eeb®eer he#e ef®evns þjJetve osCes: Yeejleer³e mebefJeOeeveeves Yeejleer³e veeieefjkeÀebvee mebIeìvee mLeeheve keÀjC³ee®es cetueYetle mJeeleb$³e yeneue kesÀuesues Deens. Yeejleer³e veeieefjkeÀlJeecegUs jepekeÀer³e he#eeb®eer mLeehevee keÀª MekeÀleele. DeMeeJesUer jepekeÀer³e he#eebvee jeä^er³e he#e, he´eosefMekeÀ he#e Jee ceev³eleehe´ehle He#e cnCetve ceev³elee osC³ee®ee DeefOekeÀej efveJe[CetkeÀ Dee³eesieeme Deens. meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CegkeÀerle p³ee jepekeÀer³e he#eeme efkeÀceeve ®eej jep³eele ®eej ìkeÌkesÀ efceUleele l³ee jepekeÀer³e he#eeme jeä^er³e he#ee®ee opee& osC³ee®es keÀe³e& efveJe[CetkeÀ Dee³eesie keÀjlees. lemes®e p³ee jepekeÀer³e he#eeme IeìkeÀ jep³e efJeOeevemeYes®³ee efveJe[CegkeÀerle ®eej ìkeÌkesÀ hes#ee DeefOekeÀ celes efceUleele l³eebvee he´eosefMekeÀ he#e cnCetve efveJe[CetkeÀ Dee³eesie ceev³elee oslees. l³ee he#eebvee ef®evneb®es Jeeìhe keÀjCes ns ner efveJe[CetkeÀ Dee³eesiee®es keÀe³e& Deens. jepeJeÀer³e he#eebceO³es Debleie&le HetÀì he[tve p³eeJesUer JesieJesieUs ieì he[leele Je oesvner ieì jepekeÀer³e he#eekeÀ[s cetU ef®evneb®eer ceeieCeer keÀjleele DeMeeJesUer GYe³e he#eeb®eer YetefcekeÀe DeJeueeskeÀve keÀªve efveJe[CetkeÀ Dee³eesie l³ee ef®evneb®ee efveCe&³ener osleele. ³ee oesve ieìebceO³es efvecee&Ce nesCeeje Jeeo efceìefJeCes ns ner efveJe[CetkeÀ Dee³eesiee®es cenÊJee®es keÀe³e& Deens. meeOeejCeleë ef®evn Jeeìhee®³ee Jeeoele cetU jepekeÀer³e he#eeme les ef®evn efoues peeles hejbleg Sme Sue MekeÀOej ³eebveer efveJe[CetkeÀ Dee³egÊeÀ Demeleevee ³eemeboYee&le Demee efveCe&³e efouee keÀer,“ p³ee ieìekeÀ[s Deeceoej Je Keemeoej DeefOekeÀ Demeleerue l³ee ieìemeceesj efveJe[CetkeÀ ef®evn efoues peeF&ue. hejbleg ³eemeboYee&le DeMeer ner lejleto Deens keÀer, pej SKeeÐee jepekeÀer³e he#ee®es efJeIeìve nesTve ogmeN³ee SKeeÐee jepekeÀer³e he#eele efJeueerve Peeues lej DeMeeJesUer l³ee HegÀìtve yeensj he[uesu³ee jepekeÀer³e he#ee®eer ceev³elee keÀe{tve Iesleueer peeles. hejbleg efveJe[CetkeÀ Dee³eesie ³eemeboYee&le ogue&#ener keÀª MekeÀles Jee heefjeqmLeleerpev³e heefjeqmLeleerme Devegmeªve efveCe&³e IesT MekeÀles. Goe. 1975 meeueer cesIeeue³eele DeMeer heefjeqmLeleer efvecee&Ce Peeueer nesleer l³eeJesUer efveJe[CetkeÀ Dee³eesieeves keÀesCel³eener ieìe®eer ceev³elee jÎ kesÀueer veener. lej 1985 meeueer efveJe[CetkeÀ ceb[Ueves efmekeÌkeÀerce mebie´ece heefj

Page 99

99 6) GcesoJeejebvee Dehee$e þjefJeCes: 1951 ®³ee ueeskeÀhe´efleefveOeerlJee®³ee keÀe³eÐeevJe³es efveJe[CetkeÀ Dee³eesieeme ³ee meboYee&leerue DeefOekeÀej he´ehle Peeues Deensle. 1951 ueeskeÀhe´efleefveOeerlJe keÀe³eÐeevegmeej p³ee GcesoJeejeves þjeefJekeÀ cegoleerle efveJe[CetkeÀ HeÀeF&ue Yeªve efoueer veener lej l³eeme Dehee$e þjefJeC³ee®ee DeefOekeÀej efveJe[CetkeÀ Dee³eesieeme osC³eele Deeuesuee Deens. he´l³eskeÀ efveJe[CegkeÀerveblej efveJe[CegkeÀermebyebOeer ®³ee veeWoer ®eer HeÀeF&ue le³eej þsJeC³ee®es yebOeve GcesoJeejebJej Demeles. 1985 meeueer efveJe[CegkeÀermebyebOeer ®eer veeWoCeer ve kesÀuesu³ee keÀejCeeves 871 GcesoJeejebvee Dehee$e þjefJeC³eele Deeues nesles. 7) mebmeo meom³e Je efJeOeevemeYee meom³e ³eebvee Dehee$e þjJeCes : mebmeos®³ee keÀesCel³eener meYeeie=ne®ee Je efJeOeevemeYes®³ee SKeeoe meom³e Dehee$e Deens keÀer veener þjefJeleevee jeä^heleer efveJe[CetkeÀ Dee³eesiee®ee meuuee efJe®eejele Iesleele. Yeejleer³e mebefJeOeevee®³ee keÀuece 102 DevJe³es meom³e Dehee$e þjJeC³ee meboYee&le efveJe[CetkeÀ Dee³eesie jeä^heleeRvee meuuee osT MekeÀleele. 1951 ®³ee ueeskeÀhe´efleefveOeerlJe keÀe³eÐeevegmeej mebmeo heg{erue keÀejCeebcegUs Dehee$e þjefJeues peeles. 1. efveJe[CegkeÀerleerue Ye´äe®eejeyeeyele v³ee³eeue³eeves Jee efveJee&®eve Dee³eesieeves oes

Page 100

100 ne DeefOekeÀej jÎ keÀjC³eele Deeuee. l³eecegUs Deelee efveJe[CegkeÀer®³ee Jeeoe®³ee meboYee&le J³eÊeÀerme G®®e v³ee³eeue³eekeÀ[s OeeJe I³eeJeer ueeieles. 39 J³ee meefJeOeeve og©mleerves jeä^heleer, heblehe´Oeeve, meYeeheleer ³eeb®³ee efveJe[CegkeÀeryeeyele v³ee³eeue³eele peelee ³esCeej veener DeMeer lejleto keÀjC³eele Deeueer. 42 J³ee mebefJeOeeve efJeMeesOeveeves hegvne efveJe[CetkeÀ v³ee³eeue³ee®eer lejleto kesÀueer Deens. 44 J³ee Ieìveeog©mleerves l³eele hegvne HesÀjyeoue keÀªve jeä^heleer, Ghejeä^heleer, heblehe´Oeeve ³eeb®³ee efveJe[CegkeÀermebyebOeer ®es Jeeo, efJeJeeo meJeex®®e v³ee³eeue³eele Je G®®e v³ee³eeue³eele oeKeue keÀjC³ee mebyebOeer®eer lejleto keÀjC³eele Deeuesueer Deens. meejebMe, efveJe[CegkeÀer®³ee meboYee&leerue Keìu³eeb®ee efveCe&³e osC³ee®ee DeefOekeÀej G®®e v³ee³eeue³e Je meJeex®®e v³ee³eeue³e ³eebvee osC³eele Deeuesuee Demeuee lejerner efveJe[CetkeÀ v³ee³eeue³e ³ee meboYee&le cenÊJee®eer YetefcekeÀe yepeeJeleevee efomeleele. 9) efveJe[CetkeÀ efJe

Page 101

101 3) efpeune heeleUerJejerue ³eb$eCee: ’he´l³eskeÀ efpeu¿eekeÀefjlee efveJe[CetkeÀ ceb[U jep³e mejkeÀejMeer meuueecemeuele keÀªve mejkeÀejer DeefOekeÀeN³eeb®eer efpeune efveJe[CetkeÀ DeefOekeÀejer cnCetve vesceCetkeÀ keÀjerue“ DeMeer keÀe³eÐeele lejleto Deens. efpeune heeleUerJejerue ³eb$eCee efvejefvejeȳee jep³eele efpeu¿eemeeþer mJeleb$e efveJe[CetkeÀ DeefOekeÀejer Demetve l³ee®es keÀe³ee&ue³e Je keÀce&®eejer Jeie& meg×e hegjefJeC³eele Deeuesuee Dee{Utve ³eslees. efveJe[CetkeÀ keÀeUele ner keÀce&®eejer mebK³ee Jee{efJeC³eele ³esles. lej keÀener jep³eebceO³es cee$e he´Meemeveeleerue efpeuneefOekeÀeN³eeb meejK³ee DeefOekeÀeN³eebJej ner peyeeyeoejer meesheJeueer peeles. 4) celeoejmebIe heeleUerJejerue ³eb$eCee: ueesJeÀmeYee Jee efJeOeevemeYes®³ee he´l³eskeÀ celeoej mebIee keÀefjlee efveJe[CetkeÀ Dee³eesieekeÀ[tve efveJee&®eve DeefOekeÀejer vesceuee peelees. ³ee heoeJej vesceueer peeCeejer J³eÊeÀer mejkeÀejer veeskeÀj®e DemeeJeer Demes yebOeve ìekeÀC³eele Deeues Deens. efveJee&®eve DeefOekeÀeN³ee®³ee pees[erme Ghe-efveJee&®eve DeefOekeÀejerner vesceuee peeT MekeÀlees. ³ee DeefOekeÀeN³eeb®³ee efve³egkeÌl³ee jep³e mejkeÀejMeer meuueecemeuele keÀªve efveJe[CetkeÀ Dee³eesie keÀjlees. 5) he´l³e#e celeoeve keWÀêeJejerue ³eb$eCee: Òel³e#e celeoevee®³ee efoJeMeer celeoeve keWÀêeJej celeoeve he´ef¬eÀ³ee heej hee[tve IesC³eekeÀefjlee ceesþîee keÀce&®eejer Jeiee&®eer DeeJeM³ekeÀlee Demeles. ³eekeÀefjlee he´l³eskeÀ celeoeve keWÀêeJej celeoeve keWÀêeO³e#e, Ghe-celeoeve keWÀêeO³e#e, Je Flej efkeÀceeve leerve les ®eej celeoeve DeefOekeÀejer, SkeÀ heesueerme keÀce&®eejer Je Flej mene³³ekeÀ mesJekeÀ ner vesceues peeleele. ³ee meJe& keÀce&®eeN³eeb®es he´efMe#eCe Je efve³egkeÌl³ee efpeune efveJee&®eve DeefOekeÀeN³eekeÀ[tve kesÀu³ee peeleele. ³ee keÀce&®eeN³eebceO³es he´ecegK³eeves jep³e keÀce&®eejer, efveceMeemekeÀer³e keÀce&®eejer, efMe#ekeÀ Je efMe#ekesÀlej keÀce&®eeN³eeb®ee meceeJesMe neslees. celeoevee®es mJeªhe Je celeoeve Jele&veeJej he´YeeJe hee[Ceejs IeìkeÀ: Yeejleeleerue heefnu³ee meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CegkeÀerheemetve melejeJ³ee meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CegkeÀer he³e¥le®ee celeoej Jele&vee®ee keÀewue Je efJekeÀeme DeY³eemeleevee celeoejebJej he´YeeJe hee[CeeN³ee IeìkeÀeb®eer ceeefnleer efceUles. Yeejleer³e celeoejeb®ee meg%eheCee Je Yeejleer³e celeoejeb®eer meecetefnkeÀ YeeJevee ner l³eeletve he´l³e³eeme ³esles. celeoeve Jele&veeJej he´YeeJe hee[CeeN³ee IeìkeÀeb®ee DeY³eeme keÀjleevee keÀener he´cegKe efveJe[CegkeÀebceO³es celeoej ³eebveer Iesleuesueer YetefcekeÀe ner DeY³eemeCes iejpes®es þjles. l³eemeeþer l³ee®eer ceeb[Ceer heg{erue he´ceeCes keÀjlee ³esF&ue. 1) celeeefOekeÀeje®eer Deewhe®eeefjkeÀlee: mJeeleb$³eesÊej keÀeUele Yeejleer³e mebefJeOeeveeves Yeejleer³e meceepe peerJeveele Demeuesueer efJe

Page 102

102 ueeskeÀMeener®eer leer vegkeÀleer®e meg©Jeele nesleer. 1952 heemetve 1967 he³e¥le Yeejleele p³ee leerve meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CegkeÀe Peeu³ee ³ee efveJe[CegkeÀebceOeerue celeoej Jele&ve Je efveJe[CegkeÀebJej he[uesues he´YeeJe ns Metv³eJele Demeu³eemeejKes nesles. ³ee efveJe[CegkeÀebceO³es ’celeoeve nesle nesles “ Demes HeÀej lej cnCelee ³esF&ue SJe{er efveJe[CetkeÀ Jele&vee®eer YetefcekeÀe Metv³eJele nesleer. HeÀej lej Yeejleer³e jeä^er³e keÀeBie´sme®ee mJeeleb$³eue{îeeleerue ³eesieoevee®ee, hebef[le peJeenjueeue vesnª ³eeb®³ee vesle=lJee®ee Je keÀeBie´sme®³ee ceO³ececeeieea efJe®eejOeejs®ee he´YeeJe peveceevemeeJej neslee Demes cnCelee ³esF&ue. cee$e SkebÀojerle efveJe[CetkeÀ Jele&ve cnCetve Yeejleer³e celeoejeb®eer heeìer keÀesjer®e nesleer Demes ceevelee ³esF&ue. 2) he´eosefMekeÀ IeìkeÀeb®ee Jee{lee he´YeeJe: Yeejleer³e efveJe[CegkeÀer®³ee jepekeÀejCeele 1969 ®³ee efveJe[CegkeÀe ³ee efveJe[CetkeÀ Jele&vee®³ee ¢äerves cewuee®ee oie[ þjuesu³ee efomeleele 1967 he³e¥le jeä^er³e YeeJeves®³ee he´YeeJeeKeeueer oyeuesu³ee mLeeveer³e, he´eosefMekeÀ Je Yeeef

Page 103

103 Demes DeefYehe´e³e efoues. 1977 ®³ee efveJe[CegkeÀerle efveJe[CetkeÀ Jele&veeJej KeN³ee DeLee&ves Yeejleer³e mebefJeOeevee®eer, ueeskeÀMeener®eer megjef#elelee, cegueYetle DeefOekeÀejeb®es peleve ³eemeejKes ueeskeÀMeener efJe®eej he´ef¬eÀ³esMeer efveie[erle IeìkeÀ he´YeeJe ìeketÀve iesuesueer efomeleele. 5) Ye´ceefvejeme efJejesOeer peveeosMe: 1980 ®eer meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CetkeÀ ner pevelee he#ee®³ee Dehe³eMee®es HeÀefuele nesles. 1977 ®³ee efveJe[CegkeÀerle Yeejleer³e pevelesves ceesþîee Dehes#esves pevelee he#eeme YejIeesme celeeefOekeÌke̳eeves keWÀêe®eer meÊee efoueer nesleer. cee$e pevelee he#ee®es mejkeÀej ner l³eeme ceeUs®es ceCeer Deensle ³ee®eer he´ef®eleer Yeejleer³e pevelesme ueies®e Deeueer. pe³ehe´keÀeMe veeje³eCe ³eeb®³ee vesle=lJeeKeeueer Peeuesu³ee DeeboesueveecegUs pevelee he#ee®es mejkeÀej DeeqmlelJeele Deeues nesles l³ee®e pe³ehe´keÀeMe veeje³eCe ³eeb®³ee efJe®eej Je keÀe³e&¬eÀceeme pevelee he#ee®es mejkeÀej veekeÀejle nesles. pevelee he#e cnCepes cetueleë Fbefoje ieebOeer efJejesOeer vesl³eeb®ee SkeÀ kebÀhet Demes mJeªhe l³eeme he´ehle Peeuesues nesles. l³eele®e DeeCeeryeeCeer®³ee keÀeUele keÀeBie´smeslej he#e ’Fbefoje nìeJe“ ³ee YetefcekesÀletve SkeÀ$e Deeueer nesleer. cee$e l³eeb®eer efJe®eejhe´Ceeueer, efnlemebyebOe ner cetueleë hejmhejefJejesOeer nesleer ³ee®ee he´l³e³e Yeejleer³e pevelesuee leerve Je

Page 104

104 Yeepeheeuee veekeÀeªve Yeejleer³e jeä^er³e keÀeBie´sme®³ee vesle=lJeeKeeueerue meb³egÊeÀ hegjesieeceer DeeIee[erme keÀewue efouee. Yeejleer³e pevelesves 2004 meeueer ne efouesuee keÀewue heentve Yeejleer³e celeoejeb®eer ueeskeÀMeener efJe

Page 105

105 he´³elveMeerue Demeleele“ efMejueerkeÀj ³eebveer Deeheu³ee ie´bLeele Demeener efve

Page 106

106 efJemleejemeeþer keÀjC³eeSsJepeer DeMee IeìkeÀeb®³ee ceeiee&ves peeCes®e DeefOekeÀ hemeble keÀjleevee efomeleele. 4) Yee

Page 107

107 Deens. meejemeej efJeJeskeÀ yeg×erves efveCe&³e IesC³eehes#ee les YeeJeveeMeerueles®es menpe yeUer he[t MekeÀleele ns jepekeÀer³e he#eebveer lee[u³eecegUs Yeejleer³e meceepe cevee®³ee ³ee mebJesoveMeerueles®ee ceesþîee he´ceeCeele jepekeÀer³e he#e Ghe³eesie keÀªve Iesleevee efomeleele. 1971 ®³ee efveJe[CegkeÀerle Fbefoje ieebOeeRveer yeebieueeosMe efvee|celeer®ee, 1994®³ee efveJe[CegkeÀerle Deìue efyenejer Jeepehes³eer ³eebveer keÀejefieue ³eg×e®ee 2019 ®³ee efveJe[CegkeÀerle vejWê ceesoer ³eebveer hegueJeecee nuu³ee®ee heefjCeecekeÀejkeÀheCes celeoej Jele&veeJej he´YeeJe hee[tve Deeheuee nslet meeO³e kesÀuesuee efomelees Demes DeY³eemekeÀebvee Jeeìles. ner YeeJeveelcekeÀlee yeN³ee®e JesUe l³ee he#ee®³ee vesle=lJee®³ee ce=l³egves, nl³esves meg×e efvecee&Ce Peeuesueer efomeles. 1984 ®eer efveJe[CetkeÀ jepeerJe ieebOeerveer Fbefoje ieebOeeR®³ee nl³esves efvecee&Ce Peeuesu³ee YeeJeveelcekeÀ ueeìscegUs®e menpe eEpekeÀueer nesleer. 1991 ®eer efveJe[CetkeÀ ner jepeerJe ieebOeeR®³ee nl³esves efvecee&Ce Peeuesu³ee YeeJeveelcekeÀ ueeìsves®e keÀeBie´smeves DeefOekeÀ yeepeer ceejueer nesleer. YeeJeveelcekeÀ ueeì ner celeoejebJej he´YeeJe hee[les ne meJe&Þegle DevegYeJe Deens. 8) veeiejer meceepee®eer YetefcekeÀe: DeueerJeÀ[®³ee keÀeUele meeJe&peefvekeÀ peerJeveele keÀe³e&jle DemeCeeN³ee meeceeefpekeÀ ®eUJeUer, mJe³ebmesJeer mebmLee, ef¬eÀ³eeMeerue efJe®eejJeble, keÀe³e&keÀlex, meceepeOegjerCe ³eeb®eer YetefcekeÀe ner efveJe[CetkeÀ Jele&veeme efveCee&³ekeÀ JeUCe osT MekeÀles. 2011 meeueer DeCCee npeejs ³eeb®³ee vesle=lJeeKeeueer peveueeskeÀheeue Deeboesuevee®³ee he´YeeJeeves meyebOe osMeYej keÀeBie´sme he#eeefJe

Page 108

108 Guee{eue keÀjeJeer ueeieles. l³eemeeþer meJe&®e jepekeÀer³e he#e ns Yeeb[JeueoejebkeÀ[s nele hemejleele. Yeeb[Jeueoej p³ee jepekeÀer³e he#eeme DeeÞe³e osleele lees jepekeÀer³e he#e efveJe[CegkeÀeb®³ee jepekeÀejCeele DeeIee[er Iesleevee efomelees Deens. ceeieerue Jeerme Je

Page 109

109 efJeefJeOe he´Jeen DeJelejues. he´eosefMekeÀ jepekeÀer³e he#eeb®ee Giece Je he´YeeJe ne Yeejleer³e jepekeÀejCeeleerue SkeÀ DeKeb[ m$eesle efleLeheemetve®e meg© Peeuee. l³eeletve DeeIee[er jepekeÀejCe Je DeeIee[er mejkeÀej ns Yeejleer³e jepekeÀer³e he#e he×leer®es Je SketÀCe jepekeÀer³e he´ef¬eÀ³eeb®es DeefYeVe Debie yeveues. efveJe[CetkeÀ he´ef¬eÀ³ee vee mJee³eÊe, heejoMe&keÀ, he´YeeJeer yeveJeC³eekeÀefjlee mebefJeOeevekeÀejeveer otj¢äerves Yeejleer³e mebefJeOeeveele lejlegoer DebleYet&le kesÀuesu³ee efomeleele. l³eecegUs ceeieerue meÊej Je

Page 110

110 3) YeesUs Yee. ue., `Yeejleer³e ieCejep³ee®es Meemeve Je jepekeÀejCe', eEheheUehegjs heeqyuekesÀMevme, veeiehetj,2013. 4) heeìerue Heer. Jeer.,`Yeejleer³e Meemeve Je jepekeÀejCe', HeÀ[kesÀ he´keÀeMeve, keÀesunehetj,2012. 5) yekeÀeves íe³ee,`Yeejleer³e jepekeÀer³e J³eJemLee DeeefCe jepekeÀer³e he´ef¬eÀ³ee', efJeÐee he´keÀeMeve, veeiehetj,2013. 6) pewve DeMeeskeÀ,`Yeejleer³e jepekeÀer³e J³eJemLee', Mesþ heeqyuekesÀMevme, cegbyeF&,2005. ***** munotes.in

Page 111

111 IeìkeÀ - 3 Yeejleeleerue Jeie&, peele, peceele Je efuebieYeeJee®es jepekeÀejCe IeìkeÀ j®evee 3.1 GefÎ<ìîes 3.2 peele Je jepekeÀejCe 3.3 Yeejleeleerue Jeie&j®evee Je jepekeÀejCe 3.4 Yeejleeleerue ceefnueeb®ee jepekeÀer³e menYeeie 3.5 Yeejleeleerue DeeefoJeemeer peceeleeR®es jepekeÀejCe 3.6 meejebMe 3.7 DeeHeCe keÀe³e efMekeÀuees? 3.8 meboYe&met®eer 3.1 GefÎä Yeejleeleerue Jeie&, peeleer, peceele Je efuebieYeeJee®es jepekeÀejCe ³eebveer Yeejleer³e jepekeÀer³e Òeef¬eÀ³esle SkeÀ mJeleb$e Je cenlJee®es DeJekeÀeMe efvecee&Ce kesÀues Deens. Yeejleer³e mebefJeOeeveeves mebmeoer³e Meemeve He×leer®ee mJeerkeÀej efye´efìMe mebmeoer³e M e e m e v e H e × l e e r ® ³ e e Ò e Ye e Je e l e t v e k e s À ue e D e m e u e e lejer Yeejleer³e mebmeoer³e MeemeveHe×leerle efveJe[CetkeÀeb®³ee jepekeÀejCeeves mebmeoer³e He×leer®³ee IeìkeÀ Jee mebmLee®es efJekeÀmeve nesC³eeSsJepeer Yeejleer³e meceepeJ³eJemLesle ©peuesu³ee Je Deelegve yemeuesu³ee mebmLee Je J³eJemLeebvee DeefOekeÀ yeU ÒeeHle Peeuesues efomeles. mebmeoer³e Meemeve He×leer®³ee efJekeÀeme Je efJekeÀemeeyejesyej Jeieea³e, peeleer, peceeleer³e Je efuebieYeeJeemeejK³ee mebketÀef®ele YeeJe-YeeJevee, IeìkeÀ Je J³eJemLee ³eeb®es efJemepe&ve nesF&ue DeMeer DeY³eemekeÀebvee DeHes#ee nesleer. JeemleJeele cee$e ³ee meceepe IeìkeÀebveer Yeejleer³e jepekeÀejCeele DeeHeues yemleeve DeefOekeÀ IeÆ kesÀues. ³ee ¢äerves Yeejleer³e jepekeÀer³e Òeef¬eÀ³esle peeleer³e IeìkeÀeb®eer YetefcekeÀe oefuele, ceeieeme Je ÒeYeglJeMeeueer peeleeR®³ee ¢äerkeÀesveeletve DeY³eemeC³ee®ee DeeoerJeemeer peceeleeR®³ee Je ceefnueeb®³ee jepekeÀer³e me#eceerkeÀjCee®³ee ceeb[Ceer®ee Je Jeieea³e j®eveeb®ee Yeejleer³e jepekeÀejCeeJejerue ÒeYeeJe ceeb[C³ee®ee Òe³elve ³ee IeìkeÀele keÀjC³eele Deeuee. p³eeceOetve Yeejleer³e jepekeÀer³e Òeef¬eÀ³esleerue peele, Jeie& Je peceeleer Je efuebieYeeJee®³ee jepekeÀejCee®es DeekeÀueve nesC³eeme DeeHeCeeme ceole nesF&ue. 3.2 peele Je jepekeÀejCe peele ns Yeejleer³e jepekeÀejCeeleerue SkeÀ Devev³emeeOeejCe JeemleJe Deens. meeceeefpekeÀ MekeÌleer cnCetve Yeejleer³e meceepekeÀejCeele peele ³ee IeìkeÀeme HetJee&Heej cenlJe jeefnues Deens®e Hejbleg ÒeefleefveefOekeÀ ueeskeÀMeener®³ee Òe³eesieeves peele ³ee IeìkeÀe®³ee efJeefJeOe Hewuegb®ee DeefJe

Page 112

112 j®evesle Je keÀe³e&He×leerle HeefjJele&ve nesle iesues Hejbleg peeleerJ³eJemLes®eer ®eewkeÀì cee$e keÀe³ece jeefnuesueer efomeles. Yeejleer³e mebefJeOeeveeves Oece& Je peeleerefvejHes#e jepekeÀer³e J³eJemLes®es l e l J e mJeerkeÀejues Demeues lejer JeemleJeele cee$e Yeejleer³e meceepekeÀejCe Je jepekeÀejCe peeleer³e ÒeYeeJeeves Yejuesues Deens ns JeemleJe veekeÀejlee ³esCes Meke̳e veener. Yeejleer³e J³ekeÌleer Je mecetneb®³ee peerJeveele pevce, ce=l³eg, efJeJeen, meCeeslmeJe, Oeeefce&keÀ Je meeceeefpekeÀ efJeOeer, GHeefpeefJekeÀe Je meeceeefpekeÀ efve³eb$eCe DeMee meJe¥keÀ

Page 113

113 1) SsefnkeÀ ¢äerkeÀesve (Secular Aspect) : peeleer J³eJemLee meJe&meeOeejCeHeCes peeleerDebleie&le efJeJeen, jerleer, ÒeLee, HejbHeje ³ee DeeOeejs DeeHeues JesieUsHeCe keÀe³ece þsJeC³eemeeþer Òe³elveMeerue Demeles. Hejbleg jepekeÀer³e meÊee ÒeeHleerkeÀjerlee ³eekeÀ[s keÀener ÒeceeCeele ogue&#e keÀ©ve Heoe®eer Je J³eeqkeÌle®eer Òeefleÿe meebYeeUC³eemeeþer Òe³elve kesÀuee peelees. peeleerJ³eJemLes®ee DeeOeej ne jepekeÀer³e meÊeemHeOexletve efveef½ele neslees. HetJeea®³ee keÀeUer ne mebyebOe jepeeMeer efveie[erle neslee mecekeÀeefueve meboYee&le lees jeä^er³e Je jep³e mejkeÀejMeer mebyebefOele efomelees. peeleerJ³eJemLee ³ee ¢äerkeÀesvee®³ee celes DeeHeues jepekeÀer³e ÒeYeeJe Hee[C³eemeeþer Je jeKeC³eemeeþer JeemleefJekeÀ IeìkeÀebMeer mHeOee& Je mecePeewlee keÀjle Demeleele. 2) Sske̳ekeÀejer ¢äerkeÀesve (The Integrution or Aspect): ne ¢äerkeÀesve peeleeR®³ee SkeÀles®³ee Je SkeÀelceles®³ee lelJeeuee ÒeeOeev³e oslees. pevceeÜejs peele ÒeeHle nesle Demeu³eekeÀejCeeves J³ekeÌleer®eer peeleerefJe

Page 114

114 ÒekeÀej®eer DeefOeceev³elee Demeu³eekeÀejCeeves Jejerÿ peeleeRmecetneb®³ee Je®e&mJeeme lemes DeeJneve veJnles. ³ee keÀeUele jepekeÀer³e mebIe

Page 115

115 ner Yeejleer³e jepekeÀer³e J³eJemLesleerue peele IeìkeÀele veJ³ee yeoueebvee pevce efouee. efye´efìMe jep³ekeÀl³ee¥veer meÊeeblej Ie[Jetve DeeCeC³eemeeþer p³ee He×leer®ee DeJeuebye kesÀuee leer He×le ner peeleer³e IeìkeÀeme jepekeÀer³e keÀe³ex keÀjC³eeme ÒeJe=Êe Peeues. l³eecegUs jep³ekeÀl³ee¥keÀ[tve meÊes®es nmleeblej meeceev³e peveleskeÀ[s p³ee ÒeceeCeele nesle iesues l³ee ÒeceeCeele peeleer®eer jepekeÀer³e keÀe³e& Je MekeÌleerner Jee{le iesu³ee®es efomeles. uee@[& efjHeve ³eebveer 1884 meeueer ueeiet kesÀuesu³ee jepekeÀer³e megOeejCeebHeemetve KeN³ee DeLee&ves Kegu³ee jepekeÀejCee®eer megjJeele Peeueer. HejbHejsves ®eeuele Deeuesu³ee meebmke=ÀeflekeÀ ÒeJeiee&®es ©Heeblej DeelceYeeve³egkeÌle mecegoe³eele keÀ©ve meeceeefpekeÀ, jepekeÀer³e Je DeeefLe&keÀ ueeYe Heojele Hee[tve IesC³ee®es ceesþs Òe³elve ³eeHet{erue keÀeUele Peeues. MeemekeÀer³e ke=ÀHesves veJns lej DeeHeCeeme Flej peeleeRMeer mHeOee& keÀ©ve®e meÊee efceUJeeJeer ueeieCeej Deens ³ee®eer peeCeerJe meceepeHeeleUerJej ceesþîee ÒeceeCeele efJemleejueer. l³eecegUs efye´ìerMe jep³ekeÀl³ee&bvee efJejesOe keÀjC³ee®es OeesjCe ceeies He[tve Jejerÿ peeleeR®³ee Je®e&mJeeme Men osC³ee®es OeesjCe Het{s Deeues. ye´eïeCepeeleer Je®e&mJeeme Men osC³ee®eer iejpe Flej v³etvepeeleeRvee leerJe´lesves peeCeJeg ueeieueer. Fbûepe ³esLetve efveIegve iesu³eeme Hejle ³esLes HesMeJeeF& ³esF&ue ³ee Yeerleerves ceneje<ì^eleerue yengpeve peeleerveeb ûeemeues nesles. oef#eCesleerue jep³eebceO³es ner ye´ecnCepeeleer efJejesOe ÒeYeeJeer neslee. Hee½eel³e GoejceleJeeoer efJe®eejeb®³ee ®eewkeÀefìle peeleer®es pes DeeJneve GYes jeefnues nesles l³eeme ye´ecnCeslej peeleeRkeÀ[tve ÒeeHle Peeuesu³ee ne ceesþe Òeeflemeeo neslee. l³ee®es Heefnues J³ekeÌle mJe©He meebmke=ÀeflekeÀerkeÀjCee®³ee ceeO³eceelegve Het{s Deeues. l³ee®ee®e SkeÀ Yeeie cnCetve Deecner ietCeJeÊes®³ee yeeyele ye´ecnCepeeleerHes#ee kegÀþsner keÀceer veenerle ns efme× keÀjC³ee®eer ÒeJe=Êeer Het{s Deeueer. Fbûepe jep³ekeÀl³ee¥veer l³eemeeþer Deecneme mebOeer Je DeefOekeÀ JeeJe I³eeJee DeMee mJe©Hee®³ee ceeieC³ee Heg{s ³esT ueeieu³ee. lej ogmeN³ee yeepegves ye´ecnCe Je lelmece Jejerÿ peeleeR®es G®®eHeCee®es pes ietCe veeJeepeues nesles les DebefiekeÀejC³eekeÀjerlee ner peeleHeeleUerJej Heg{ekeÀej Iesleuee peeT ueeieuee. ceebmeenej mees[tve osCes, G®®epeeleer³eebMeer efJeJeen mebyebOe pegUJegve, #eef$e³elJee®ee opee& efme× keÀ©ve peeleerJ³eJemLes Debleie&le DeeHeCeeme Òeleefleÿs®es mLeeve efceUeJes ³eemeeþer p e e l e e r Ò e ³ e l v e k e À © v e u e e i e u ³ e e . c e n e j e ä ^ e l e e r u e cejeþe peele mecetn Je nefj³eeCeeleerue peeì mecegne®es jepekeÀejCe ³ee®ee DeeoMe& vecegvee Deens. ³ee®es mHeäerkeÀjCe keÀjleevee Yee. ue. YeesUs cnCeleele, peeleer ne ieì DebleefJe&Jeener Demeu³eecegUs Dev³e peeleerle lees efcemeUg MekeÀle veener HeCe SkeÀe Je

Page 116

116 efvecvepeeleer³eebveener peeleer³e HeefjYee

Page 117

117 jepekeÀer³e ÒeJekeÌl³eeb®eer efveefce&leer, pegv³ee Je ve J³ee Òe eflekeÀ ebbÜejs Deeqmc eles®e er veJ³ee ves kesÀueer peeCeejer J³eeK³ee Fl³eeoeR®³eeÜejs Hegjeleve peeeflebmLes®es v e J ³ e e j e ä ^ e r ³ e l J e e M e e r D e e f Y e m e b m k e À j v e P e e u e s u e s DeeHeu³eeuee meJe&$e efometve ³esles. peeleerpeeleeR DeeblejmebyebOeeb®es yeoueles Deeke=ÀleeryebOe veJeveJ³ee #ecelee IesTve mJeeleb$³eesÊej Yeejleele Heg{s Deeues Deensle. meÊee, mebHeoe, Òeefleÿe, efJekeÀeme, mebOeer Fl³eeoer ogefce&U ieesäeR®ee DeeHeu³ee meom³eebmeeþer ceesþîeele ceesþe Jeeìe efceUefJeC³eemeeþer pemee peeleer®ee JeeHej kesÀuee iesuee leÜle®e veJ³ee meeceeefpekeÀ jepekeÀer³e He³ee&JejCeele ueeYeuesu³ee #eceleeb®³ee Deveg

Page 118

118 e f J e < e c e p e e e f l e J ³ e J e m L e s v e s ³ e s L e e r u e v e T o M e e b M e pevelesuee jeä^er³e MeeskeÀebeflekeÀeb®es HetCe&lJes Goemeerve, efoMeenerve Je kesÀJeU efve<¬eÀer³e efvejer#ekeÀ keÀ©ve mees[ues Deens, ns Fefleneme JeejbJeej ³ee osMee®³ee Peeuesu³ee HejeYeJeeb®es meJee&le ceesþs keÀejCe Demeu³ee®es efveoeve jece ceveesnj ueesefn³ee ³eebveer kesÀuesues efomeles. ueesefn³eeb®³ee celes peeleer®³ee iejpee Je je<ì^e®³ee iejpee ³eele Deieoer mHeäHeCes Yeso Je mebIe

Page 119

119 ÒeeOeev³e ÐeeJes ueeiesue. lej®e Yeejleele ueeskeÀMeener®ee DeeMe³e KeN³ee DeLee&ves mepeerJe nesT MekesÀue Dev³eLee leer yengmebK³eebkeÀ DeefYepeve Jeiee&®eer SkeÀeefOekeÀejMeener®e cee$e yevegve jeefnue. 6) Yeeef

Page 120

120 ³ee MekeÌleer ÒeJeenebveer ceesþîee ÒeceeCeele ÒeYeeefJele kesÀues Je Yeejleer³e jepekeÀejCeele Deelee He tJe ea®³ee letuevesle vescekesÀ Gueìs ef®e$e efvecee&Ce Peeues. ÞessÿelJeeHes#ee ceeieemeuesHeCee®³ee peeleer³e Deeqmcelee jepekeÀejCeele DeefOekeÀ GHe³egkeÌle þ© ueeieu³ee l³ee®es He[meeo cenejeä^elener Gceìues. kegÀCeyeer peeleerves mJeleëuee cejeþe cnCeJetve jepekeÀejCe keÀjC³ee®ee keÀeU ceeies He[tve Deelee cejeþîeeb®ee mJeëuee kegÀCeyeer cnCeJetve jepekeÀejCeele JeeJejC³ee®ee Deeûen ÒeyeU nesT ueeieuee. ye´ïeCeer mebmke=Àleer Je ye´ecnCe ³eeb®³ee DevegkeÀjCee®³ee peeieer keÀesCel³eener peeleer®³ee Òeiele, Menjer Je Òeefleÿerle Jeiee&®³ee DevegkeÀjCee®ee DeeMe³e meebmke=ÀeflekeÀjCee®³ee Òeef¬eÀ³esme ÒeeHle Peeuee. 9) 1967 veblej®es yeoueles meboYe&ë mJeeleb$³eesÊej keÀeueerve Yeejleer³e jepekeÀejCeele 1967 ®³ee meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CetkeÀeb®es cenlJee®es mLeeve Deens. ³ee efveJe[CetkeÀebveer Yeejleer³e jepekeÀejCeele DeveskeÀ veJeerve ÒeJeenebvee pevce Je ceev³elee efoueer. p³eelegve YeefJe<³ekeÀeefueve Yeejleer³e jepekeÀejCee®³ee efoMee efveef½ele Peeu³ee. ojc³eeve®³ee keÀeUele YegmegOeej keÀe³eÐeebveer kegÀUebvee peefceveer efceUeu³ee nesl³ee Hejbleg JeemleJeele keÀceeue peefceve OeejCee keÀe³eos Deceueele Deeues®e veenerle. l³eecegUs®e peefceveer®es HesÀjefJelejCe KeN³ee DeLee&ves Peeues veener. cee$e jep³emlejeJejerue MesleermegOeejCee ÒekeÀuHee®es Je nefjle ¬eÀebleer®es u e e Y e ³eelegve SkeÀ veJee DeeefLe&keÀ megefmLeleerleerue ceO³ece peeleeR®ee ieì jepekeÀer³e ¢äîee MeeqkeÌleMeeueer yeveuee. mLeeefvekeÀ mJejep³e mebmLee, menkeÀejer yeBkeÀe, mLeeefvekeÀ mebmeeOeveeJej Je®e&mJe ³eelegve ³ee Jeiee&®eer meÊee Jee{erme ueeieueer. GÊej ÒeosMe, efyenej, yebieeue, kesÀjU Fl³eeoer jep³eeb®³ee efJeOeevemeYee Je ueeskeÀmeYes®³ee meYeemeoelJeeletve ³ee yeouel³ee peeleer³e mebleguevee®es Òeefleefyebye GceìeJe³eeme megjJeele Peeueer. 1967 veblej®³ee keÀeUele ceO³ece peeleer®ee ÒeJeen DeefOekeÀ þUkeÀHeCes Het{s Deeuee. 1971 veblej ueeskeÀmeYee Je efJeOeevemeYee ³eeb®³ee efveJe[CetkeÀe SkeÀ$e IesC³ee®eer He×leer ceeies He[ueer ns ner jep³eHeeleUerJejerue jepekeÀer³e He#eebmeeþer peeleer³e DeekeÀeb#ee meekeÀejC³ee®³ee ¢äerves HetjkeÀ þjues. jep³eeb®eer meÊee ³ee ceO³ecepeeleeRveer leey³eele lej Iesleueer®e Hejbleg l³eeyejesyej ueeskeÀmeYesleerue DeeHeues mLeeve ner DeefOekeÀ ÒeYeeJeer keÀjC³eeme megjJeele kesÀueer. jep³eYej efJeKegjuesu³ee meeOevemebHevve Demeuesu³ee Jej®e{ peeleeR®es jepekeÀer³e Je®e&mJe ³ee Òeef¬eÀ³eslegve mebkeÀìele Deeues. 10) ceb[ue efJe©× keÀceb[ueë Flej ceeieeme Jeie& ne jepekeÀer³e MekeÌleer cnCetve Heg{s ³esC³eele ceb[ue Dee³eesiee®³ee DebceueyepeeJeCeer®ee IeìkeÀ meJee&efOekeÀ cenlJee®ee þjuee. Jner. Heer. efmebie mejkeÀejves ceb[ue Dee³eesiee®eer DebceueyepeeJeCeer keÀ©ve mJeleëme DeesyeermeeR®ee ceefmene cnCetve Òeeflecee efvecee&Ce kesÀueer. ceb[ue Dee³eesieeves efvecee&Ce kesÀuesu³ee Deesyeermeer Deeqmcelesme DeeHeu³ee í$eíe³esKeeueer DeeCeC³eemeeþer Je l³eeme JesieUs DeeqmceleeoMe&ve JeUCe ueeJeC³eemeeþer Yeejleer³e pevelee He#eeves jeceboerj Je efnboglJee®³ee cegÐeeuee nJee efoueer. ceb[ue efJe©× keÀceb[ue ³ee J e e o e v e s m e b H e t C e & Y e e j l e e r ³ e j e p e k e À e j C e { J e U t v e efveIeeues. veJ³eeves peeie=le nesle Demeuesu³ee Deesyeermeer peeleermecetnebvee DeeHeu³eekeÀ[s DeekeÀef

Page 121

121 11) peeleer³e jepekeÀejCe Je jepekeÀer³e HeÞeë mJeeleb$³eÒeeHleer®³ee ÒeejbYeer®³ee keÀeUele®e G®®e peeleer³e mecetne®es jepekeÀer³e Je®e&mJe efvekeÀeueer efveIeCeej DeMeer mHeä Meke̳elee efomeg ueeieueer. ÒeeefleefveefOekeÀ ueeskeÀMeenerle mebK³eeyeUeme DemeCeejs cenlJe ³ee osMeeleerue OegjerCeebvee peeCeJeu³eeme Kejs lej 1935 veblej®³ee keÀeUele®e megjJeele Peeueer nesleer. l³eecegUs ³ee ye´ecnCeslej peeleerceOeerue Het{eN³eebveer Jejerue G®®e peeleer³e OetjerCeeb®eer meÊee cees[erle keÀe{C³eeme lesJne®e m e g j Je e l e k e s À ue e r n e s l e e r . n e r ye e ye H e À e j ¬ e À e b leerkeÀejkeÀ vemeueer lejer keÀeUe®³ee ¢äerves Hetjesieeceer cee$e vekeÌkeÀer nesleer. mJeeleb$³eesÊej keÀeUele Òeew{celeeefOekeÀeje®ee mJeerkeÀej keÀjC³eele ³esTve 1952 meeueer Heefnu³ee meeJe&ef$ekeÀ efveJe[CetkeÀeb®es ³eMemJeer Dee³eespeve kesÀu³ee veblej lej ner Òeef¬eÀ³ee DeefOekeÀ ieefleceeve Peeueer. ³ee yeouel³ee keÀeUe®eer HeeJeues keÀeBûesme He#eeves meJe& ÒeLece DeesUKetve l³eeveg©He mJemebIeìvesle yeoueebvee ÒeeOeev³e efoues. vesle=lJe, j®evee Je OeesjCeebceO³es l³eeme Deveg©He Demes yeoue DebefiekeÀejues. l³eecegUs®e keÀeBûesme He#eeves SkeÀe yeepegves leUeieeUeleerue Yegnerve, HetJee&mHe=M³e DeMee leUeleerue peeleermecetne®eer Je ogmeN³ee yeepegves ÒeebleeceOeerue ÒeyeU peeleeR®eer cepeea mebHeeove keÀjle osMee®eer meÊee efoIe&keÀeU GHeYeesieueer. ³ee¢äerves keÀeBûesmeves DeeKeuesu³ee Je DeJeuebyeuesu³ee J³egJenveerleer®es efJeMues

Page 122

122 efvecee&Ce Peeueer veener. [eJ³eeb®³ee DeeboesueveeceOegve ceO³ece peeleeR®³ee jepekeÀer³e DeekeÀeb#ee lesJe{îee peespeeJeu³ee iesu³ee Demes efomeles. Yeejleer³e jepekeÀejCeele efoIe&keÀeU efìkegÀve jeefnuesu³ee ueeskeÀoue ³ee He#ee®es GoenjCe ner ³ee¢äerves cenlJee®es Deens. Yeejleer³e meceepeJ³eJemLesleerue ÒeYeeJeer peeleer³e Deeboesueve ceeefuekesÀMeer mebueive DeMeer leer SkeÀ cenlJee®eer keÀ[er Deens Demes ceeveeJes ueeiesue. ueeskeÀoue ³ee He#ee®es DeeJeenve ceO³ece Je iejerye MeslekeÀjer-HeMegHeeuekeÀ peeleeRHetjles®e ÒeecegK³eeves ce³ee&efole efomeles. keÀeBûesme®³ee peeleer³e mebj®eves®eer Òeefleef¬eÀ³ee cnCetve ceO³ece peeleeR®es mebIeìve ner efJejesOeer He#eebveer DeeHeu³eekeÀ[s Iesleuesueer peyeeyeoejer Deens Demes efomeles. l³eele Yeejleer³e pevelee He#ener veblej®³ee keÀeUele ceesþîee ÒeceeCeele ³eMemJeer Peeuee. l³eeyejesyejerves®e l³ee-l³ee Òeebleeleerue ÒeeosefMekeÀ jepekeÀer³e He#eebveer ner DeeHeues jepekeÀer³e mLeeve HekeÌkesÀ kesÀues Demes efomeles. SkebÀojerle Yeejleer³e jepekeÀer³e J³eJemLesleerue meJe&®e jepekeÀer³e He#eebveer ³ee peeleer³e jepekeÀejCeeme ®eg®ekeÀe©ve DeeHeuee meeceeefpekeÀ Hee³ee DeefOekeÀ efJemleejC³ee®ee Je YekeÌkeÀce keÀjC³ee®ee Òe³elve kesÀuesuee efomelees. 3.5 peeefleJ³eJemLes®eer jepekeÀer³e keÀe³e& peeefleJ³eJemLes®eer ÒecegKe jepekeÀer³e keÀe³e& Heg{erue cegÐeeb®³ee DeeOeejs DeefOekeÀ mHeä keÀjlee ³esleerue. 1) jepekeÀer³e peeCeerJe-peeie=leer efvecee&Ce keÀjCesë Yeejleer³e meceepeJ³eJemLesle peeCeerJe-peeie=leer®es keÀe³e& jepekeÀer³e ¢<ìîee peeleerJ³eJemLesves®e Heej Hee[uesues efomeles. Kejs lej meceepee®es jepekeÀer³e meeceepeerkeÀjCe Ie[Jetve DeeCeC³ee®es cenlJee®es keÀe³e& jepekeÀer³e He#eeb®es Demeles. cnCetve®e jepekeÀer³e He#eebvee mecegêeleerue ueeìeb®eer GHecee efoueer peeles. mecegêeleerue ueeìe p³eeÒeceeCes mecegêeleerue HeeCeer efpeJeble þsJeC³ee®es keÀe³e& Heej Hee[leele l³eeÒeceeCes®e ueeskeÀMeener M e e m e v e Ò e k e À e j e l e j e p e k e À e r ³ e H e # e u e e s k e À c e l e e f peJeble þsJeC³ee®e keÀe³e& Heej Hee[leele. Yeejleer³e jepekeÀer³e J³eJenejele cee$e jepekeÀer³e meeceepeerkeÀjCee®eer peyeeyeoejer peeleerJ³eJemLesves DeeHeu³ee DebieeJej Iesleuesueer efomeles. cnCetve®e ©[euHeÀ DeeefCe ©[euHeÀ ³ee meboYee&le Demes cnCeleele keÀer YeejleemeejK³ee efJekeÀmeveMeerue osMeele keÀer p³eele ueeskeÀMeenerJ³eJemLes®³ee DeueerkeÀ[®³ee keÀeUele mJeerkeÀej kesÀuee Deens DeeefCe p³eele yengmebK³esle efvej#ej Deensle p³eeb®³eele jepekeÀer³e peeCeerJe-peeie=leer efvecee&Ce keÀjCes, l³eeb®eer DeefYeJ³ekeÌle keÀjCes DeeefCe jepekeÀer³e¢äîee ke=ÀleerMeerue keÀjC³ee®eer keÀeceefiejer peeleer mecetn Heej Hee[leele. 2) meÊeekeWÀêeleerue menYeeieë jepekeÀer³e meÊee ÒeeHleer ns ueeskeÀMeener Meemeve Ò e k e À e j e l e j e p e k e À e r ³ e H e # e e b ® e s c e n l J e e ® e s GefÎä Demeles. cnCetve DeeHeu³ee jepekeÀer³e DeeMee-DeekeÀeb#ee HetCe&lJeeuee vesC³eemeeþer J³ekeÌleer jepekeÀer³e He#eeb®³ee DeeÞe³eeuee peeleele Je l³eeceeO³eceeletve DeeHeues jepekeÀer³e meÊee ÒeeHleer®es GefÎäîes ieeþleele. Yeejleer³e jepekeÀer³e J³eJemLesle cee$e peeleerJ³eJemLes®³ee IeìkeÀeves ³eeme JesieUs HeefjceeCe ÒeeHle keÀ©ve efouesues efomeleele. J³ekeÌleer DeeHeu³ee jepekeÀer³e DeekeÀeb#ee Hetleeameeþer peeleer®ee DeeÞe³e Iesleele Je peeleJ³eJemLee DeeHeu³ee peeleerleerue meom³eebvee jepekeÀer³e meÊeekeWÀêele menYeeieer keÀjC³eele cenlJee®eer YetefcekeÀe yepeeJeleevee efomeleele. DeeHeu³ee mebK³eeyeUe®³ee DeeOeejs peeeflemebK³ee DeeHeu³ee peele yeebOeJeeveeb mebIeefìle keÀ©ve l³eeb®³ee jepekeÀer³e DeekeÀeb#ee®eer Hetle&lee keÀjC³ee®es cenlJee®es keÀe³e& Heej Hee[leele. Heb®ee³elejepe, menkeÀejer mebK³ee, ÒeebeflekeÀ efJeOeerceb[Us, cebef$eceb[U j®evee lemes®e osMeHeeleUerJejerue efveJe[CetkeÀebceO³esner peeleer³e jepekeÀer³e oeJes cenlJee®eer munotes.in

Page 123

123 YetefcekeÀe Heej Hee[leevee efomeleele. cebef$eceb[U j®evesle peeleer³e ÒeefleefveefOelJe, GcesoJeejer efveef½eleerleerue peeleer³e ÒeefleefveefOelJe, meÊeekeWÀêeceOeerue SketÀCe peeleer³e ÒeefleefveefOelJe ³eeb®es meblegueve meeOeC³ee®ee Òe³elve meelel³eeves jepekeÀer³e He#eebvee keÀjeJee ueeielees. SkebÀojerle peele yeebOeJeebvee meÊee keWÀêele menYeeieer keÀjC³ee®es ceesþs keÀe³e& peeleerJ³eJemLeskeÀ[tve Heej Hee[ues peeles Demes efveoMe&veeme ³esles. 3) efveJe[CetkeÀer®es jepekeÀejCeë efveJe[CetkeÀer®es jepekeÀejCe ne DeefuekeÀ[®³ee keÀeUeleerue Yeejleer³e jepekeÀejCeele Òe®eefuele Peeuesuee Meyo peeleer³e jepekeÀejCee®ee J e e { l e e Ò e Y e e J e e f J e M e o k e À j l e e b v e e e f o m e l e e s . efveJe[CetkeÀer®³ee jepekeÀejCeele cegu³e, OeesjCes Je k e À e ³ e & ¬ e À c e ³ e e me Je e ¥ H e s # e e G c e s o J e e j e ® ³ e e e fveJe[tve ³esC³ee®³ee #ecelesuee DeefOekeÀ ÒeeOeev³e efoues peeles. GcesoJeeje®³ee efveJe[tve ³esC³ee®³ee #ecelesceO³es peeleer³e DeeOeeje®es lelJe meJee&efOekeÀ ceO³eJeleea þjles. l³eecegUs efveJe[CetkeÀer®³ee jepekeÀejCeele peeleerJ³eJemLes®ee keÀe³e&Yeeie DeefOekeÀ cenlJee®ee Peeuee Deens. cnCetve®e [esveeu[ eqmceLe ³ee jep³eMeem$e%eeves Yeejleeleerue peeeflemecegneb®³ee efveJe[CetkeÀer®³ee jepekeÀejCeeleerue keÀe³e&Yeeie efJeMeo keÀjleebvee Demes cnìues Deens keÀer, ÒeeefleefveefOekeÀ ueeskeÀMeener®³ee Yeejleeleerue ÒeejbYeecegUs peeeflemecegneme cegoleJee{ efceUeueer Deens, meeJe&peefvekeÀ celeeefOekeÀejecegUs peeeflemecegne®es cenlJe keÀceer nesC³eeSsJepeer Jee{ues Deens. efveJe[CetkeÀebÜejs peeleeR®eer DeefYeJ³ekeÌleer kesÀueer peeles. efMeJee³e meÊee mebHeeove keÀjCes Je efìkeÀJeCes ³eemeeþer meb³egkeÌle DeeIee[îee mLeeHeve kesÀu³ee Deensle. SkebÀojerle jepekeÀer³e He#e DeeHeu³ee meÊes®³ee jepekeÀejCeekeÀjerlee peeeflemecetneb®ee JeeHej keÀjleele, lej meÊeekeWÀêele efMejkeÀeJe keÀjC³eemeeþer peeleerieìe®es vesle=lJe jepekeÀer³e He#ee®ee JeeHej keÀjleele. ³ee efveJe[CetkeÀer®³ee jepekeÀejCeele peeleer³e IeìkeÀeb®ee ÒeYeeJe meJe&®e Hee[ȳeebJej Dee{Ulees. efveJe[CetkeÀ Òe®eejele peeleer³e efveÿsuee ÒeecegK³eeves DeeJeenve keÀ©ve jepekeÀer³e He#ee®es OetjerCe peeleermecetneb®³ee oueeueebceeHe&Àle peeleer³e HeeþeRyee efceUJeCes®e DeefOekeÀ Þes³emkeÀj mecepeleele. celeoejeb®³ee efveJe[CetkeÀ Jele&vee®³ee DeY³eemeeJe©vener ³eeme Hegäer efceUleevee efomeles. 4) celeoejJele&veeme ÒeYeeefJele keÀjCeeje IeìkeÀë Yeejleer³e jepekeÀer³e J³eJemLes®es DeO³e³eve keÀjleevee celeoejJele&veeme ÒeYeeefJele keÀjCeejs veJeveJes IeìkeÀ meceesj ³esleevee efomeleele. pes Hee½eel³e ueeskeÀMeener J³eJemLes®³ee DevegYeJeeb®³ee Deieoer efJeHejerle Demeuesues Dee{Uleele. peele ne IeìkeÀ celeoejJele&veeme meJee&efOekeÀ ÒeYeeefJele keÀjCeeje IeìkeÀ Deens. l³eecegUs Flej ueeskeÀMeener osMeele DeefmlelJeele vemeuesuee SkeÀieÇe celeoeve ne ÒekeÀej cee$e Yeejleer³e jepekeÀer³e Òeef¬eÀ³esle meje&me Òe®eefuele Peeuesuee DeeHeCeeme Dee{Ulees. peele ³ee IeìkeÀe®³ee leguevesle GcesoJeeje®eer Hee$elee, iegCeJeÊee, He#eefveÿe ³eemeejKes IeìkeÀ og³³ece þjuesues efomeleele. [esveeu[ eqmceLe ³eebveer ³eemeboYee&le DeeHeues efvejer#eCe veeWoJeleevee Demes cnìues Deens keÀer, peeleer³e YeeJevescegUs celeoeve efJe

Page 124

124 ueeskeÀMeener MeemeveJ³eJemLesle meeJe&peefvekeÀ OeesjCeebJej ÒeyeeJe ìekeÀC³ee®es cenlJee®es keÀe³e& oyeeJeieì Je efnlemebyebOeer ieìeb®es Deens Demes ceeveues peeles. Hee½eel³e osMeebceO³es ueeskeÀMeener Òeef¬eÀ³ee ³eMemJeer keÀjC³eele jepekeÀer³e He#eeb SJe{s®e cenlJe oyeeJeieìebvee meg×e efoues peeles. ueeskeÀcele mebIeefìkeÀ keÀ©ve Je pevemebHekeÀe&®eer efJeefJeOe m e e O e v e s J e e H e © v e o y e e J e i e ì u e e s k e À c e v e e ® e s o [ H e C e jep³ekeÀl³ee¥Jej DeeCetve meeJe&peefvekeÀ OeesjCeebJej DeeHeuee ÒeyeeJe Hee[leevee efomeleele. Yeejleele cee$e oyeeJeieìeb®eer YetefcekeÀe peeleerJ³eJemLee DeefOekeÀ ÒeYeeJeerHeCes keÀjleevee efomeleele. DeeHeu³ee peeleerefnlemebyebOee®ee DeefJe

Page 125

125 3.6 peeleer³e jepekeÀer³e menYeeiee®es ìHHes Deepe peeleermebmLeebvee jepekeÀer³e¢äîee cenlJee®es mLeeve ÒeeHle Peeues Deens. Hejbleg ne jepekeÀer³e menYeeie peeleer³e HeeleUerJej SkeÀe®eJesUer keÀe³e&ÒeJeCe Peeuee veener. Òee. jpeveer keÀesþejer ³eebveer l³ee®eer leerve ìHH³eele efJeYeeieCeer kesÀueer Deens. 1) Heefnuee ìHHeeë Yeejleer³e jepekeÀer³e J³eJemLesle peeleeR®ee jepekeÀer³e menYeeie ne Heefnu³ee ìHH³eele meeceeefpekeÀ Glejb[erleerue G®®e peeleeRHetjlee ce³ee&efole neslee. Fbûepeer%eeve efJe%eevee®³ee ueeYeeves jepekeÀer³e peeCeerJes®eer peeie=leer ner G®®epeeleeRceO³es ÒeLeceleë efJekeÀefmele Peeueer l³eecegUs Yeejleer³e jepekeÀer³e J³eJemLesleerue ceespeke̳ee Je ceevee®³ee peeiee HeìkeÀeJeC³eemeeþer G®®epeeleer mecetn ÒeecegK³eeves Heg{s mejmeeJeuee Je l³eele l³eebvee ceesþs ³eMener ÒeeHle Peeues. G®®e peeleermecetneme jepekeÀer³e ueeYe efceUleevee Heengve ÒeyeU peeleermecetn peeie=le nesT ueeieuee Je l³eelegve meÊeeÒeeHleer®³ee Heefnu³ee peeleer³e mebIe

Page 126

126 3.7 peele Je jepekeÀejCe menmebyebOe peele Je jepekeÀejCe SkeÀceskeÀebvee keÀmes ÒeYeeefJele keÀjleele ns ÒeecegK³eeves Het{erue cegÐeeb®³ee DeeOeejs DeefOekeÀ mHeä keÀjlee ³esF&ue. 1) peeleerJ³eJemLes®es jepekeÀer³e ÒeYetlJeë 2) S c e . S v e . Þ e e r e f v e J e e m e J e D e v ³ e m e c e e p e M e e m $ e % e e bveer peeleermebmLeeb®es Yeejleer³e jepekeÀejCeeleerue ÒeYeglJe DeefOekeÀeefOekeÀ keÀmes ÒemLeeefHele nesle Deens ³ee®es efJeMues

Page 127

127 oefuele, Meesef

Page 128

128 FnueewefkeÀkeÀ SkeÀeeqlcekeÀ Je lelJeJew®eeefjkeÀ yeepet Deensle l³eebveer SkeÀ Òeke=Àä Je efYeVeerYetle meebmke=ÀeflekeÀ Heeée&Yetceer le³eej kesÀueer Demetve DeeOetefvekeÀ ÒeYeeJeebvee mJeerkeÀej keÀjC³ee®³ee Je ceesþe efJe#esHe Je efJelegä ³esT ve oslee l³eebvee ÒeefleJeeo osC³ee®³ee ¢äerves leer meowJe GHe³etkeÌle þjueer Deens, ³ee Meyoele jpeveer keÀesþejer peeleermebmLes®es cenlJe efJeMeo keÀjleele. mecekeÀeefueve mebIeìveeb®es mebj®eveelcekeÀ Je lelJeJew®eeefjkeÀ DeeOeej vesle=lJeeuee %eeefleJ³eJemLee GHeueyOe keÀjles. mebIeìves®eer ÒeeLeefcekeÀ ®eewkeÀì Je Deeqmceles®eer ®eewkeÀì peveHeeþeRyee efceUJetve osles. GueìHe#eer vesle=lJeekeÀ[tve peeleer mebmLeebvee DeeefLe&keÀ Je jepekeÀer³e nsletbmeeþer mebIeefìle keÀjC³ee®es keÀe³e& Ie[tve ³esles. mLeeefvekeÀ pevecele Je meÊee JeeìHeeefJe

Page 129

129 þjles. meeOeejCeleë Òel³eskeÀ peeleerves mJeleë®es mLeeve ¢{ keÀjC³ee®ee keÀjC³ee®ee pees Òe³elve kesÀuee l³eeletve jepekeÀer³e ¢äîee peeleer³e mebIeìveeb®eer efveefce&leer ceesþîee ÒeceeCeele Ie[tve Deeuesueer efomeles. ceb[ue Dee³eesiee®³ee DebceueyepeeJeCeerveblej ³ee peeleer³e mebIeìveeb®eer SketÀCe YetefcekeÀe cenlJee®eer þjueer, Yeejleer³e jepekeÀejCee®³ee meboYee&le peeleer³e mebIeìveeb®ee DeY³eeme ÒeecegK³eeves Òees. jpeveer keÀesþejer ª[euHeÀ DeeefCe ª[euHeÀ, IeveM³eece Mene, ne[&ûesve ³ee ÒecegKe efJe®eejJebleebveer kesÀuesuee efomelees. l³eebveer peeleer³e mebIeìveeb®eer YetefcekeÀe peeleer®es SsefnkeÀjCe jepekeÀer³ekeÀjCe Je ueeskeÀMeenerkeÀjCe ³ee Debieeves peeleer³e mebIeìvee, jepekeÀejCee®ee ÒeecegK³eeves DeY³eeme ceeb[uesuee efomelees. peeleer³e mebIeìvee cegUs peeleer³e Deeqmcelee ÒeeHle Peeueer Je peeleer®es ueeskeÀMeenerkeÀjCe meg© Peeues. ³ee peeleer³e mebIeìvee DeeHeu³ee meYeemeoebmeeþer efJeefJeOe ÒekeÀej®³ee meeceeefpekeÀ, meebmke=ÀeflekeÀ, jepekeÀer³e Je DeeefLe&keÀ YetefcekeÀe yepeeJele Demeleele. ûeeceHeeleUerlegve DeefOekeÀ J³eeHekeÀ HeeleUerJej peeleer l³ee ef¬eÀ³eeMeerue yeveJeleele. MeemekeÀer³e efveCe&³e Òeef¬eÀ³esJej oyeeJe DeeCetve efJeefJeOe ÒekeÀej®³ee MeemekeÀer³e Je meeJe&peefvekeÀ Þes$eeleerue meJeueleer Je HeÀe³eos e f c e U J e C ³ e e ® e e Ò e ³ e l v e k e À j l e e l e . p e e l e e r ³ e m e b I e ìvee jepekeÀejCeele meef¬eÀ³e nesC³ee Deieesoj l³eeb®es mJe©He meeOeejCeleë meeceeefpekeÀ mJe©Hee®es nesles. peeefleDebleie&le nesCeejs Jeeo-lebìs mees[JeCes ns l³eeb® es Ò ecegKe GefÎ ä Demes. v³ee ³e Heb® ee³ele er meejKes meeOeejCe mJe©He l³eeme ÒeeHle Peeuesues nesles. ceb[ue Dee³eesiee®³ee DebceueyepeeJeCeerveblej Deeuesu³ee jepekeÀer³e peeie=leerletve ³ee peeleer³e mebIeìveebvee jepekeÀer³e mJe©He ÒeeHle Peeues. 1.9 peeleer³e jepekeÀejCee®es ÒecegKe DeefJe

Page 130

130 1) meeceeefpekeÀ opee&ë Sce. Sve. ÞeerefveJeeme ³eeb®³ee celes peer peele meeceeefpekeÀ Glej[eRle Jej®³ee mLeeveer Demeles leer peele ÒeYeglJeMeeueer peele ³ee mebkeÀuHevesmeeþer Hee$e þjles. ³ee DeLee&ves DeeHeCe cenejeä^eleerue meeceeefpekeÀ j®eves®ee efJe®eej kesÀuee lej ye´ecnCeeb KeeueesKeeue cejeþe, peeleerme meeceeefpekeÀ opee& ÒeeHle Peeuee Deens. efMeJeje³eeb®³ee jep³eeefYe

Page 131

131 jepekeÀer³e YeefJeleJ³e efveef½ele keÀjleevee DeeHeCeeme JeemleJeeceO³es efomeles. ³ee¢äerves GlHeeove meeOeveeb®eer ceeuekeÀer kegÀþu³ee peeleermecetnekeÀ[s Deens ns ÒeYeglJeMeeueer peele ³ee IeìkeÀe®³ee ¢äerves cenlJee®es þjles. cenejeä^eleerue GlHeeove meeOeveebJej cnCepes MeslepeefceveerJej meJee&efOekeÀ ceeuekeÀer ner cejeþe peele mecetne®eer®e Deens. cnCetve®e Demes cnìues peeles keÀer meJee&le DeefOekeÀ Je meJee&le metHeerkeÀ peceerve cenejeä^ele cejeþe peeleermecetn yeeUietve Deens. ³ee peefceve ceeuekeÀer®³ee yeUeJej®e ûeeceerCe Yeeieeleerue DeeHeues meÊeekeWÀê cejeþe peeleermecetneves ÒeoerIe&keÀeU DeyeeefOele jeKeues Deens. Mesleer®³ee yejesyejerves mejkeÀejer mebmLee, ûeeceGÐeesie, Heb®ee³ele jepe mebmLee, HelemebmLee ³ee #es$eele ner cejeþe peeleermecetneves, DeeHeues Je®e&mJe efvecee&Ce kesÀuesues efomeles. DeefuekeÀ[®³ee keÀeUele J³eeHemeeef³ekeÀ #es$eele cejeþe peeleermecetneves ceesþîee ÒeceeCeele efMejkeÀeJe kesÀuesuee efomelees. SkebÀojerle meeceeefpekeÀ opee&, mebK³ee meeceL³e&, Mew#eefCekeÀ Òeieleer Je DeeefLe&keÀ mebHevvelee ³ee ÒeYetlJeMeeueer peeleer®³ee cenlJee®³ee ®eej ner efvekeÀ

Page 132

132 Je Jebpeejer ³ee peeleermecetnebveer SkeÀ$e ³esTve cejeþe peeleermecetneme DeeJneve GYes kesÀues. l³eele®e Deesyeermeer jepekeÀejCe, oefuele mecetneb®es jepekeÀejCe, MeslekeÀjer mebIeìves®es DeeJneve Je peeieeflekeÀerkeÀjCee®³ee Òeef¬eÀ³esves cejeþe peeleermecetne®es cenejeä^e®³ee jepekeÀejCeeleerue OetjerCelJeeme ce³ee&efole kesÀues. Demes Demeues lejer Deepener cejejeä^e®³ee jepekeÀejCee®ee efJe®eej cejeþe peeleer mecetneme yeepetuee mee©ve keÀjlee ³esT MekeÀle veener. ûeeceHeeleUer Heemetve jep³e mlejeHe³e¥le cejeþe peele mecetn DeeCeues jepekeÀer³e Je®e&mJe DeyeeefOele jeKegve Deens. cee$e ns Je®e&mJe 1960 les 1970 ®³ee oMekeÀeleerue efveefJe&Jeeo mJe©Hee®es Je®e&mJe veener SJe{s cee$e efveef½ele. 2) efvecve peeleer mecetneb®es jepekeÀejCeë o e f u e l e p e e l e e r m e c e t n e m e e þ e r e f v e c v e p e e l e e r m e c etn ne Meyo Òe³eesie lesLes ³eespeuee Deens. peele DeeefCe jepekeÀejCe ³eeb®³eeleerue DeeblejmebyebOee®ee efJe®eej kesÀJeU G®®epeeleer³eeb®³ee efkebÀJee ceO³ece peeleerleerue DeefYepeveeb®³ee ¢äerves keÀ©ve ®eeueCeej veener lej efvecve Je Jebef®ele peeleeR®³eener Debieeves lees keÀjeJee ueeiesue. keÀejCe jepekeÀejCe peeleer³e meceerkeÀjCeeb®³ee Kees[îeele De[ketÀve He[Ces efvecve peeleer mecetnebvee HejJe[Ceejs veener. l³eecegUs mecekeÀeefueve efmLeleerle cetueieeceer mJe©Hee®es yeoue Ie[tve IesC³ee®eer efveleeble DeeJeM³ekeÀlee Deens. Yeejleer³e meceepeele mebIe< ee&®es mJe©He ognsjer Deens. jeyeJeCetkeÀ keÀjCeejs Je jeyeJeues peeCeejs ³eeb®³eeleerue mebIe

Page 133

133 Demee meJe&meeOeejCe DeLe& neslees. cee$e Yeejleer³e meceepekeÀejCeele oefuele ³ee Meyoe®es DeveskeÀ mees³eer®es DeLe& keÀe{ues peele nesles HeefjCeeceer ne MeyoÒe³eesie JeeHejC³eeJej keÀe³eÐeeves ceveeF& keÀjC³eele Deeueer Deens. oefuele Jee efvecve peeleer mecetne®³ee jepekeÀejCee®ee efJe®eej keÀjleebvee mJeeleb$³eHetJe& keÀeUeleerue ³ee efvecve peeleermecetne®³ee peeie=leerHe³e¥le ceeieesJee IesCes DeeJeM³ekeÀ þjles. efye´ìerMeebveer Fbûepeer efMe#eCee®eer mebOeer DemHe=M³eebmeeþer Kegueer kesÀu³eeveblej npeejes Je

Page 134

134 Deens. ³ee megmebieleer®³ee DeYeeJee®es SkeÀ cenlJee®es keÀejCe cnCepes ³ee efvecvepeeleer mecetneme ®ewlev³eoe³eer Je efmLej meboYe& osCeejer meeceeefpekeÀ mLeebvee®ee efJeue³e Peeuee Deens. ³ee®es GÊece GoenjCe cegbyeF&leerue efceue keÀeceieejeb®³ee efJemLeeHeves®es oslee ³esF&ue. ne keÀeceieej Jeie& Hegjesieeceer efJe®eejeb®ee JeenkeÀ neslee cee$e ne Jeie&®e efJemLeeefHele nesTve DemebIeefìle #es$eele HesÀkeÀu³ee iesu³eecegUs Hegjesieeceer efJe®eejeb®eer ceeb[Ceer keÀjCeeje Jeie& mewjYewj Peeuee. peeieeflekeÀerkeÀjCee®³ee Òeef¬eÀ³esves Mees

Page 135

135 3) veJe oefuele jepekeÀejCee®es mJe©Heë oefuele jepekeÀejCeeleerue SkeÀ ÒeJeen DeefuekeÀ[®³ee keÀeUele Het{s ³eslees Deens. oefuele jepekeÀejCe ns ÒeefleMekeÌleer Jee meÊee mJe©Hee®³ee SsJepeer efJejesOekeÀ mJe©Hee®es DemeeJes DeMeer ceeb[Ceer keÀjlees Deens. ne ÒeJeen oefuele peeleermecetnebvee peneue jepekeÀejCe Je meÊee ³ee IeìkeÀeefJe

Page 136

136 efJe

Page 137

137 7) mebOeermeeOeg jepekeÀejCee®es ogä®e¬eÀë efvecvepeeleermecetn DeeHeu³ee jepekeÀer³e He#eebJej kegÀþu³eener ÒekeÀej®ee oyeeJe ìekeÀle veener. efyeveMele& yeeþeRyee Demeu³eekeÀejCeeves ³ee efvecvepeeleermecetneme jepekeÀer³e He#e Je vesle=lJe SkeÀ ÒekeÀejs ie=nerle Oejleele. efvecvepeeleer³e meeceev³e pevelee DeeHeu³ee vesl³eebvee Je megefMeef#ele mecetn keÀ³e&keÀl³eebvee HeeþeRyee J³ekeÌle keÀ©ve jepekeÀejCeeHeemetve DeefueHle nesles. l³eelegve efvecvepeeleer mecetne®³ee jepekeÀejCeele SkeÀ ogä®e¬eÀ pevceeme ³esleevee efomeles Deens. ³ee ogä®e¬eÀele ns efvecvepeeleermecetne®es jepekeÀejCe De[keÀuesues Deens. ns ogä®e¬eÀ ne peeleermecetn keÀe lees[t MekeÀle veener. ³ee®eer efceceebmee keÀjleevee Òee. ieesHeeU ieg© efuenerleele, ’oefuele jepekeÀejCee®es meeceeefpekeÀ DeeOeej JesieJesieUs Deensle. HejmHej efJejesOeer IeìkeÀebcegUs SkeÀelce Demes oefuele jepekeÀejCe GYes keÀjle ³esle veener. ³ee®es GÊece GoenjCe cnCepes oefuele peeleeR mecetnelegve Het{s Deeuesuee ceO³eceJeie& nes³e. Kejs lej efMe#eCee®es HeÀe³eos Iesleuesu³ee ³ee Heefnu³ee efHe{erves yeeyeemeensyeebvee DeHesef#ele meceepe HejerJele&vee®³ee ue{îee®es vesle=lJe keÀjeJe³eeme nJes nesles. Hejbleg Deepe Jeie& ne ³ee meeceeefpekeÀ HeefjJele&vee®³ee ue{îeeleerue SkeÀ cenlJee®ee De[LeUe cnCetve Het{s Deeuee Deens. ³ee ceO³eceJeiee&®es ns cenepeveJeeoer mJe©He Òe®eefuele efvecvepeeleer mecetneb®³ee jepekeÀejCee®es efleìkeÀeje keÀjles Je DeeHeues keÀewìgbefyekeÀ meom³e jespeieeje®³ee ¢äerves keÀmes efmLej nesleerue Je jepekeÀejCeeHeemetve keÀmes keÀesmees otj Deensle ns meebieC³eele Oev³elee ceeveles. oefuele Jeiee&®es veweflekeÀ HeeleUerJejerue kegÀHees

Page 138

138 HeÀejMeer Gb®eeJeg MekeÀueer veener. ³ee meJe& HeefjefmLeleerlegve ne efvecvepeeleermecetn yeensj ³esT v e ³ e s ³eemeeþer ³ee peeleermecetneleerue OetjerCeebveer®e keÀeUpeer Jeeefnuesueer efomeles. ³eemeeþer [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀjeb®eer SkeÀ efmLej Òeeflecee Je Jemleg keÀjCee®eer Òeef¬eÀ³ee DeefleMe³e IeelekeÀ He×leerves l³ee OegjerCeebveer jeyeJeueer. yeeyeemeensye®e ³ee peieeleerue meJe& ÒeMveeb®eer GÊejs osC³eeme meceLe& Deensle. l³eecegU Flej keÀener Jee®eC³ee®eer mecepetve IesC³ee®eer efJe®eejkeÀjC³ee®eer iejpe veener DeMeer YeeJevee efvecee&Ce keÀ©ve Flej cegkeÌleeroe³eer uesKeve Jee®eC³ee®eer meJe&meeceev³eeb®eer YetkeÀ ceejueer iesueer Je ogmeN³ee yeepegves yeeyeemeensyeeb®³ee efJe®eejeb®es cegueieeceer DeekeÀueve keÀ©ve meceûe mekeÀme efJe®eejeb®ee Jeejmee GYee keÀjC³eeSsJepeer yeeyeemeensyeeb®³ee SketÀCe efJe®eejeleerle keÀener ìeȳee efceUJeCeejer megìer Jeeke̳e keÀe{C³eele Deeueer Je l³eeuee®e Deebyes[keÀjJeeo ³ee veeJeeves Òemletle kesÀues iesues. l³eecegUs lelJe%eeveelcekeÀ DeeOeejeJej peMeer ®eUJeUer®eer Hee³eeYejCeer YekeÌkeÀce nesC³ee®eer iejpe nesleer leer Òel³e#eele nesT MekeÀueer veener. ³eeletve Jew³eeqkeÌlekeÀ efnleeme meeceeefpekeÀ efnlee®eer ®etue HeebIejC³eele Deeueer. SKeeÐee J³ekeÌleerme cebef$eHeo efceUles cnCepes mecemle meceepeeme v³ee³e efceUeu³ee®eer mees³eermkeÀj Òeeflecee keÀjCes ns ³ee J³egnveerleer®ee®e SkeÀ Yeeie Demeu³ee®es efomeles. ns meJe& yeeyeemeensyeebvee DeHesef#ele cegkeÌleeroe³eer, HeefjJele&veJeeoer jepekeÀejCeebefJejesOeer Deens. yeeyeemeensyeeb®es meeceeefpekeÀ ueeskeÀMeener®es mJeHve Hee³eoUer leg[JeCes Deens ner peeCeerJe pesJe{îee ueJekeÀj ³ee efvecvepeeleermecetneme ³esF&ue lesJe{îee ueJekeÀj ne mecetn HeefjJele&vee®³ee DeefOekeÀ veefpekeÀ peeF&ue ns efveef½ele. 2) Deesyeermeer peeleermecetne®es jepekeÀejCeë Y e e j l e e r ³ e j e p e k e À e r ³ e Ò e e f ¬ e À ³ e s l e m e c e k e À e e f u e v e meboYee&le meJee&le ÒeYeeJeer meceepemecetn cnCetve Deesyeermeer peeleermecetne®ee meboYe& Iesleuee peelees. mLeeefvekeÀ HeeleUerHeemetve jeä^er³e mlejeHe³e¥le Deesyeermeer peeleermecetneves Yeejleer³e jepekeÀer³e Òeef¬eÀ³esme meJee&Lee&ves ÒeYeeJeerle kesÀuesues efomeles. Yeejleer³e meceepej®evesle ye´eïeCe #eef$e³ee KeeueesKeeue Je HetJee&mHe=M³eebHes#ee Jej®es mLeeve ÒeeHle Peeues. l³ee ³ee peele mecetne®eer jepekeÀer³e peeCeerJe efoIe&keÀeU e f v e ê e r m l e m J e © H e e l e n e s l e e r . [ e @ . y e e y e e m e e n s y e DeebyeW[keÀjebveer Yeejleer³e mebefJeOeeveele Devegmetef®ele peeleer Je peceeleeR meceJesle Flej ceeieemeJeieeAe®³ee nkeÌkeÀebveener mebefJeOeeefvekeÀ opee& osC³ee®ee Òe³elve kesÀuee Hejbleg Deesyeermeer peeleermecetne®eer efveef½ele DeesUKe ÒemLeeefHele Peeuesueer vemeu³eecegUs l³eebvee Deesyeermeer peeleermecetneme mebefJeOeeefvekeÀ Deej#eCe yeneue keÀjlee Deeues veener. cee$e Yeejleer³e mebefJeOeevee®³ee keÀuece 350 ceO³es Deesyeermeer peeleermecetne®³ee efJekeÀemeemeeþer DeeJeM³ekeÀ keÀe³e&Jeener keÀjC³ee®eer lejleto keÀjC³eele Deeueer. ³ee®e lejlegoer®ee DeeOeej IesTve veblej Deesyeermeer peeleermecegne®eer efveef½ele DeesUKe le³eej keÀjC³eemeeþer keÀeuesuekeÀj Dee³eesie Je Het{s ceb[ue Dee³eesiee®eer mLeeHevee keÀjC³eele Deeueer. ojc³eeve®³ee keÀeUele Yeejleer³e jepekeÀejCe efJemleejle Demeleevee 1967 Heemetve ³ee Deesyeermeer peeleermecetneves meef¬eÀ³e nesC³eeme megjJeele kesÀueer nesleer. Yeejleer³e ¬eÀebleer oue, ueeskeÀoue, pevelee He#e, pevelee oue DeMee efJeefJeOe jepekeÀer³e He#eelegve ³ee Deesyeermeer peeleermecetnebveer DeeHeueer jepekeÀer³e MekeÌleer J ³ e k e Ì l e keÀjeJe³eeme megjJeele kesÀueer. ner Òeefle¬eÀer³ee ÒeecegK³eeves keÀeBûesme He#eeleerue Jejerÿ peeleeR®³ee ÒeYeglJe efJejesOeer nesleer. ³ee ojc³eeve®³ee keÀeUele Jejerÿ peeleerDebleie&le DeeefLe&keÀ mlejerkeÀjCe PeHeeìîeeves mHeä Je Òel³e³ekeÀejer nesT ueeieues nesles. ye[s MeslekeÀjer lemes®e menkeÀejelegve mece=× Peeuesues ûeeceerCe Þesÿer DeeefCe meeceev³e DeuHe YetOeejkeÀ Mesle keÀ N³eeb® ³ee e fnleme bye b OeeceOeerue De blee fJe&jesOe leerJe´ mJe©Heele J³ekeÌle nesle neslee. ³ee Heeée&YetceerJej peeefle³e¢<³eemeeþer DeeHeuee JeeHej keÀ©ve Iesleele DeMeer YeeJevee Deesyeermeer peeleermecetneceO³es yeUeJeueer. efJekeÀemee®eer Deeboesueves keÀjleevee DeeHeCeeme meesyele IesCeeN³ee Jej®e{ peeleer efJekeÀemee®es ueeYe Jeeìleevee cee$e DeeHeu³eeuee keÀìe#eeves otj þsJeleele ns Deesyeermeer peeleermecetne®³ee DevegYeJeeme ³esTve ueeieues. kegÀUs cnCetve Jeeìîeeme Deeuesueer HejeJeuebyeer DeJemLee veä keÀjC³ee®eer ÒeyeU ©êMekeÌleer, nefjle ¬eÀebleerletve ÒeeHle Peeuesues keÀenermes munotes.in

Page 139

139 ³eMe, Je Mesleer#es$eele meceepeJeeoer mJe©Hee®es yeoue Ie[Jetve DeeCeC³eele jepemeÊesuee Deeuesues mebHetCe& DeHe³eMe ³ee meJee¥cegUs Deesyeermeer peeleermecetnele SkeÀ J³eeHeejefYecetKe ¢äer Je Yeeb[JeueMeener Je=Êeer Demeuesuee DeefYepeveJeie& efvecee&Ce Peeuee neslee. ³ee Jeiee&me peeleer®³ee efYebleer Deesueeb[tve peeCeeN³ee Je ÒeeosefMekeÀ efveÿebvee ísoCeeN³ee meceeve DeeefLe&keÀ efnlemebyebOee®eer peeCeerJe Peeueer DeeefCe l³ee®³ee jepekeÀer³e DeekeÀeb#eener ÒeyeU Peeu³ee. GÊej ÒeosMeele SsMeer®³ee oMekeÀe DeKesjerme keÀjCeefmebie ns ³ee yeouee®es ÒecegKe efMeuHekeÀej þjues. keÀvee&ìkeÀceO³es ns keÀe³e& osJejepe, jeceke=À

Page 140

140 Deesyeermeer peeleermecetne®³ee ®eUJeUer®ee meJee&efOekeÀ ueeYe YeepeHeeme efceUeuee. HeCe veblej YeepeHee®³ee ns ner ue#eele Deeues keÀer DeesyeermeeRvee peJeU IesCe meesHe Deens HeCe efìkeÀJeCe DeJeIe[ Deens. DeMeeJesUer yeensj He[CeeN³ee Deesyeermeer vesle=lJeeme yeensj kegÀþueener DeeOeej jenCeej veener ³ee®eer keÀeUpeer l³eebveer efnboglJee®³ee meeHeȳeelegve meeO³e kesÀueer. keÀu³eeCeefmebie, GceeYejleer, ieesHeerveeLe cegb[s ³eeb®es GoenjCe ³ee¢äerves yeesuekesÀ Deens. Deieoer DeefuekeÀ[®es SkeÀveeLe Ke[mes ³eeb®esner Goe. cenlJee®es þjles. efnlemebyebOee®ee mebIe

Page 141

141 ue{uesueer Deens ns JeemleJe veekeÀejlee ³esCeej veener. Deesyeermeer peeleermecetne®eer SkeÀ mJeleb$e Deeqmcelee le³eej nesJetve leer jepekeÀer³e ¢äîee keÀe³e&ÒeJeCe Peeueer Demeueer lejer ³ee Deesyeermeer peeleermecetne®eer SketÀCe efoMee Je Jeeì®eeue ner DeelceIeele keÀjCeejer Deens. l³eebvee DeeHeuee Me$eg keÀesCe Je efce$e keÀesCe ³ee®eer DeÐeeHe Kejer DeesUKe®e Peeueer veener. l³eecegUs ³ee veJ³eeves peeies Peeuesu³ee Deesyeermeer mecetn Yeeveeme DeeHeu³ee í$eíe³esKeeueer IesTve HeefjefmLeleer®es ³eLeeLe& DeekeÀueve Ie[Jetve DeeCeCes ner DeeHeueer SsefleneefmekeÀ peyeeyeoejer Deens Demes ceevegve efvecvepeeleermecetnelegve Het{s Deeuesuee HeefjJele&veJeeoer efJe®eej ÒeJeen Deesyeermeer Deeqmcelesme HeefjJele&veJeeoer efoMee osC³ee®ee Òe³elve keÀjleevee efomelees. ce. peesleerjeJe HegÀues, jepe

Page 142

142 1) DeesyeermeeRceOeerue DebleefJe&jesOeë ceb[ue Dee³eesieeves 3743 peeleeR®eer Deesyeermeer cnCetve mLeeveefveef½eleer kesÀueer Je Deesyeermeer peeleermecetne®eer Deeqmcelee DeekeÀejeme Deeueer. cee$e JeemleJeele ³ee Deesyeermeer peeleermecetnebHewkeÀer kesÀJeU 2… peeleer®e Òel³e#e jepekeÀejCeele menYeeieer nesleevee Je meÊee GHeYeesieleevee efomele Deensle. Flej 98… Deesyeermeer peeleermecetnebHe³e¥le mellee lej mees[e®e jepekeÀer³e ÒeJesMee®eer mebOeer ner Heesn®eueer veener l³eecegUs Deesyeermeer peeleer mecetneleerue DebleefJe&jesOe DeefOekeÀ leerJe´ mJe©Heele Het{s ³esle Deens. ³ee DebleefJe&jesOeele ÒeecegKedeves ceeieeme Jeie& Je Deefleceeieeme Jeie& DeMeer ogHeÀUer efvecee&Ce Peeuesueer efomeles. cenejeä^e®ee pejer meboYe& DeeHeCe Iesleuee lej SkeÀìîee cenejeä^ele 350 ntve DeefOekeÀ Deesyeermeer peeleer Deensle ³eeHewkeÀer kesÀJeU Oeveiej, Jebpeejer Je ceeUer ³ee peeleermecetneves jepekeÀer³e meÊesJej Je®e&mJe ÒemLeeefHele kesÀues Deens. [Jejer, ieesmeeJeer, kewÀkeÀe[er, kegÀjceg[s, Je[ej, HeeLejJeì DeMee yengmebK³ee peeleer ³ee meÊee Je meceepeeHeemetve otj Yeìke̳ee DeJemLesle peerJeve peiele Deensle. DeesyeermeeRceOeerue ÒeyeU peeleeR®ee l³ee meecevee keÀ© MekeÀle veenerle l³eecegUs ceeieeme Je Deefle ceeieeme Jeiee&me DebleefJe&jesOe Deesyeermeer peeleermecetnele ceesþîee ÒeceeCeele efvecee&Ce Peeuee Deens. pees ueJekeÀj®e Deesyeermeer Deeqmcelesme efJeûene®³ee HeeleUerHe³e¥le IesJetve peeT MekeÀlees. 2) jeKeerJe peeieebceOeerue mebIe

Page 143

143 l³eebvee meÊee mLeeveer efJejepeceeve kesÀues cee$e l³eebvee meÊesyejesyej mebmke=Àleerner yeneue kesÀueer. oef#eCe Yeejle JeieUlee osMeYejele Deesyeermeer vesl³eebveer efnboglJee®ee DeeOeej®e ceesþîee ÒeceeCeele Iesleuesuee efomelees. l³eecegUs efnboglJee®ee DepeW[e®e les Heg{s IesTve peeleevee efomeleele. l³eecegUs DeesyeermeeR®³ee J³eeHekeÀ Sske̳ee®ee efJe

Page 144

144 Deens ³eeJe©ve ³ee osMee®es YeefJeleJ³e Ie[Ceej Deens. Hejbleg Deepe®eer Deesyeermeer peele mecegne®es ÒeefleieeceerlJe Yeejleer³e ueeskeÀMeener®³ee Jee{ Je efJekeÀemee®³ee ¢äerves megKeeJen veener. 3.6 meejebMe meejebMe, Yeejleer³e jepekeÀejCeele peele, Jeie&, peceele Je efuebieYeeJee®es jepekeÀejCe ne mecekeÀeefueve meboYee&leerue efveCee&³ekeÀ IeìkeÀ Deens. 1980 veblej®es oMekeÀ ns peele-peceeleer³e jbieeveer jbietve iesuesues efomeles. peele J³eJemLeskeÀ[s DemeCeeN³ee HeejbHeefjkeÀ IeìkeÀeb®ee jepekeÀejCeeJej Deefceì mJe©Hee®ee pemee ÒeYeeJe He[uee Deens lemee®e jepekeÀejCee®ee ner peeleerJ³eJemLesJej ÒeYeeJe mHeäHeCes peeCeJelees Deens. l³eecegUs peele Je jepekeÀejCe ³eeleerue menmebyebOe kesÀJeU SkesÀjer mJe©Hee®es vemetve les ognsjer leejsves pees[ues iesues Deensle Je l³eelegve Yeejleer³e jepekeÀer³e Òeef¬eÀ³esJej SkeÀ JesieUe Demee þmee Gceìuee Deens. Yeejleer³e meceepeJ³eJemLesle Jeieea³e j®eveeb®ee Òee®eerve Yeejleer³e meceepepeerJeveele HeÀejmee ÒeYeeJe He[uee vemeuee lejer 1990 ®³ee jepekeÀejCeele Jeieea³e peeCeerJeebveer ner ceesþs ³eesieoeve GYes kesÀuesues efomeles. meÊee, mebOeer Je mebHeÊeerHeemetve HeejKee þsJeC³eele Deeuesu³ee ceefnuee mecetneme mJeeleb$³eesÊej keÀeUele Yeejleer³e mebefJeOeeveeves meeJe&ef$ekeÀ Òeew{ celeeefOekeÀeje®eer meceeve mebOeer efoueer. cee$e ceefnueeb®ee jepekeÀer³e menYeeie cee$e meceeOeevekeÀejkeÀ ieleerves Het{s ³esT MekeÀuee veener. meeceeefpekeÀ, ceeveefmekeÀ, DeeefLe&keÀ Je jepekeÀer³e IeìkeÀebveer l³eeJej DeveskeÀ ce³ee&oe ìekeÀu³ee. cee$e 73 J³ee Je 74 J³ee mebefJeOeeve og©mleerves ceefnueebvee Heb®ee³elejepe J³eJemLeebceO³es Kegues Peeuesues jepekeÀer³e DeJekeÀeMe ¬eÀebleerkeÀejer HeeTue þjues. SkeÀe®e JesUer osMeeleerue one ueeKe ceefnuee jepekeÀer³e #es$eele HeoeefOekeÀejer Peeu³ee, jepekeÀer³e menYeeiee®es Oe[s l³eebveer efcejJeeJe³eeme meg©Jeele kesÀueer. osMeeleerue meJee&le ceeies jeefnuesuee mecetn cnCepes DeeefoJeemeer peceeleer. Yeejleer³e mebefJeOeeveeves ueeskeÀmebK³es®³ee ÒeceeCeele jepekeÀer³e Deej#eCe Òeoeve kesÀues Demeues lejer DeeefoJeemeer peceeleeR®³ee peerJevee®ee DeY³ego³e cee$e HeefjCeecekeÀejkeÀ jerleerves nesT MekeÀuee veener. Deepe DeeefoJeemeer mecetneb®es jepekeÀejCe ns ve#eueJeeoemeejK³ee mecem³esves ûeemeuesues efomeles. SkebÀojerle Yeejleer³e jepekeÀer³e Òeef¬eÀ³esle peele peceeleer³e mecetn, Jeieea³e j®evee Je efuebieYeeJee®eer YeeJevee ³ee IeìkeÀeb®es Devev³e meeOeejCe cenlJe Deens. 3.7 DeeHeCe keÀe³e efMekeÀuees? Òe.1 Yeejleeleerue peele Je jepekeÀejCe ³ee IeìkeÀe®es cegu³eceeHeve keÀje. Òe.2 ÒeYetlJeMeeueer peele mecetne®es jepekeÀejCe ³eeJej efveyebOe efuene. Òe.3 Deesyeermeer peeleer mecetne®³ee jepekeÀejCee®es efJeMues

Page 145

145 2. yebie kesÀ. Deej, `Yeejleer³e ÒeMeemeve Je mebefJeOeeveelcekeÀ Òeef¬eÀ³ee,' efJeÐee³egkeÌle HeyueerMeme&, Deewjbieeyeeo 2011. 3. YeesUs Yee. ue. `Yeejleer³e ieCejep³ee®es Meemeve Je jepekeÀejCe, ' efHebHeUeHetjs HeeqyuekesÀMevme, veeieHetj 2003 4. yekeÀeCes íe³ee, `Yeejleer³e jepekeÀer³e J³eJemLee DeeefCe jepekeÀer³e Òeef¬eÀ³ee,' efJeÐee ÒekeÀeMeve, veeieHegj 2013 5. pewve DeMeeskeÀ, `Yeejleer³e jepekeÀer³e J³eJemLee,' Mesþ HeeqyuekesÀMevme, cegbyeF& 2003 6. Heeefìue yeer. yeer. `Yeejleer³e Meemeve Je jepekeÀejCe,' HeÀ[kesÀ ÒekeÀeMeve, keÀesuneHetj 2012. ***** munotes.in

Page 146

146 IeìkeÀ - 4 mJeleb$e Je mJee³eÊe jep³eeb®eer ceeieCeer IeìkeÀ j®evee 4.1 GefÎäîes 4.2 peceeleJeeoer jepekeÀejCe 4.3 Oece&efvejHes#elee Je jepekeÀejCe 4.5 Yee

Page 147

147 DeeHeCeeme Dee{Uleele. mecekeÀeefueve meboYee&ceO³es ³ee efJeIeìveMeerue IeìkeÀebvee SkeÀ ÒekeÀej®ee jepeeÞe³e ÒeeHle nesle Demeu³eecegUs Yeejleer³e mebefJeOeeveeves mJeeleb$³eesÊej keÀeUele Yeejle jeä^e®eer GYeejCeer keÀjC³eemeeþer efouesuee yengceesue Jeejmee mebkeÀìele meeHe[uee Deens. Yeejlee®ee Fefleneme ne Kejs lej jeä^ ³ee mebkeÀuHeves®³ee ¢äerves Deieoer®e HeejKee neslee. `SkeÀce³e ueeskeÀe' DeMee He×leer®³ee meceepeJ³eJemLes®es mJe©He Yeejleer³e ueeskeÀpeerJeveeme keÌJeef®ele®e ueeYeues nesles. l³eele®e Yeejleer³e mJeeleb$³eue{îee®ee efJekeÀeme Je efJemleej ner peeleer³e Je Oeeefce&keÀ lelJeebJej®e DeeOeejuesuee jeefnuee. mJeeleb$³ee®³ee GbyejþîeeJej ³ee efJeIeìveJeeoer MekeÌleeRvee peesj ®e{uee. HeefjCeeceer HeÀeUCeer®eer efkebÀcele ®etkeÀJetve Je HeÀeUCeerveblej®ee vejmebnej Yeesietve Yeejle mJeleb$e Peeuee ns meJe& mebefJeOeevekeÀlex DevegYeJele nesles. peceeleJeeo ceguelelJeJeeo ³eemeejK³ee ÒeJe=Êeer YeefJe<³eeleerue Yeejlee®³ee jeä^ GYeejCeerleerue De[LeUe þ© MekeÀleele ns l³eeb®³ee ogj¢äerves peeCeles nesles cnCetve®e Yeejlee®ee jepekeÀer³e Hee³ee ne Oece&efvejHes#e Demesue ³ee®eer keÀeUpeer mebefJeOeevekeÀl³ee¥veer Iesleueer. Yeejleer³e veeiejerkeÀeb®³ee Oeeefce&keÀ mJeeleb$³ee®eer nceer osleevee®e Yeejleer³e MeemeveJ³eJemLes®es mJe©He cee$e Oece&efvejHes#e þsJeC³ee®eer DeJeIe[ keÀmejle mebefJeOeevekeÀl³ee¥veer ueerue³ee Hesjueer. Demes Demeues lejer mJeeleb$³eesÊej keÀeUele Yeejleer³e jepekeÀejCeele peeleer³e Je peceeleJeeoer ÒeJe=Êeerveer DeeHeues [eskesÀ Jej keÀe{ues®e. Deepelej mebHetCe& Y e e j l e e r ³ e m e c e e p e p e e r J e v e J e j e p e k e À e r ³ e p e e r J e v e ³ e e peceeleJeeoer ÒeJe=Êeerveer Iesjuesues efomeles. l³eecegUs peceeleJeeo Je ceguelelJeJeeoe®eer ceeb[Ceer, l³ee®es mJe©He DeuHemebK³eebkeÀ Je yengmebK³eebkeÀ peceeleJeeoer MekeÌleeR®eer J³eeHleer Je Oece&efvejHes#eles®es lelJe Je peceeleJeeoer ÒeJe=ÊeeR®ee nesle Demeuesuee mebIe

Page 148

148 SkeÀcesJe keÀejCe Deens. ³eeletve yeensj ³esC³ee®ee S k e À c e s J e c e e i e & c n C e p e s H e j l e l ³ e e J ³ e J e m L e s k e À [ s, DeeoMee¥keÀ[s HetCe&lJeeves peeCes nes³e Demee Deeûen Oejuee peelees. cetuelelJeJeeo cnCepes SKeeÐee efJeefMeä Oecee&ves meebefieleuesu³ee cetueYetle lelJeeb®³ee Deveg

Page 149

149 Jele&ve keÀjeJes Je keÀmes Jele&ve keÀ© ve³es ³ee®es meceepe efve³ece keÀe³e&vJeerle nesleele. DeLee&le DeMee efve³eceveeb®es GuuebIeve cnCepes F&éejer Dee%eeb®es GuuebIeve þjJetve l³eeme peerJeve peieC³ee®ee DeefOekeÀej veener Demes ob[efJeOeeve ner Het{s ³esles®e. ceguelelJeJeeoele ceeveJeer peerJevee®eer meJe&meeOeejCe efJeYeeieCeer Demeles J³eeqkeÌleiele peerJeve Je meeceeefpekeÀ peerJeve ner efJeYeeieCeer DemJeeYeeefJekeÀ þjJetve veekeÀejlees. keÀejCe meJe& ceeveJeer J³eJenej ns F&éejer lelJeeb®³ee efve³eb$eCeeKeeueer ³esleele Je lemes les ³esCes®e ³eesi³e Deens ³ee ¢äerves ceguelelJeJeeoeves DeeHeues HeeTue Het{s ìekeÀuesues Demeles. l³eecegUs Oecee&me SkeÀcesJe Je veweflekeÀ meeOeve ceevelees. ceguelelJeJeeoe®eer YetefcekeÀe ³eemeboYee&le mHeä keÀjleevee Òee. megneme HeUMeerkeÀj cnCeleele, ’ceguelelJeJeeoe®³ee ¢äerves ³eesi³e De³eesi³e þjJeC³ee®eer Oece& ner®e SkeÀcesJe MekeÌleer ceeveueer peeles. ³ee YetefcekesÀle leerve IeìkeÀ Deensle. Heefnuee IeìkeÀ cnCepes meJe& ceeveJeer J³eJenejeb®es Sske̳e keÀuHetve l³eeb®³ee meboYee&le SkeÀe®e efve³eecekeÀ MekeÌleer®eer keÀuHevee keÀjCes. ogmeje IeìkeÀ cnCepes veweflekeÀ efve³eceveeletve®e Òel³e#e YeeweflekeÀ efve³eceveeb®ee Giece neslees Demes ceeveCes efCe eflemeje IeìkeÀ cnCepes F&éejoÊe veweflekeÀ efve³eceve Oecee&®³ee ©Heeves ÒekeÀì nesles Demes ceeveCes.“ Oeeefce&keÀlee Je Oece&efveÿe ner cetU Oecee&®³ee mebkeÀuHevesJe©ve þjJeC³eemeeþer Oecee&®³ee cetueYetle ieeY³ee®eer Je l³ee®³ee DeHeefjJele&veer³e HeeefJe$³ee®eer keÀuHevee Het{s jsìerleele. ³ee cegU lelJeeb®ee DeLe& ueeJeC³ee®eer peyeeyeoejer ceguelelJeJeeoer DeeHeu³eekeÀ[s®e Iesleele. Oece&mebcele Demes mebkesÀle Òemlegle keÀjleele. ³ee Oece&mebcele mebkesÀlee®es Heeueve cnCepes Oeeefce&keÀ peerJeve Je ³ee Oece&mebcele efve³eceeb®es GuuebIeve cnCepes HeeKeb[er Je Oece&efJejesOeer ke=Àl³e ceeveues peeles. l³eecegUs cegU Oecee&®³ee HeeueveeMeer Je les Heeueve keÀ©ve IesC³eeMeer ceguelelJeJeeo mJeleëuee pees[tve Ieslees. cetuelelJeJeeoer ÒeJe=Êeer®³ee ³ee®e YetefcekesÀletve l³eeb®³eeHet{s keÀener De[®eCeer efvecee&Ce nesleele. ³ee De[®eCeer l³eeb®³ee SkeÀ ÒekeÀejs ce³ee&oe®e Demeleele. l³eeleerue Heefnueer De[®eCe cnCepes Oece& ns Feflenemee®³ee SkeÀe efJeefMeä ìH³eeb®es DeHel³e Demeles. l³ee SsefleneefmekeÀ keÀeUe®ee l³ee Oecee&Jej Deefceì Demee ÒeYeeJe He[uesuee Demelees®e meceepeMeem$eer³e ceeb[Ceervegmeej l³ee l³ee meceepeeleerue Je l³ee l³ee keÀeUeleerue veweflekeÀ keÀuHeveebefJe

Page 150

150 mJeerkeÀejeJ³ee ueeieleele. ³ee l³eebveer®e meebefieleuesu³ee Meg× Oecee&®³ee mebkeÀuHevesMeer efJemebiele Demeleele. Demes ceeveues lejer meeceev³e ueeskeÀebvee Meg× Oeeefce&keÀlesMeer pees[tve þsJeC³eemeeþer ceguelelJeJeeoer ÒeJe=ÊeerkeÀ[tve ceesþîee ÒeceeCeele veweflekeÀyebOeves Òemlegle keÀ©ve l³eeb®es Heeueve ns keÀesCel³eener HeefjefmLeleerle kesÀues iesues®e Heeefnpes ns þjJeues peeles. cetuelelJeJeeoer mebIeìveë cetuelelJeJeeo peer keÀener Meg× Oecee&®eer mebkeÀuHevee ceeb[lees leer Òel³e#eele keÀe³e&vJeerle keÀjC³eemeeþer Oeeefce&keÀ mebIeìve GYeejues peeles. ³ee mebIeìves®³ee ceeO³eceeletve cetuelelJeJeeoe®ee Òe®eej, Òemeej Je Debceue ³ee DeLee&ves Òel³e#eele DeeCeuee peelees. Oecee&®ee DeefOeke=Àle DeLe& mHeä keÀjC³ee®ee lees veekeÀejCeeN³eebvee F&éejer MekeÌleer®³ee Jeleerves efMe#ee osC³ee®ee DeefOekeÀej ³ee Oeeefce&keÀ – cetuelelJeJeeoer mebIeìvee mJele:keÀ[s Iesleele. ³ee keÀeceeme Oeeefce&keÀ keÀe³ee&®es mJeªHe efoues peeles. DeeHeCe Oece&j#ekeÀ Deenesle DeeefCe ³ee keÀe³ee&le peer mekeÌleer keÀjeJeer ueeieles, peer efnbmee keÀjeJeer ueeieles leer #ec³e Deens DeMeer YeeJevee cetuelelJeJeeoer OetjerCeebceO³es Dee{Ules. DeMee He×leer®³ee mekeÌleerletve®e Keje Je Megd× Oece&, veerleerceeve meceepe DeefmlelJeele ³esT MekeÀlees ³eeJej l³eeb®eer Þe×e Demeles. DeelceefveCe&³ee Hes#ee les Oece& efveCe&³eeme G®®emLeeve Je ÒeeOeev³e osleele. Oece&efveCe&³e Deceueele DeeCeCeejer mebIeìvee cnCetve ³ee mebIeìveskeÀ[s HeenC³ee®ee cetuelelJe JeeÐeeb®ee SketÀCe o=efäkeÀesCe DeeHetuekeÀer®ee Je Deelceefle³es®ee Demelees. J³eefkeÌleiele HeeleUerJej Oeeefce&keÀ DemeCes Je meeceeefpekeÀ HeeleUerJej mebIeefìleHeCes Oeeefce&keÀ ke=Àleer keÀjCes ³eeleerue cenoDeblej cetuelelJeeoe®³ee mebIeefìle ÒeJe=Êeerletve KeN³ee DeLee&ves mHeä nesleevee efomeles. cetuelelJeJeeo mebIeefìle jerl³ee meeJe&peefvekeÀ J³eJenej #es$eele JeeHejle Demelees. efJe®eej, mebIeìve, mebIe

Page 151

151 lJes

Page 152

152 ³eesi³e ieesä ceeveueer peeles. l³eeme ÒeeflekeÀelcekeÀ Òeefleÿe Je ceeuekeÀer nkeÌkeÀe®eer yeeye cnCetve Heeefnues peeles. l³eecegUs Oece& ne mebIeefìle mJeªHeele p³eeJesUer J³ekeÌle neslees leWJne lees Heg©

Page 153

153 D e e f u e k e À [ ® ³ e e k e À e U e l e e f J e M e s s < e l e : Y e e j l e e r ³ e meceepeele DeMeer OeejCee efvecee&Ce Peeueer Deens keÀer Oeeefce&keÀ cetuelelJeJeeo ne Fmueece ceO³es ceesþîee ÒeceeCeele Dee{Ulees. Fmueece Oecee&®ee keÀce&þHeCee ÒeecegK³eeves l³eeme peyeeyeoej Deens DeMeer OeejCee ³ee ceeies ÒeecegK³eeves Demeles. Hejbleg JeemleJeele DeMee He×leer®³ee OeejCeebvee keÀesCel³eener He×leer®ee DeeOeej Dee{Ule veener. Òee. megneme HeUMeerkeÀj ³eeb®es efJeMues

Page 154

154 ieeWOeU Jee{lees. keÀejCe peeleer³eJeeoer Je Oecee¥Oeevee ³ee Meyoeb®ee DeeLe³e Je DeefYeJ³ekeÌleer Jesieȳee He×leer®eer Demetve keÀc³etveue mebkeÀuHevesle leer k e À e s C e l ³ e e n e r D e L e e & v e s m e c c e e r e f u e l e v e e n e r . m e eOeejCele: Oeeefce&keÀ peceeleJeeo cnCepes efJeefMeä Oecee&®³ee meJe& Deveg³ee³eeb®ee efceUtve SkeÀ®e SkeÀ mecegoe³e yevelees Demes ceevegve DeLeJee lemee oeJee keÀªve l³ee mecegoe³ee®es jepekeÀer³e leekeÀoerceO³es ªHeeblej keÀjCes nes³e. l³eeletve®e efJeefMeä Oeeefce&keÀ mecegnekeÀ[s osMee®³ee efve³ecevee®eer meJe& met$es DemeeJe³eeme nJeer ne peceeveleJeeboe®ee Deeûen. l³ee Oecee&®³ee ueeskeÀmecegoe³ee®³ee Jeleerves leer meÊee DeeHeCeebme efceUeJeer Demee oeJee peceeleJeeoer mebIeìveebkeÀ[tve kesÀuee peelees Je ³eeletve®e peceeleJeeoe J³eJenej cnCepes®e peceeleJeeoer jepekeÀejCe meekeÀjleevee efomeles. Oeeefce&keÀ peceeleJeeoe®eer Jew®eeefjkeÀ lelJes : Oeeefce&keÀ peceeleJeeo DeeHeues yemLeeve yemeJeC³eemeeþer Je meÊeeÒeeHleer®eer DeeHeueer DeekeÀeb#eeHetleea keÀjC³eemeeþer DeeOetefvekeÀ jeä^-jep³e mebkeÀuHeves®ee DeeOeej Iesle jeä^eJej®eer ceeuekeÀer ÒemLeeefHele keÀjleele Je l³eeletve DeeHeu³ee Oeeefce&keÀ mecegoe³e®³ee vewmeefie&keÀ meÊes®ee oeJee Òemletle keÀjleele. ³eemeboYee&le peceeleJeeÐeeb®eer YetefcekeÀe DeMeer Demeles keÀer Oeeefce&keÀ mecetoe³e ner meceepee®eer keÀeUe®eer Jeie&Jeejer Deens. cnCe®es®e Yeejleer³e meceepeele Oeeefce&keÀ mecegoe³e ner Hee³eeYetle yeeye Deens. ³ee Oeeefce&keÀ mecegoe³eebHewkeÀer keÀesCee®ee meÊesJej vewmeefie&keÀ DeefOekeÀej Hees®elees SJe{e®e ÒeMve Deens. Je l³eemeeþer peceeleJeeoer MekeÌleer Oecee&efOeefÿle jep³e mebkeÀuHeves®eer ceeb[Ceer keÀjleele Je l³eeletve®e yengmebK³eekeÀ Oece& cnCetve ns jeä^ efnbot®es Deens Je eEnogOecee&keÀ[s efve³ecevee®eer, meÊes®eer meJe& met$es DemeeJeerle DeMeer l³eeb®eer Jew®eeefjkeÀ J³etnj®evee ÒeecegK³eeves Heg{s ³esles. meceepee®³ee Oecee&®³ee meÊesmeeþer HeeþHetjeJee keÀjCeeN³ee mebIeìvesuee, jepekeÀer³e He#eeuee leer ÒeeHle nesCes keÀmes v³ee³³e Je iejpes®es Deens ner YetefcekeÀe DeeHeesDeeHe®e Het{s mejkeÀles. peceeleJeeoer MekeÌleer ner Jew®eeefjkeÀ J³etnj®evee keÀjleele l³eebvee l³eeb®es mJele:®es Demes meceepee®es DeekeÀueve keÀe³e&jle efomeles. meceepe n e m e g × e J³ e k e Ì l e e R ® e e y e v e l e e v e e n e r l ³ e e J³ e k e Ì leerme efJeefJeOe ÒekeÀej®³ee Deeqmcelee Demeleele. DeMee DeveskeÀ DeelceDeesUKeeR®e ieeþes[ IesTve®e les meceepeele JeeJejle Demeleele. DeeHeu³ee efJeefJeOe YetefcekeÀe meekeÀejle Demeles ns peceeleJeeoer ÒeJe=Êeerme ceev³e efomeles cee$e ³ee meJe& DeelceHeefj®e³ee®³ee yeeyeer ceO³es Oecee&efOeÿerle DeesUKe ner J³ekeÌleer®eer Demmeue, ef®ejmLee³eer Je Debeflece DeesUKe Demeles D e m e s p e c e e l e J e e o c e e v e l e e s J e l ³ e e c e g U s O e e e f c e & keÀ mecegoe³eele efJeYeeieCeer Peeuesuee meceepe ns®e meceepee®es JeemleJe Je Kejs mJeªHe Demeles Demee Deeûen lees Oejlees l³ee®e ³egefkeÌleJeeo®ee DeeOeej Iesle peceeleJeeoer MekeÌleer jepekeÀer³e DeJekeÀeMee®³ee efoMesves HeeTue ìekeÀleebvee Demee oeJee keÀjleele keÀer meÊee Oeeefce&keÀ mecegoe³eele Jeeìueer pee³euee nJeer. cnCepes®e Oeeefce&keÀ mecegoe³eeb®es ÒeefleefveefOelJe keÀjCeeN³ee mebIeìvee, mebmLee Je jepekeÀer³e He#eebvee leer efceUeJeer. leMeer leer efceUeueer lej®e jep³emebmLes®es meeJe&peefvekeÀ efve³eceve l³ee-l³ee Oeeefce&keÀ mecegoe³eeme ueeiet keÀjC³ee®ee veweflekeÀ DeefOekeÀej jep³emebmLesme Demesue. jep³emebmLee Je J³ekeÌleer ³eeb®³eeleerue HejHemHejmebyebOee®es efve³eceve Oeeefce&keÀ mecegoe³ee®³ee ceeO³eceeletve®e Òel³e#eele ³ee³euee nJesle ³eemeeþer peceele Jeeo DeMeer YetefcekeÀe Ieslees keÀer meceepeele otnsjer efve³eceve J³eJemLee keÀe³e&jle Demeles. SkeÀ meeJe&ef$ekeÀ efve³eceve J³eJemLee Je otmejer mecegoeef³ekeÀ efve³eceve J³eJemLee. mecegoe³e efveÿ efve³eceve J³eJemLee ner mecegoe³eebleie&le efve³ecevee®eer peyeeyeoejer Heej Hee[le Demeles. peceeleJeeÐeeb®³ee celes jepekeÀer³e J³eJemLee meceepee®³ee Oeeefce&keÀ mecegoe³eefveÿ JeieeakeÀjCeeJej Je l³ee mecegoe³eeb®³ee mecevJe³eeJej DeeOeeefjle Demesue. l³eecegUs jepekeÀer³e mHeOee& osKeerue J³ekeÀleerDeeOeejeHej veJns lej mecegoe³ee®³ee DeeOeejeJej Ie[Ces mJeeYeeefJekeÀ DemeeJe³eeme nJes. meÊesleerue JeeìîeeefMeJee³e peceeleJeeoer Jew®eeefjkeÀ lelJeebceO³es DeeCeKeer Yej efouesuee Dee{Ulees. munotes.in

Page 155

155 peceeleJeeoe®³ee Jew®eeefjkeÀ YetefcekesÀvegmeej Oeeefce&keÀ mecetneb®es mJeleb$e Demes efnlemebyebOe Demeleele Je les Flej Oeeefce&keÀ efnlemebyebOeeHeemetve efYeVe þjleele. l³eecegUs Oece& ne IeìkeÀ meceepee®eer efJeYeeieCeer keÀjCeeje meJee&efOekeÀ efJeéeemeen& IeìkeÀ Deens. J³ekeÌleer Oecee&-Oecee&le efJeYeeieuee iesuee keÀer l³eeb®³ee Deefmcelee, DeHes#ee ³eebvee SkeÀ meceeve DeeOeej mJeeYeeefJekeÀjerl³ee ÒeeHle neslees DeMeer peceeleJeeoe®eer Jew®eeefjkeÀ lelJeYetefcekeÀe efomeles. SkebÀojerle jeä^er³elJe meÊesleerue Jeeìe Je efnlemebyebOee®eer Oece&efvene³e efJeYeeieCeer ³ee HejmHejmebueive yeeyeerceOetve peceeleJeeoe®eer Jew®eeefjkeÀ YetefcekeÀe Je lelJes meekeÀejleele Demes efomeles. peceeleJeeo DeMee He×leerves jeä^er³elJee®es Je meeJe&peefvekeÀ peerJevee®es efve³eceve keÀjCeejs Jew®eeefjkeÀ lelJe Òemletle keÀjle Demeues lejer l³eeme ceesþîee ce³ee&oe Deensle Je l³ee®eer ceeb[Ceer keÀjleebvee Òee. megneme HeUMeerkeÀj cnCeleele, ’J³ekeÌleeR®es DeveskeÀ ieìele efJeYeepeve SJe{s®e kesÀJeU meeJe&peefvekeÀ J³eJenejeb®es mJeªHe vemeles lej SkeÀe®e J³ekeÌleer®es DeveskeÀ ieìebceO³es DeefmlelJe DemeCes ns meeJe&peefvekeÀ J³eJenejeb®es mJeªHe Demeles. ³ee yentefJeOe les ceO³es ÒecegKe Übo keÀesCeles ne cegÎe Jeeoûemleles®³ee keÀ#esle cees[lees. ner Jeeoûemlelee DeeefCe cegueYetle lelJeebkeÀ[s peceeleJeeo ogue&#e keÀjlees. l³eecegUs peceeleJeeoe®eer meceepeMeem$eer³e yewþkeÀ keÀceketÀJele yeveles Je kesÀJeU YekeÌkeÀce YeeJeefvekeÀles®³ee peesjeJej peceeleJeeoeuee DeeHeueer meieUer ceeb[Ceer keÀjeJeer ueeieles Òel³e#eele Oecee&®es meeJe&peefvekeÀ J³eJenejeb J³eJenejebJejerue efve³eb$eCe pej mebefoiOe Demesue lej Oece& ne IeìkeÀ Sske̳eYeeJe meeþer Hegjsmee Demelees®e Demes veener. cee$e l³ee®³ee DeeOeejs Flej mecetnebvee JesieUs keÀe{tve l³eebvee otj meejC³ee®eer, keÀjC³ee®eer Òeef¬eÀ³ee lesJe{er efveef½eleHeCes Ie[tve ³esles. l³eecegUs Oecee&efOeÿerle jeä^Jeeo ne mebketÀef®ele yevelees DeeefCe l³eeceO³es DeeHeCe ³ee IeìkeÀeHes#ee HejkesÀ ne IeìkeÀ ÒeYeeJeer yevelees. Oecee&efOeÿerle jeä^Jeeoe®eer ner ce³ee&oe Je Oeeefce&keÀ peceeleJeeoe ceO³esner efvecee&Ce Peeuesueer e f o me l e s . DeM³ee He×leerves Oecee&efOeÿerle jeä^eJeeoe®eer GYeejCeer ns peceeleJeeoe®es j®euesues SkeÀ Ieefìle Deens ns peeCeJeles. les ³eMemJeer JneJes ³eemeeþer p³eeÒeceeCeele Jew®eeefjkeÀ ceeb[Ceer kesÀueer peeles. l³eeHes#ee DeefOekeÀ ne efJe®eej ueeskeÀefÒe³e keÀjC³eemeeþer jepekeÀer³e Òe³elve kesÀues peeleele. Oeeefce&keÀ peceeleJeeo ns Òel³e#eele Oecee&efOeÿerle jeä^Jeeoe®³ee efveefce&leer®es®e jepekeÀejCe Deens ns mHeä nesles. Oeeefce&keÀ peceeleJeeoe®eer cetueYetle JewefMeäîes : Yeejleer³e Oeeefce&keÀ peceeleJeeoe®eer keÀener cetueYetle mJeªHee®³ee JewefMe<ìîeebJeªve ner mebkeÀuHevee DeefOekeÀ mHeä keÀjlee ³esF&ue. keÀ) Oecee&®es jepekeÀer³eerkeÀjCe : meceeve Oecee&®eer yeeye SKeeÐee mecetneuee FlejebHes#ee JesieUs keÀjC³ee®eer mJeeYeeefJekeÀ keÀesìer Deens DeMeer peceeleJeeoe®eer YeeJevee efomeles. l³ee ¢efäves meceepeeleerue jepekeÀer³e mHeOee& DeeefCe efnlemebyebOee®eer mHeOee& ner Oece&ieìeble keÀe³e&vJeerle Demeles ns efme× keÀjC³eemeeþer peceeleJeeo Òe³elveMeerue Demeles. peceeleJeeoe®ee ef®eblevee®ee cetueYetle eEyeot Oece& Demeuee lejer Oecee&®³ee lelJe%eeveelcekeÀ yeeyeeRceO³es peceeleJeeoeme mJeejm³e vemeles. lej Oece& mecetne®es jepekeÀer³e MekeÌleerceO³es ªHeeblej keÀjves ³eeme peceeleJeeoeuee DeefOekeÀ mJeejm³e Demeles. l³eecegUs peceeleJeeoer DemeCes DeeefCe Oeeefce&keÀ DemeCes ³eele cetueYetle mJeªHee®ee HeÀjkeÀ Deens. peceeleJeeoer J³ekeÌleeRvee Oeeefce&keÀ ceeveves ner SkeÀ ÒekeÀej®eer ieHeÀuele Deens. keÀejCe J³ekeÌleeR®³ee Þe×eb®es, Oeeefce&keÀ YeeJe-YeeJeveeb®es jepekeÀer³e YetefcekesÀle ªHeeblej Ie[efJeCee®³ee ¢efäves peceeleJeeo meelel³eeves ie{tve iesuesuee efomelees. Ke)Oeeefce&keÀ DenbkeÀejeme DeefOekeÀ ÒeeOeev³e : peceeleJeeo J³eJenejele Oeeefce&keÀ ®e®ee& Jee Oeeefce&keÀ lelJe%eeve ³eeb®³ee ceeb[CeerHes#ee Oeeefce&keÀ DenbkeÀej efvecee&Ce keÀjC³eeme ÒeeOeev³e oslees. meeceev³e ueeskeÀebceO³es DeeHeu³ee Oecee&efJe

Page 156

156 Þe×e efvecee&Ce keÀªve DeeHeu³ee Oece& Flej Oecee&ntve Þesÿ Demeu³ee®ee DenbkeÀej efvecee&Ce kesÀuee peelees. l³eemeeþer Feflenemee®es Oeeefce&keÀ, peceeleJeeoer ¢efäkeÀesveeletve efJeJes®eve keÀjleele. SsefleneefmekeÀ ceneHeg©

Page 157

157 yebefomle SkeÀmebOe DeMeer yeeye Deens ns peceeleJeeo ie=nerle Oejlees. l³eemeeþer peceeleJeeo SkeÀe yeepetves mJeOecee¥®eer SkeÀ meceeJes®ekeÀ DeMeer ye=nÎOeeefce&keÀ DeesUKe ÒemLeeefHele keÀªve J³ekeÌleerveer leer®e mJeerkeÀejeJeer, meebÒeoeef³ekeÀ Yesoebvee cenlJe osTve ve³es, Debeflecele: DeeHeCe SkeÀ®e Deenesle Demee oeJee keÀjlees. lej ogmeN³ee yeepetves HejOecee&®ee efJe®eej keÀjleevee HejOece& ner meg×e SkeÀ yebefomle mebIeìvee cnCetve®e Ieesef

Page 158

158 keÀjleele. Hejbleg l³eeyejesyej DeeHeu³ee efðe³eebJej keÀener efveye¥Oe DemeeJe³eeme nJes ³eemeeþer les Deeûener Demeleele. mJeOeceea³e efðe³eeb®eer Òeeflecee ner ceelee, Yeefieveer, Deyeuee, HeefleJe´lee DeM³ee He×leerves peceeleJeeo pevceeuee Ieeuelees ner meJe& ªHes Heg©

Page 159

159 peceeleJeeoe®³ee Go³ee®eer keÀejCes : Yeejleer³e meceepekeÀejCe Je jepekeÀejCe ³eele peceeleJeeoe®ee Go³e keÀmee Je keÀe Peeuee ³ee®eer ÒecegKe keÀejCes Heg{erue ÒeceeCes DeefOekeÀ mHeä keÀjlee ³esleerue. efJeefMeä jep³ekeÀl³ee¥®es OeesjCe : Yeejleeleerue peceeleJeeoe®³ee Go³eeme efye´efìMe jep³ekeÀl³ee¥®es `HeÀes[e Je Pees[e' ns OeesjCe keÀejCeerYetle Demeu³ee®es ÒeecegK³eeves meebefieleues peeles. ³eeleerue DeefleMees³ekeÌleer®³ee yeelee yeepetuee meeju³ee lejer efye´efìMe jep³ekeÀl³ee¥veer Yeejleer³e meceepe mecepetve Iesleevee l³ee®eer efJeYeeieCeer pevcepeele IeìkeÀeb®³ee DeeOeejs®e kesÀueer. ner JemletefmLeleer keÀe³ece jenles. Yeejleer³e meceepeele DeveskeÀ ef®ejHeÀȳee He[uesu³ee Deensle. ³ee JemletefmLeleerkeÀ[s efye´efìMe jep³ekeÀl³ee¥veer OeesjCe efveef½eleerceO³es vesnceer®e ÒeeOeev³e efoues l³eecetUs efnbot Je Flej DeMeer efJeYeeieCeer l³eeb®³ee OeesjCeebceO³es keÀe³ecemJeªHeer jeefnueer. jepekeÀer³e DeefOekeÀejeb®ee Jeeìe efceUJeC³eemeeþer Yeejleeleerue meJe&®e meceepe Oetjerveebveer peeleer³e Je Oeeefce&keÀ IeìkeÀeb®ee DeeOeej Iesleuee. l³eeletve Oeeefce&keÀ Deefmcelee, DeefOekeÀeefOekeÀ mHeOee&lcekeÀ, cenlJekeÀeb#eer Je leeþj nesle iesu³ee Je l³eeletve peceeleJeeoeme Hees

Page 160

160 HejOeceea³eebkeÀ[tve Demeuesu³ee Oeeske̳ee®eer Yeerleer oeKeJetve keÀefveÿ peeleeRvee peceeleJeeoe®³ee ÒeYeeJeeKeeueer DeeCeues peeles. ³ee ¢efäves peceeleJeeoe®ee JeeHej G®®epeeleer mecegoe³e mJele:®es Je®e&mJe jeKeC³eemeeþer nl³eej cnCetve JeeHej keÀjleele. ne ³etefkeÌleJeeo ÒeecegK³eeves efnbogpeceeleJeeoe®³ee mebYee&le kesÀuee peele Demeuee lejer lees Yeejleeleerue DeuHemebK³eekeÀ peceeleJeeoe®³ee meboYee&le meg×e Òel³e³eeme ³esleevee efomelees. ³ee ³egefkeÌleJeeoeme jeä^er³e DeeboesueveeMeer ner pees[ues peeles. ³ee®eer ceeb[Ceer keÀjleebvee Òee. megneme HeUMeerkeÀj efuenerleele keÀer, ``Fbûepeer jepeJeìerefJeª×®³ee ue{³eele Deece pevelesuee iegbleefJeC³eemeeþer meeceev³e efmLeleerleu³ee keÀefveÿ peeleeR®³ee mecetnebvee jepekeÀer³e ¢ä³ee peeie=le keÀjCes iejpes®es nesles. ³ee Òeef¬eÀ³esle HeejbHeeefjkeÀ peeleer DeeefCe Jeie&J³eJemLesuee OekeÌkeÀe ueeietve peeefleJ³eJemLee keÀenerMeer ogye&ue nesC³ee®ee OeeskeÀe neslee. cnCetve G®®epeeleeRveer mJele:keÀ[s vesle=lJe þsJetve Oecee&efOeÿerle jeä^Jeeoe®eer ceeb[Ceer kesÀueer. l³eecegUs meeceev³e efnbot Je cegefmuece ns SkeÀ ve neslee SkeÀceskeÀeb®³ee efJejesOeele DeeHeeHeu³ee Oece&veerefle G®®e/Òeefleefÿle mecetneb®³ee efve³eb$eCeele jeefnues. jeä^er³e ®eUJeUerle Hejke̳ee jepeJeìer®³ee efJejesOeele peer ÒeeflekesÀ GYeer kesÀueer iesueer leer ner DeveskeÀ JesUe Oeeefce&keÀ HeefjYee

Page 161

161 Yeejleer³eeb®ee peceeleJeeoeme neleYeej ueeieuee. l³ee®³ee osCei³eebJej®e peceeleJeeoer MekeÌleer ceesþîee ÒeceeCeele efJemleejle iesu³ee. HejkeÀer³e meebmke=ÀeflekeÀ Heefjmejele ³ee Yeejleer³eeb®ee meebmke=ÀeflekeÀ Je jeä^Jeeoe®³ee OeejCee DeefOekeÀ ìeskeÀoej yeveu³ee nesl³ee l³ee®ee®e JeeHej Yeejleer³e peceeleJeeoeves keÀªve Iesleuesuee efomelees. 5. Oece& mecetne®es HejmHejeJejerue DeejesHe : peceeleJeeoer efJe®eejeb®es Deveg³ee³eer ÒeecegK³eeves ³eemeboYee&le peceeleJeeoe®³ee GÐee®eer keÀejCes efJeMeo keÀjleebvee Dee{Uleele. yengmebK³eekeÀ Oecee&®es peceeleJeeoer ns peceeleJeeoe®³ee Jeejermeeþer ÒeecegK³eeves DeuHemebK³eekeÀ mecetneme keÀejCe þjJeleele. lej DeuHemebK³eekeÀ peceeleJeeoer yengmebK³eekeÀe®³ee ÒeJe=leer®e l³eeme keÀejCeerYetle ceeveleele. DeuHemebK³eekeÀ mecetneleerue peceeleJeeÐeeb®³ee ¢äerves DeuHemebK³eekeÀ mecetn ne Demegjef#ele Deens l³eeletve l³ee®eer meceepeele peceeleJeeoer Òeefleef¬eÀ³ee meekeÀej nesles. ³ee ¢äerves peceeleJeeoe®eer keÀejCe efceceebmee keÀjleevee ef¬eÀ³ee-Òeefleef¬eÀ³ee ³ee IeìkeÀeme DeefOekeÀ cenlJe efoues peeles. l³ee®eyejesyej HejOeceea³eeb®es Yee<³e%eeve ns keÀmes peceeleJeeoer ÒeJe=Êeerme keÀejCeerYetle Deens Je DeelebkeÀJeeoeme pevce osles Je mJeOeceea³e peceeleoeo ne®e keÀmee Keje jeä^Jeeo Deens ns efyebyeJeC³eeme ÒeeOeev³e efoues peeles. 6. peceeleJeeoer mebIeìvee Je jepekeÀer³e He#eeb®eer YetefcekeÀe : peceeleJeeo HeÀesHeÀeJeC³eeme Yeejleer³e peceeleJeeoer mebIeìvee Je peceeleJeeoer jepekeÀer³e He#eeb®eer YetefcekeÀe cenlJee®eer Deens ns JeemleJe ner veekeÀejlee ³esle veener. peceeleJeeoer mebIeìves®ee Òe®eej keÀe³e&efJemleej ³eeletve meceepeeleerue JeeleeJejCee®es peceeleerkeÀjCe nesTve l³eeme mebIeefìle mJeªHe nesles lej jepekeÀer³e He#e l³eeme jepekeÀer³e HeeleUerJej keÀe³ee&efvJele keÀjleelee. ³eeefMeJee³e meeceeefpekeÀ Je meebmke=ÀeflekeÀ HeeleUerJej nesCeeje Òe®eej Òemeej ceeO³eceeb®eer peceeleJeeoer YetefcekeÀe, jepekeÀer³e vesle=lJee®eer peceeleJeeoer ceveesJe=Êeer peceeleJeeoer cegγeebJej efceUCeeje GþeJe Je l³eeletve Ie[tve ³esCeejer meecetefnkeÀ YetefcekeÀe Fl³eeoer IeìkeÀebceOetve peceeleJeeoe®ee efJemleej Ie[tve ³esleevee efomelees. 7. Yeejleer³e peceeleJeeoe®ee efJemleej : Yeejleer³e peceeleJeeoe®³ee ³ee efJemleejele ÒeecegK³eeves leerve Òeefleceeves Dee{Uleele. l³eeleerue SkeÀ Heefjceeve Oecee&-Oecee¥leerue eEnmeelcekeÀ obieueer®es Deens lej otmejs Òeefleceeve efJeefJeOe Oeeefce&keÀ mecetneb®es jep³e efvecee&Ce keÀjC³ee®³ee Òe³elveeMeer efveie[erle Deens. Oecee&®³ee DeeOeejeJej meecetefnkeÀ DeelceYeeve efvecee&Ce nesCes-keÀjCes ns ³ee®es eflemejs Òeefleceeve ceevelee ³esF&ue. peceeleJeeoe®ee G o ³ e Yeejleele 19 J³ee MelekeÀe®³ee GÊejeOee&le Peeuee lesJne Heemetve Deepeleeiee³ele peceeleJeeoer J³eJenejelener Òeefleceeves Dee{Uleele. Yeejleer³e peceeleJeeoe®ee efJekeÀeme ne yentmebK³eekeÀ peceeleJeeo DeLee&le eEnotpeceeleJeeo, DeuHemebK³eekeÀ peceeleJeeo ³eele ÒeecegK³eeves cegefmuece, efMeKe Je ef¸e½eve peeleJeeo ³ee meboYee&le DeY³eemelee ³esF&ue l³ee®eer ceeb[Ceer Heg{erue ÒeceeCes keÀjlee ³esF&ue. 1. DeuHemebK³eekeÀ peceeleJeeoe®ee efJemleej: cegefmuece, efMeKe Je ef¸eM®eve ³ee DeuHemebK³eekeÀ m e c e t n e l e Ò e e c e g K ³ e e v e s p e c e e l e J e e o e r mebIeìvee Je MekeÌleer keÀe³e&jle Demeuesu³ee efomeleele. mJeeleb$³eHetJe& Je mJeeleb$³eesÊej keÀeUelener munotes.in

Page 162

162 DeuHemebK³eekeÀ peceeleJeeoer MekeÌleeRveer Yeejleer³e meceepepeerJeveeuee Je jepekeÀer³e Òeef¬eÀ³eebvee ÒeYeeefJele kesÀuesues efomeles. l³ee®ee Dee{eJee Heg{erueÒeceeCes Ieslee ³esF&ue. 1. cegefmuece peceeleJeeo: Fmueece Yeejleele 19 J³ee MelekeÀele ÒeLece Heesn®euee. cegefmuece Dee¬eÀcekeÀeb yejesyej FmueeefcekeÀ Oece& ner Yeejleele efmLej mLeeJej Peeuee. Yeejleele Fmueece®ee efJemleej keÀjC³eele megVeer ³ee HeejbHeeefjkeÀ Fmueeceer meebÒeoe³ee SsJepeer DeefOekeÀ Goej DemeCeeN³ee megHeÀer HebLeer³ee®ee ÒeYeeJe DeefOekeÀ Dee{Ulees. cencebo iePeeueer, cencebo Ieesjer Heemetve®e megHeÀer HebLeer³e cegmueerce Yeejleele oeKeue Peeues nesles. megHeÀer Yeejleele Deeu³eeveblej l³eebveer pees Fmueece Yeejleele ÒemLeeefHele kesÀuee lees mLeeefvekeÀ HejbHeje, mLeeefvekeÀ meceepee®ee DeeOeej Iesle. l³eecegUs Yeejleele Fmueece ne Dejyeer Fmueece HeÀej JesieUe Deens. Feflenemee®ee mJele:®ee Demee SkeÀ ÒeJeen Demelees. p³ee®³eele ceeCeme yeouele peeleele. Dee®eej, efJe®eej yeouele peeleele, Oece& ner yeoueleele. l³eeHeemetve Yeejleele Fmueece®es JesieUs jmee³eve le³eej Peeues p³ee®ee SkeÀ ceesþe DeeOeej Flej Oeceea³eebmeer mecevJe³eeJej GYeejuesuee neslee. FmueeefcekeÀ jepeJeìerle efJeefJeOe ÒekeÀej®eer keÀuee, efJeefJeOe ÒekeÀej®es Deewoe³e&, HejmHejebvee mecepetve IesCes ns l³eekeÀeUele efJekeÀefmele nesle iesuee. cegefmuece jep³ekeÀl³ee¥veer Yeejleer³e lelJe%eevee®ee, keÀues®ee, meeefnl³ee®ee DeY³eeme keÀjC³eeme Òeeslmeenve efoues. l³ee®eyejesyej KeieesueMeeðe, p³eesefle

Page 163

163 YetefcekeÀe yepeeJeueer DeM³ee He×leerves cegefmuece peceeleJeeoe®eer ÒeLece DeeJe=Êeer Deefueie[ efJeÐeeHeerþeletve efvecee&Ce Peeueer Je efJeÐeeHeerþ ÒeLece ³ee keÀeUele cegefmuece peceeleJeeoe®es keWÀê yeveues. cegncceo FkeÌkeÀyeeue meejs peneB mes De®íe efnoeWmleeb nceeje ³ee Deepejecej ieerlee®es efvecee&les. ÒeefleYeeMeeueer J³eefkeÌlecelJe cnCetve cencebo FkeÀyeeue efnbot-cegefmuece SkeÀles®es SkeÀ ÒekeÀejs ÒeeflekeÀ nesles. 1 9 0 5 He³e¥le l³eeb®ee ³ee mebefceÞe DeefmlelJee®³ee OeejCes iee{ efJeéeeme neslee. Heg{s les ³egjesHe®³ee oewN³eeJej iesu³eeveblej Je Dejyemleeve, jefMe³eve, HeefMe&³ee Fl ³ e e o e r c e g e f m u e c e o s M e e b v e e Y e s ì e r e f o u ³ e e v e b l e j c e e $ e l³eeb®eer ner Oeejvee yeoueueer. efnbog-cegefmuece Sske̳ee®eer keÀuHevee megboj Deens. keÀeJ³ece³e Deens Hejbleg leer Òel³e#eele meekeÀeª MekeÀle veener. DeM³ee He×leer®eer l³eeb®eer OeejCee Fl³eeoer meboYee&le l³eebveer Yeejleele Hejle Deeu³eeveblej ceeb[Ceer keÀjleevee Demes efJeOeeve kesÀues keÀer, I have my self been of the view that religious difference should disappera from this country. I even now act on this principle in my private life. But I think that preservation of their separate national entities is desirable for both the Hindus & Muslims. The vision o f t h e coomon nationhood of India is a beautiful idea & has a poetic appeal; but apperars incapable of fulilment" cencebo FkeÌkeÀyeeue ³eeb®³ee ³ee oeMe&efvekeÀ mJeªHee®³ee efJe®eejebceOetve®e HeeefkeÀmleeve®³ee keÀuHeves®eer Hee³eeYejCeer Peeueer ns o g o w J e e r JeemleJe Deens. leyeueerIe: 1920 ®³ee megceejeme mJeeceer Þe×evebo ³eeb®³ee Heg{ekeÀejeves eEnog Oecee&le Meg×erkeÀjCee®eer ceesnerce ceesþ³ee ÒeceeCeele megª Peeueer. Flej Oecee&le iesuesu³eebvee Hejle efnbog Oecee&le IesC³ee®eer ner ®eUJeU nesleer. l³ee®eer Òeefleef¬eÀ³ee cnCetve Yeejleele leyeueerIe ®ee GÐe Peeuee. efouueer ³esLes l³ee®es ÒecegKe keWÀê keÀe³e&jle Peeue. cegncceo Fueer³eeJe n e l e y e u e e r I e ® e e c e g K ³ e Ò e C e s l e e n e s l e e . c e g e f m u ece peceeleJeeo®³ee meboYee&le ceesncceo FkeÌkeÀyeeue ³eeb®³ee veblej leyeueerIeer ceeb[Ceer ne SkeÀ cenlJee®ee ìHHee nes³e. leyeefueIeeR®³ee meboYee&le ³eesefieboj efmebJeeo ³ee DeY³eemekeÀeves keÀener efvejer#eCe veeWoJeueer Deensle. l³eele les cnCeleele keÀer ``Meg×er ®eUJeU m e g ª P e e u ³ e e v e b l e j c e g m u e e r c e v e s l e = l J e e v e s D e m e e efJe®eej kesÀuee keÀer cegefmuece Hegvne efnbog Oecee&ceO³es keÀe Hejle peeleensle? efkebÀyengvee cegefmuece meceepe DeOeesieleeruee keÀe Deens? l³ee®eer keÀejCe keÀe³e Deensle? efye´efìMe Je efnbot®³ee He#eHeeleer OeesjCeeb®eer l³eebvee peeCeerJe nesleer. l³ee®e cenlJee®e cnCeve n e s l e k e À e r m e e c e e v ³ e c e g m e u e c e e v e e b v e e D e e p e p ³ e euee Deesyeermeer, efvecveJeieea³e cnCeleele l³ee cegmeueceeveebHe³e¥le Keje Fmueece Oece& Heesn®euee veener. efleLeHe³e¥le Fmueece pee³euee Heeefnpes DeeefCe l³ee ceeveJeeuee ³ee Oecee&ceO³es jme, efnle Jeeìues Heeefnpes. DepeuekeÀ cnCepes meeceev³e Je DeÒekeÀ cnCepes G®®eJeCeea³e Demee pees Yeso Deens l³eele DepeuekeÀ ceeCemee®eer DeeHeuekeÀ kesÀue Heeefnpes. l³ee®³ee meeþer cnCetve Fmueece®eer keÀce&keÀeb[eceO³es meceevelee nJeer. cnCepes Mejer³ele®eer peer meceeveles®eer keÀuHevee Deens leer l³ee®³eeHe³e¥le Heesn®eueer Heeefnpes.'' ³ee¢äerves leyeueerIeeRveer meceevelee DeeCeC³eeme megªJeele kesÀueer. l³ee®ee®e SkeÀ Yeeie cnCetve leyeefueIeer ceewueJeerveener mejU ÒeMve efJe®eeje³e®es Oee[me oeKeJeleele pes HeejbHeeefjkeÀ Fmueece®³ee meY³elesle yemeCeejs veener. p³eecegUs ceewueJeeR®ee leyeueerIeeRvee efJejesOe efomelees. ner meceevelee ÒemLeeefHele keÀjleevee®e leyeefueIeer ogmeN³ee ÒekeÀej®ee Deeûen ìeskeÀoej keÀjleele keÀer DeeHeuee Fmueece FLeu³ee mLeeefvekeÀ HejbHejeHeemetve yeveuee Deens. l³eecegUs DeeHeCe DeeHeues mLeeefvekeÀ mebmke=Àleerle ªleuesues oesj lees[ues Heeefnpesle. Fmueeceer HejbHejs®es DeeHeCe HejmHejebMeer efveie[erle JneJe Demee l³eeb®ee DeÆeneme Demelees. meceerj ceCeer³eej ns He$ekeÀej ³ee npejer les leyeueerIeer peceeleer®ee efJe®eej l³eeb®³ee mlebYeeletve JeCe&ve keÀjleebvee meebieleele keÀer leyeefueIeer®es ³ee osMeeleerue cegefmueceebvee meebieCes Demeles keÀer, ``legcner ³ee jeä^e®es efkebÀJee ³ee ueeskeÀebceOeues veener Deenele, legcneuee FLes keÀe³e nesle ³ee®³ee yeÎue HeÀejMeer ef®eblee keÀjC³ee®es keÀejCe veener, l³eeSsJepeer Fmueeceer peieele keÀe³e nesle³e ne legce®ee ef®ebleW®ee ÒecegKe munotes.in

Page 164

164 cegÎe DemeeJee. l³eecegUs leyeefueIeer DeHeÀieeefCemLeeve ceO³es FjekeÀceO³es, ®es®esv³ee ceO³es Ie[CeeN³ee Ieìveebveer J³eefLele nesleerue Hejbleg efouueerleerue IeìveebMeer l³eebvee keÀener osves IesCes vemeles leyeueerIeer jepekeÀejCeele menYeeieer nesle veenerle. l³eeb®³ee celes Deece®e efpeneo®e ªHe®e JesieU Deens. Deecner efpeneomeeþer keÀece keÀjlees l³ee®ee GHe³eesie Flejebveer keÀªve I³eeJee. SkebÀojerle mLeeefvekeÀ mebmke=ÀleerHeemetve SleÜsMeer³eles Heemetve lees[Ces ne SkeÀ HeÀej ceesþe Yeeie leyeueerIe®³ee SkeÀobj Òe³elveele Deens. les®e SkeÀ ÒekeÀejs J³eeHekeÀ jepekeÀejCe Deens. DeeHeu³ee Fefleneme DeeefCe meceepe ³eeleues Oeeies lees[tve ìekeÀCe ne leyeefueIeer®ee peceeleJeeoer keÀe³e&¬eÀce Deens. ye@. cencebo Deueer peervee: cegmueerce peceeleJeeoe®³ee efJemleejele ye@. cencebo Deueer peervee ³ee®ee cenlJee®ee Jeeìe Deens.1925 meeueeHe³e¥le je<ì^er³e SkeÀelce®es Je efnbot-cegefmuece SkeÀles®es les ÒeeflekeÀ Je keÀÆj HegjmkeÀlex cnCetve DeesUKeues peele nesles. 1930 veblej cee$e l³eebveer Yeejleer³e jepekeÀejCeele Hegvne HeoeHe&Ce keÀjleebvee keÀÆj peceeleJeeoer YetefcekeÀe Iesleueer Je efÜjeä^Jeeoe®eer Hee³eeYejCeer DeefOekeÀ YekeÌkeÀce kesÀueer. ³eemeboYee&le ceeb[Ceer keÀjleevee l³eebveer efnbog Je cegefmueceebceOeerue Yeso KeesueJej cegUs Demeuesues Je efceìJelee ve ³esCeejs Deensle ns efnjnerjerves ceeb[ues. yeB. peerveeb®³ee celes Deece®eer mJele:®eer JewefMeä³e HetCe& mebmke=Àleer meY³elee Yee

Page 165

165 ueeJeues. 1948 meeueer PeekeÀerj ngmesve Je DeveskeÀ ÒeefleLe³eMe cegmueerce vesl³eebveer meb³etkeÌle jeä^eb®³ee mejef®eìCeermeebvee He$e efuentve HeeefkeÀmleeveuee l ³ e e H e $ e e l e e f u e n e r u e s n e s l e s , ` ` H e e e f k e À m l e e v e u ee meebiee Yeejleele nmle#esHe keÀª vekeÀe, Deece®e peerJeve Kejeye keÀªve vekeÀe. Deecner efnbog YeeJeebmeesyele megKeer Deenesle. Deece®³ee mecem³ee Demeleerue l³ee Deecner mees[Jet cegefmuece cnCetve legcner nmle#esHe keÀje³ee®ee veener,'' ner SkeÀ ÒekeÀejs cegefmuece peceeleJeeÐeebvee ®eHejekeÀ nesleer. peceeleJeeoe®³ee ce³ee&efole ÒeYeeJee®ee keÀeU : Yeejleele 1947 veblej peJeU-peJeU leerve oMekeÀYej peceeleJeeoe®ee ÒeYeeJe lemee ce³ee&efole jeefnuee. cegefmuece peceeleJeeoer mebIeìvee HeÀeUCeercegUs yeoveece Peeuesueer Demeu³eekeÀejCeeves l³eeb®eer ueeskeÀefÒe³elee keÀceer Peeueer. meJe&meeceev³e cegefmuece meceepe cegK³ele: keÀebûesme Je keÀener ÒeceeCeele meceepeJeeoer Je keÀc³etefvemì ³ee He#eeb®³ee ceeies jeefnuee. l³ee keÀeueKeb[euee Oeeefce&keÀ obieueer Ie[u³ee lejer peceeleJeeoer ®ee Òemeej ceesþîee ÒeceeCeele Peeuee veener. vesnª, Fbefoje ieebOeer ³eeb®³ee ÒeYeeJeecegUs meeceev³e pevelee Menjer Je ûeeceerCe Y e e i e e l e e r u e i e j e r y e m e c e e p e c e t e q m u e c e e f u e i e ® ³ ee ÒeYeeJeeHeemetve otj®e jeefnuee. lemes®e vesnªb®³ee e f J e k e À e m e e ® e s J e j e ä ^ y e e b O e v e e r ® e s Ò e e ª H e ³ e e c e g Us Heeb{jHesM³ee Jeiee&lener peceeleJeeoeuee Deieoer ce³ee&efole menevegYetleer efceUt MekeÀueer. ³ee keÀeueKeb[ele HeÀeUCeerHetJeea®³ee Oecee&efOeefÿle jepekeÀejCee®eer ueeskeÀefÒe³elee yeN³ee®e DebMeer Deesmejueer nesleer. Demes Demeues lejer HeÀeUCeerveblejner Yeejle SkeÀOeceea Jee SkeÀefpevemeer osMe Peeuee veener. HeeefkeÀmleeveHes#ee DeefOekeÀ cegefmuece Yeejleele®e jeefnues. l³eeyejesyej®e yeew×, pewve, efMeKe, ef¸e½eve ³ee Oeceea³eeb®es DeefmlelJe ceesþs nesles. ³ee yengOeefce&³e DeefmlelJeecegUs Oeeefce&keÀ peceeleJeeoe®³ee meboYee&le veJ³eeves keÀener ÒeMve efvecee&Ce Peeues. ³ee ÒeMveeb®eer ceeb[Ceer keÀjleebvee megneme HeUMeerkeÀj cnCeleele, ``Heefnuee ÒeMve cnCepes yengmebK³e eEnog®³ee mebmke=Àleer®ee ÒeYeeJe Flej Oeceea³eeveer ceev³e keÀje³euee nJee keÀer vekeÀes? efnbot mebmke=Àleer ne®e Yeejlee®³ee jeä^Jeeoe®ee DeeOeej JneJee keÀer veener ne ogmeje ÒeMve. efnbog yengmebK³e Demeu³eecegUs jepekeÀejCe meeJe&peefvekeÀ peerJeve ³eele l³ee®es Je®e&mJe Demeles lej l³eele JeeJeies keÀe³e ne eflemeje ÒeMve cegefmueceebcegUs H e À e U C e e r P e e u e e r D e m e s c e e v e v e e N ³ e e b ® ³ e e ¢ ä e r v e s Yeejleeleerue cegefmueceeb®eer Oece&efveÿe Je jeä^efveÿe ³eele leCeeJe Demelees. ns Kejs Deens HeCe ne ®eewLee ÒeMve. DeuHemebK³eekeÀebvee Keeme DeefOekeÀej osCes, l³eebvee Ket

Page 166

166 DeekeÀ[sJeejer efoueer Deens leer ³ee meboYee&le cenlJee®eer Deens. ³ee HegmlekeÀele les efuenerleele keÀer, ``cegefmuece Heme&veue uee@ yees[& ®es 11 DeefOekeÀejer Deensle l³eeHeQkeÀer 10 G®®epeeleer³e Deensle. efceuleer keÀeQefMeue®es 48 meom³e Deensle l³eele G®®epeeleer³e meom³e DeeefCe DeÞeHeÀ 44 Deensle. efyenej peeefle DeesjerJee®®ee ÒeyebOekeÀ ceb[Ueleerue 21 HewkeÀer 19 ueeskeÀ G®®epeeleer³e Deensle.''³ee DeekeÀ[sJeejer Jeªve ns mHeä nesles keÀer cegefmuece vesle=lJe G®®epeeleerkeÀ[s SkeÀJeìuesues nesles. cegefmuece Oecee&®es ÒeJekeÌlesHeCe Je meÊee DeeHeu³eekeÀ[s keÀe³ece jeKeC³eemeeþer l³eebveer peceeleJeeoer ÒeJe=ÊeeRvee nJee efoueer. l³eemeeþer l³eebveer meeceev³e cegefmueceeb®es efMe#eCee®es, jespeieeje®es cetueYetle ÒeMve yeepetuee kesÀues iesues. Je p³ee®ee meeceev³e cegefmueceebMeer keÀmeueener mebyebOe veener l³ee ÒeMveebvee cegK³e ÒeMveeb®ee opee& osC³eele Deeuee. cegK³e ÒeMve mees[tve osJetve ueeskeÀeb®e vesle=lJe DeeHeu³eele neleele jenerue l³ee®e ieesäer Heg{s DeeCeC³ee®es peceeleJeeoer OeesjCe cegefmuece DeefYepeveJeeoer Jeiee&ves Debceueele DeeCeuesues efomeles. He@ve – Fmueeceer jepekeÀejCe: meeOeejCe 1980 ®³ee oMekeÀele cegefmuece peceeleJeeoeves He@ve-Fmueeceer jepekeÀejCee®ee DeeOeej Iesleuesuee efomelees. keÀeue& ceekeÌue& ves peMeer peieeleerue keÀeceieejeveeW SkeÀ Jne DeMeer nekeÀ efoueer nesleer leMeer®e peieeleerue cegefmueceebvees SkeÀ Jne ns He@ve-Fmueeceer jepekeÀejCee®es ceO³eJeleea met$e Deens. YeejleeyeÎue ³ee He@ve-FmueeefcekeÀ ÒeJe=ÊeeR®ee jeie Deens. l³eeb®e cnCeCes Demes Deens keÀer, keÀeefHeÀj MekeÌleeRveer, cnCepes Yeejle, FðeeF&ue Je DecesefjkeÀe ³eebveer FmueeceefJejesOeele keÀì GYeejuee Deens DeeefCe l³eeletve Fðeepe³euee Jee®eJeC³eemeeþer peieeleerue meJe& Fmueeceer jepeJeìerveeR SkeÀ JneJe. keÀeefMcej ns He@ve-FmueeefcekeÀ meece´eC³eeceOeerue SkeÀ cenlJee®e efþkeÀeCe Demesue. ue

Page 167

167 efmeceer®³ee ceeO³eceeletve efJeÐeeLeea Jeiee&leerue peceeleJeeoe®ee DeefJe

Page 168

168 ueeuee lej veelet mejoej Demes megboj ¢M³e Hebpeeye®³ee ueeskeÀpeerJevee®es JeemleJe nesles. efnbot-MeerKe Deeblej Oeceea³e efJeJeeneme ner Hebpeeye®³ee meceepepeerJeveele ceev³elee nesleer. efMeKe peceeleJeeo ner SkeÀ ke=ÀlekeÀ mecem³ee nesleer. leer efMeKeebceOeerue Je efnbot ceOeerue DeefYepeveJeeoer ÒeJe=ÊeeRveer G®euetve Oejueer. veblej®³ee keÀeUele ³ee peceeleJeeoeme efMeKeebceOeerue efvecve peeleermecetn yeUer He[uee Je ³ee peceeleJeeoe®³ee ceesþîee ÒeceeCeele efJemleej Peeuee. YeejleeHeemetve mJeleb$e Demes Keefuemleeve jeä^ efvecee&Ce keÀjC³eeHe³e¥le l³eeb®eer cepeue iesueer. Hejbleg ³ee peceeleJeeoer ÒeJe=ÊeeRle mekeÀejelcekeÀ Demes keÀener®e veJnles leer kesÀJeU SkeÀ efve

Page 169

169 Feflenemee®es peceeleJeeoerkeÀjCe: efnbot peceeleJeeoeves Yeejleer³e efnbot Oeefce&³eeceO³es peceeleJeeoer ÒeJe=Êeer efvecee&Ce keÀjC³eemeeþer Je DeeHeu³ee peceeleJeeoer ke=Àl³eebvee v³ee³³e þjJeC³eemeeþer Feflenemee®ee ceesþîee ÒeceeCeele JeeHej kesÀuesuee efomelees. l³eeceO³es ÒeecegK³eeves oesve leb$ee®ee JeeHej efnbot peceeleJeeoer keÀjleevee efomeleele. SkeÀe yeepetves Feflenemeele efnbot Oecee&Jej, efnbot osJe-osJeleebJej, efðe³eebJej HejkeÀer³e Dee¬eÀcekeÀebveer efJeMes

Page 170

170 peceeleJeeoer keÀe³e&keÀl³ee¥®eer cepeue iesueer Deens. SkebÀojerle Oecee¥leje®³ee meboYee&le Flej Oeefce¥³eeJej pejye yemeJeC³ee®ee, onMele yemeJeC³ee®ee eEnog peceeleJeeoer Òe³elve keÀjleebvee efomeleele. lej otmeN³ee yeepetves `Iej JeeHemeer' meejKes keÀe³e&¬eÀce jeyeJetve Flej Oeefce&³eeleerue ueeskeÀebvee les efnbog Oecee¥le Oecee¥lej Ie[Jetve DeeCeleele Je l³ee®es meceLe&ve keÀjleebvee les HetJeea eEnog®e keÀmes nesles ns HeìJetve efoues peeles. `ueJe efpeneo' ne meg×e eEnog peceeleJeeÐeebvee eEnog cegueeR®es Oecee¥lej keÀªve IesC³ee®es®e SkeÀ

Page 171

171 efyebyeJeC³ee®ee Òe³elve efnbot peceeleJeeÐeebkeÀ[tve nesleevee efomelees. efnbog peceeleJeeoeves jeä^er³elJee®eer Petue HeebIeju³eecegUs l³eebvee DeeHeu³ee efJejesOekeÀebvee menpejerl³ee jeä^êesner þjJelee ³esles Je l³eeb®ee DeeJeepe o[Helee ³eslees. efnbog Oece&, mebmke=Àleer ³eeJej DeeOeeefjle jeä^Jeeoe®eer ceeb[Ceer keÀªve mebefceÞe jeä^Jeeoeme veekeÀejC³e®ee keÀe³e&¬eÀce peesjele ®eeueuesuee Dee{Ulees. ’DeuHemebK³eebkeÀ peceeleer“ ``Dee³e[Wef[ìer Òee@yuesce'' ves Heíe[u³ee peeleele. yentmebK³eebkeÀ peceele Je®e&mJee®ee vewmeefie&keÀ nkeÌkeÀe®ee Deeûen Oejles. l³eele Hegvne DeeOegefvekeÀerkeÀjCee®eer Òeef¬eÀ³ee megª Peeueer keÀer, meÊee mHeOee& DeeefCe DeeefLe&keÀ mHeOee& ³eecegUs efJe

Page 172

172 peceeleJeeoeme efJejesOe keÀe Je keÀmee keÀjeJee ?: Oecee&efOeÿerle meecetefnkeÀ DeelceYeeve ner J³ekeÌleer®eer Je mecetne®eer SkeÀcesJe DeesUKe Deens Demee peceeleJeeoe®ee oeJee Deens. SkeÀ Oeeefce&keÀ me ce tn mJee Yeee fJe keÀ je rl³e e Ske À je ä^ De meles De mes peceeleJeeoe®es ie=nerlekeÀ Deens. l³eecegUs jepekeÀer³e meÊee Oeeefce&keÀ DeeOeejeJej efJeYeeieueer peeJeer ³eemeeþer les Deeûener Demeleele. peceeleJeeoe®³ee ³ee YetefcekeÀeb®ee lemee Oeeefce&keÀlesMeer Lesì mebyebOe ³esle veener. l³eecegUs kesÀJeU Oece& Je Oeeefce&keÀlJe ³ee yeebyeerJej ue#e keWÀefêle keÀªve Je l³ee®es efJeMues

Page 173

173 Oeeefce&keÀ mecetn ceeveuee Deens. JeemleefJekeÀ eEnot meceepe ns SkeÀ jef®ele Deens. eEnot ceeveuesu³ee mecetnele Þe×e, keÀce&keÀeb[, owJeles ³eeb®eer efJeefYeVelee Deens. kesÀJeU cegefmuece Je ef¸e½eve ³eeHeemetve JesieUs oeKeefJeC³eemeeþer SkeÀe ceesþîee mecetneuee efnbot ceeveues iesues. SkeÀoe yengmebK³e Je DeuHemebK³e DeMeer meceepee®eer keÀuHevee kesÀu³eeJej GoejceleJeeoer efJe®eejeletve DeuHemebK³e mecetne®eer efYeVe Deefmcelee mebmke=Àleer, Oece&Þe×e ³eeb®es j#eCe keÀjC³eemeeþer Keeme JewOeeefvekeÀ lejlegoer®ee HeeþHegjeJee keÀjC³eele ³esT ueeieuee.'' mJeeleb$³eesÊej keÀeUelener mJeeleb$³eHetJe& keÀeUele Peeuesueer ner ®etkeÀ Hetjesieeceer Goe celeJeeoer efJe®eejJ³etneves og©mle keÀjC³ee®eer keÀeUpeer Iesleueer veener. peceeleJeeoer ÒeJe=Êeerveer ner GoejceleJeeÐeeb®es GÊej pemes®es lemes mJeerkeÀeªve l³ee®³ee ie=nerlekeÀebvee DeefOekeÀ yeìyeìerle mJeªHe efoues. efnbog Je Flej ner GoejceleJeeoer efJe®eejJ³etneves Yeejleer³e meceepe mecetne®eer kesÀuesueer efJeYeeieCeer Oeeefce&keÀ peceeleJeeÐeeb®³ee HeL³eeJej He[ueer. Deepe ³ee ceeb[CeerceO³es veeiejerkeÀebvee meceeefJeä keÀjCes iejpes®es Deens. keÀejCe peceeleJeeoe efJeª×®ee ue{e ne DeeHeDeeHeu³ee Oecee& efJeªOo®ee keÀì Deens ns efyebyeJeC³eele Oeeefce&keÀ peceeleJeeoer MekeÌleer ³ e M e m J e e r P e e u e s u ³ e e e f o m e l e e l e . l ³ e e c e g U s D e e H e C e S k e À e DeefOekeÀ mece=× ueeskeÀMeenerJeeoer jeä^meceepeemeeþer keÀefìye× Deenesle DeeefCe peeceleJeeoer ns vekeÀejelcekeÀ Dev³eJepe&keÀ Je ueeskeÀMeener ®es efJejesOeer Deensle DeMeer Jeie&Jeejer Òe®eefuele keÀjC³ee®eer iejpe Deens. Yeejleer³e meceepekeÀejCe Je jepekeÀejCeele 1980 veblej ®³ee keÀeUele Oeeefce&keÀ peceeleJeeoer MekeÌleeR®es ÒemLe Jee{ues. l³eeletve ÒeecegK³eeves leerve ÒeJeen DeefOekeÀ þUkeÀ mJeªHeele Heg{s Deeues Deensle. l³ee®eer ceeb[Ceer keÀjleebvee Òee. megneme HeUMeerkeÀj cnCeleele, ``Oecee&efOeÿerle jeä^Jeeo DeeefCe HejÜs

Page 174

174 meejebMe: Oeeefce&keÀ peceeleJeeo ne mJeeleb$³e HetJe& keÀeUeHeemetve Yeejleer³e meceepe keÀejCe Je jepekeÀejCe ³eeme ÒeYeeefJele keÀjCeeje cenlJee®ee IeìkeÀ Deens. Yeejleer³e meceepeele ueeskeÀMeener, jeä^Jeeo Je DeeOetefvekeÀ cetu³eeb®eer megªJeele nesle Demeleebvee®e peceeleJeeoer ÒeJe=Êeerner DeeHeueer cegUs ³ee meceepeceveele ªpeJele nesleer. efye´ìerMe jep³ekeÀl³ee¥®es JemeenleJeeoer OeesjCe Je Oeee|cekeÀ Je peeleer³e mecetnebveer OeejCe kesÀuesues meÊee mHeOex®es mJeªHe ³eecegUs Yeejle JemeenleJeeoer iegueeceerletve cegkeÌle nesC³eeDeieesoj®e efJeYeeefpele Peeuee. mJeeleb$³eesÊej keÀeUele³ee efJeIeefìle MekeÌleeRJej Yeejleer³e meceepekeÀejCeele Je jepekeÀer³e Òeef¬eÀ³esle DeeOeej efceUCeej l³ee®eer keÀeUpeer mebefJeOeevekeÀejebveer Iesleueer. cee$e mebefJeOeeefvekeÀ lelJeeb®eer J³eJenejele DecebueyepeeJeCeer nesleebve pes Hes®e Òemebie efvecee&Ce Peeues l³ee®es DevJe³eeLe& Oeeefce&keÀ peceeleJeeoeuee Jee{erme HetjkeÀ þjues. HeefjCeeceer Yeejleele DeuHemebK³eekeÀ Je yengmebK³eekeÀ Demee oesvner HeeleȳeeJej Oeeefce&keÀ peceeleJeeo HeÀesHeÀeJeuee. ³ee Oeeefce&keÀ peceeleJeeoeves Yeejleer³e ueeskeÀMeener mebefJeOeeve Je jeä^Jeeoeme JesieUs HeefjceeCe efou³eecegUs ³ee Yeejleer³e YeefJe<³ee®³ee cetueYetle DeeOeejebvee®e OeeskeÀe GlHeVe Peeuee Deens. ³ee Oeeefce&keÀ peceeleJeeoer efJe®eejJ³etneuee J³eeHekeÀ HeeleUerJej ÒeefleJeeo keÀjC³eemeeþer Òee. megneme HeUMeerkeÀj ³eeb®es efJeJes®eve ³ee efþkeÀeCeer veceto keÀjCes Deiel³ee®es Jeeìles. les cnCeleele, ``Oeeefce&keÀ peeceleJeeoe®ee cegkeÀeyeuee jepeefkeÀ³e Je Jew®eeefjkeÀ DeM³ee oesve HeeleȳeebJej keÀjeJee ueeiesue. l³eeHewkeÀer Jew®eeefjkeÀ ÒeefleJeeo ne ueeskeÀMeener Je jeä^Jeeo ³ee efJe®eejYetceerJej Jne³euee nJee. Oece& Je Oece&efvejHes#elee ns ³ee ®e®exleerue ceO³eJeleea cegÎs veenerle. l³ee cegγeebJej Jeeoe®es oUCe oUC³eele peceeleJeeÐeeb®ee HeÀe³eoe®e Deens. l³eeSsJepeer l³eebvee ueeskeÀMeener Je jeä^Jeeo ³eeb®³eeefJe

Page 175

175 Fmueece Je ef¸e½eve Oecee&®es Yeejleele Deeieceve nesC³eeDeieesoj Heemetve Yeejleele efnbot, yeew×, pewve, efMeKe, efuebiee³ele DeMee efJeefJeOe Oecee&®es Je HebLee®es menDemeeflelJe Je menpeerJeve DeefOekeÀ mece=× nesles. efye´efìMe jepeJeìer®³ee keÀeUele Yeejleeleerue Oeeefce&keÀ YeeJevee DeefOekeÀ jepekeÀer³e Je mebketÀef®ele Peeu³ee. Oeeefce&keÀ peceeleJeeoeletve Yeejlee®eer HeÀeUCeer Je l³eeletve Peeuesuee vejmebnej ³ee DevegYeJeeletve mJeeleb$³eesÊej Yeejlee®eer GYeejCeer Oecee|vejHes#eles®³ee DeeOeejeJej keÀjC³ee®eer efvekeÀ[ mebefJeOeeve keÀejebvee DeefOekeÀ leerJe´lesves Jeeìueer. mJeeleb$³eesÊej keÀeUeleerue jepekeÀejCe keÀener oMekesÀ Oece&efvejHes#eles®ee Jeejmee peHele nesles. Hejbleg 1980 veblej ®³ee keÀeUele cee$e Yeejleer³e jepekeÀejCeeves Oece&efvejHes#eles®³ee cetu³eebvee DeefOekeÀ ÒeMveebefkeÀle kesÀuesues efomeles. mecekeÀeefueve jepekeÀejCeele Yeejleer³e mebefJeOeeveeleerue Oecee|vejHes#eles®³ee lelJeebvee njleeU HeÀemeC³ee®es meJeexÊeesHejer Òe³elve meÊeeOeejer Je efJejesOe DeMee oesvner jepekeÀer³e OetjerieebkeÀ[tve nesleebvee efomele Deensle. l³ee¢äerves Oece&efvejHes#elee ³ee mebkeÀuHeves®ee DeLe& Je DeeMe³e, HeeM®eel³e Je Yeejleer³e meboYee&le efJekeÀeme Je efJemleej, Yeejleer³e mebefJeOeeveeleerue Oece&efvejHe#eles®es Hes®e Òemebie Oece&efvejHes#elee Je peceeleJeeoe®ee menmebyebOe ³ee ¢äerves ³ee ÒekeÀjCeele ceeb[Ceer keÀjC³eele Deeueer Deens. Oece&efvejHes#eles®ee DeLe&: Fbûepeer Yee

Page 176

176 5) DeeefMe

Page 177

177 DeeOeej kegÀþu³eener HeefjefmLeleerle Oece& DemeCeej veener ³ee®eer keÀeUpeer Iesleueer peeles. pesHeÀjmeve ³eebveer DecesefjkeÀve jep³eIeìvesle ³ee lelJeeuee Òeefleÿe efceUJetve efoueer. ³ee Òeefleceevee®es DecesefjkeÀe ns DeeoMe& GoenjCe ceeveues peeles. 4.4 ÒeyeesOevekeÀeU Je Oece&efvejHes#elee 1458 meeueer keÀe@vmì@efìveesHeue®ee Hee[eJe Peeuee Je l³eeveblej®³ee keÀeUele ³etjesHeceO³es peer Jew®eeefjkeÀ ¬eÀebleer Ie[tve Deeueer l³eeme ³etjesHeceOeerue ÒeyeesOevekeÀeU Demes cnìues peeles. ÒeyeesOeve cnCepes pegv³ee Dee®eej efJe®eejebvee ª{er-HejbHejebvee veekeÀeªve veJes peerJeve cetu³es þjefJeCes Demee meJe&meeOeejCe DeLe& Ieslee ³esF&ue. 15J³ee MelekeÀeceO³es ³etjesHeceO³es peer Jew®eeefjkeÀ Je Jew%eeefvekeÀ ¬eÀebleer Peeueer. l³eeletve ³etjesHe®³ee meceepepeerJeveele Deecetueeûe yeoue Ie[tve Deeues. DeveskeÀ mebkeÀuHevee Je cetu³es efvecee&Ce Peeueer Je leer meceepepeerJevee®ee DeeOeej yeveueer. Oece&efvejHes#elee ner mebkeÀuHevee ner l³eeHewkeÀer SkeÀ cenlJee®eer keÀuHevee nes³e. ³ee ÒeyeesOeve ³egieeleerue Oece&efvejHes#eles®eer pe[CeIe[Ce mecepetve IesC³eemeeþer ÒeyeesOeve³egiee®eer Je Oece&efvejHes#elee ³ee lelJee®eer Heeée&Yetceer Heg{erue ÒeceeCes DeefOekeÀ mHeä keÀjlee ³esF&ue – 1) Òee®eerve keÀeueKeb[: ef¸e½eve Oecee&®ee Go³e Peeu³eeveblej jep³ee®ee Oece& Je peveles®ee Oece& ne efJejesOe Deepe ÒekeÀ

Page 178

178 Go³eeHetJeea®³ee mebmke=Àleer®ee Hegvepe&vce DeeefCe leer mebmke=Àleer veJ³eeves mJeerkeÀejuesu³ee mebmke=Àleer®³ee DeO³e³eveeves mHetÀleea Iesleuesu³ee yeg×erJeble, ÒeefleYeeMeeueer, keÀleg&lJeJeeve Je JebMeHejbHejeiele ef¸e½eve Oece& mebmLes®³ee ceeveefmekeÀ yebOeveeletve cetkeÌle Peeuesu³ee ceeCemeeb®ee pevce Peeuee. cnCetve®e Demes cnìues peeles keÀer, ``Òee®eerve ³egieeleerue ceeveJeer keÀle=&lJeekeÀ[s DeekeÀef

Page 179

179 efJe®eejJebleeves DeeHeu³ee `o ef[mkeÀesmexme' Je `o efÒevme' ³ee ûebLeele jep³e Je Oece& Je jep³e Je veerleer ³eeb®es efJeueieerkeÀjCe keÀªve jep³eeme meJe&ÞesÿlJe yeneue kesÀues. p³eeletve KeN³ee DeLee&ves Oece&efvejHes#e jep³ee®eer mebkeÀuHevee meekeÀej nesC³eeme ceole Peeueer. 3) DeeOetefvekeÀ keÀeueKeb[: DeeOetefvekeÀ keÀeueKeb[ele jeä^ jep³e mebmLee mebIeefìle nesT ueeieueer. l³eeyejesye®e Oece& meYes®³ee ÒeYeeJeeme ner ceesþer Deesnesìer ueeieueer. Oece& meÊesme ceesþs DeeJneve osC³ee®es keÀe³e& ceeefì&ve u³etLej efkebÀie, keÀe@efJeve efPebieueer ³eebveer ÒeecegK³eeves kesÀues Demeues lejer HeesHe®³ee Je®e&mJeeme megjbie ueeJeC³ee®es keÀe³e& Dee@keÌmeHeÀ[& efJeÐeeHeerþeleerue ÒeeO³eeHekeÀ Jee³eefkeÌueHeÀ ³eebveer kesÀues. ceveg<³eeme F&éej YekeÌleermeeþer keÀesCel³ee ner mJeªHee®³ee ceO³emLee®eer iejpe veener. J³ekeÌleerves DeeHeu³ee HeeleUerJej ÒeeLe&vee, GHeemevee, YekeÌleer keÀªve F&éejeMeer Òel³e#e mebyebOe pees[uee lejer J³ekeÌleer cees#e efceUJetve IesC³eeme Hee$e þª MekeÀlees DeMeer ceeb[Ceer kesÀueer. HetJeea `yee³eyeue' ne ûebLe ue@efìve Yee

Page 180

180 Yeejleer³e ÒeyeesOeve Je Oecee|vejHes#elee: 15 J³ee MelekeÀele ³etjesHeceO³es ÒeyeesOeve ³etbiee®ee DeejbYe Peeuee lej Yeejleele ns ÒeyeesOevee®es ³egie DeJelejC³eeme 19 Jes MelekeÀ Gpe[eJes ueeieues. ³etjesHeceO³es ûeerkeÀ Yee

Page 181

181 peJeenjueeue vesnª ³eebveer 13 ef[meWyej 1946 jespeer mebefJeOeeve meYesle þjeJe ceeb[uee. keÀe³eoe DeeefCe meeceeefpekeÀ veerleerceÊee ³eebvee yeeOee ³esCeej veener DeMee leNnsves Yeejlee®³ee meJe& veeieefjkeÀebvee meeceeefpekeÀ, DeeefLe&keÀ v³ee³e, mebOeer DeeefCe opee&®eer meceevelee, efJe®eej DeefYeJ³ekeÌleer Þe×e, GHeemevee, Hetpee, J³eJemee³e ke=Àleer ³eeb®es mJeeleb$³e osTve l³eeb®es mebj#eCe keÀjsue ³esLeerue vesnªb®ee ne þjeJe mebefJeOeeve meYesves SkeÀ celeeves Heeefjle kesÀuee neslee. Yeejleer³e mebefJeOeveele keÀuece 25 les 28 ojc³eeve Yeejleer³e veeieefjkeÀeb®³ee cetueYetle mJeeleb$³eemeeþer peer nceer efoueer Deens. l³eeletve Yeejleer³e mebefJeOeevee®es mJeªHe DeefOekeÀ o={HeCes mHeä nesles. jep³e Ieìvesleerue keÀuece 25 ÒeceeCes Òel³eskeÀ J³eefkeÌleuee efle®³ee F®ísvegmeej keÀesCeleener Oece& mJeerkeÀejC³ee®ee, Dee®ejCeele DeeCeC³ee®ee Je l³ee®ee Òe®eej keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej efve:mebMe³e HeCes osC³eele Deeuee Deens. lej keÀuece 25 ÒeceeCes Òel³eskeÀ Oeceea³eebvee Oeeefce&keÀ mebmLee mLeeHeve keÀjleevee l³eeb®³eeceeHe&Àle Oecee&oe³e mJeªHee®es keÀe³e& keÀjC³eeme ®eue Je De®eue mebHeÊeer®eer ceeuekeÀer HelkeÀjC³ee®ee Je jep³eeleerue keÀe³eÐeevegmeej l³ee mebHeÊeer®eer J³eJemLee HeenC³ee®ee nkeÌkeÀ jeefnue. lej keÀuece 21 ceO³es mHeä keÀjC³eele Deeues Deens keÀer, SKeeÐee efJeefMeä Oecee&®³ee keÀe³ee&keÀ[s peeCeeN³ee efJeefMeä jkeÀcesHe³e¥le efveOeerJej keÀj osC³eemeeþer keÀesCeeJejner mekeÌleer keÀjC³eele ³esCeej veener. lej keÀuece 28 vegmeej efMe#eCemebmLeeceOetve Oeeefce&keÀ efMe#eCe osC³eeJej yeboer IeeueC³eele Deeueer Deens. Heg{s 42 J³ee Ieìvee og©mleer ves Yeejleer³e mebefJeOeeveele Oece&efvejHes#elee ³ee Meyoe®ee mHeäHeCes GuuesKe DebleYet&le keÀjC³eele Deeuee. Yeejleer³e jepekeÀejCeeleerue Oece&efvejHes#eles®eer Òeefleceeves: DeeefMe

Page 182

182 meeJe&peefvekeÀ J³eJenejele cee$e l³eebveer Oecee&®ee keÀceeueer®ee JeeHej keÀªve efÜjeä^Jeeoe®ee efmeb×eble ceeb[tve Yeejlee®eer HeÀeUCeer Ie[Jetve DeeCeC³eele cenlJee®eer YetefcekeÀe yepeeJeueer. 3) J³eefkeÌleiele peerJeveele Oeeefce&keÀ Hejbleg meeJe&peefvekeÀ peerJeveele Oece&efvejHes#e: DeeefMe

Page 183

183 oesvner DeeOetefvekeÀlesceOetve efve

Page 184

184 nkeÌkeÀeme meefJeOeeefvekeÀ opee& osC³eeme Yeeie Hee[ues Demes efomeles. l³eecegUs Oece&Òemeeje®ee DeefOekeÀej ner Yeejleer³e DeuHemebK³eekeÀebvee efceUeuesueer cegueYetle meJeuele Deens. ³ee Meyoele ³eeJej efìkeÀe kesÀueer peeles. Oecee¥lejeme yeboer keÀjCeejs DeveskeÀ keÀe³eos jep³e mejkeÀejebveer Heeefjle kesÀuesues efomeleele. F&Meev³e Yeejleele ne ÒeMve DeefOekeÀ iebYeerj yevele Deens. iegpejele, GÊejÒeosMe ³ee jep³eebceOetve `Iej JeeHemeer' ®es pes Òe³eesie jeyeJeues peele Deensle l³eeves ne ÒeMve DeefOekeÀ iebYeerj JeUCe Iesleebvee efomelees Deens. meecegefnkeÀ Oecee¥leje®ee ÒeMve ne mebIeefìle Oecee¥veer pevceeuee Ieeleuesuee ÒeMve Deens. Hejbleg l³ee®es o[HeCe Yeejleer³e mebefJeOeeefvekeÀ lejletoeRJej He[uesues mHeäHeCes efomeles. 3) meebmke=ÀeflekeÀ Je Mew#eefCekeÀ DeefOekeÀej: Yeejleer³e mebbefJeOeeveeves DeuHemebK³eekeÀ mecetnebvee mebmke=Àleer®es peleve keÀjC³ee®eer nceer efoueer Deens. keÀesCel³eener mecegoe³eeJej kegÀþu³eener HeefjefmLeleerle efJeefMeä meebmke=ÀeflekeÀ cetu³es, efJe®eej DeLeJee ®eeueer jerleer ueeou³ee peeCeej veenerle ³ee®eer Meeéeleer Yeejleer³e mebefJeOeeve osles. l³eeyejesyej DeuHemebK³eekeÀ mecetnebvee DeeHeu³ee mebmke=Àleer®es peleve keÀjC³eemeeþer Je mebJeOe&ve keÀjC³eekeÀjerlee Mew#eefCekeÀ mebmLee mLeeHeve keÀjC³ee®ee Je l³eeDeeOeejs Oeeefce&keÀ efMe#eCe osC³ee®ee DeefOekeÀej ner Òeoeve keÀjles. Yeejleer³e mebefJeOeeveeves efouesu³ee ³ee e f J e M e s < e D e e f O e k e À e j e ® e e i e w j H e À e ³ e o e J ³ e e J e n e e f jkeÀ HeeleUerJej DeuHemebK³eekeÀ mecetnebceOeerue meceepeOetjerCe Iesleebvee efomeleele. DeuHemebK³eebkeÀeb®³ee mebmke=Àleer pelevee®³ee veeJeeKeeueer J³eeJemeeef³ekeÀ efMe#eCe ®es meece´ep³e efvecee&Ce kesÀues peeles. ÒeJesMe, veeskeÀjYejleer, Deej#eCe ³ee meejK³ee mebefJeOeeefvekeÀ peyeeyeoeN³eebvee meje&meHeCes DeJeuebyeues peeles. ³eeletve J³ekeÌleer®es nkeÌkeÀ Je mecetne®es nkeÌkeÀ ³eele SkeÀ ÒekeÀej®ee efJemebJeeo Het{s ³esleevee e f o m e l e e s . DeuHemebK³eekeÀ opee&®ee oeJee keÀªve DeeefLe&keÀ veHeÀe Jee ueeYe efceUJeuee peelees JeemleJeele ³eeletve DeuHemebK³eekeÀ mecetnebvee meceepe HeeleUerJej ³eeletve keÀenerner ueeYe efceUle veener cee$e DeuHemebK³eekeÀ mecetnebvee DeMee He×leeR®³ee DeefOekeÀeje®es kegÀjCe Deens ³eeJeªve yengmebK³eekeÀ meceepeele DeHeÒe®eej keÀjCes meesHes nesles. DeuHemebK³eekeÀ mecetneb®³ee efMe#eCe mebmLeebvee ÒeJesMe, veeskeÀjYejleer, J³eJemLeeHeve ³eeyeeyeeRefJe

Page 185

185 keÀe³eÐeeceO³es yeoue keÀjC³eeme cee$e Heg{s OepeeJeues veener Je l³eecegUs ³eeletve efnbot Je cegefmuece Oeeefce&keÀ peceeleJeeÐeebvee yeU efceUle iesues. Fmueece ceOeerue ÒeLesÒeceeCes cegefmuece Hegª

Page 186

186 2) Oecee&®ee ceeveJeer peerJeveeJejerue meJe&keÀ

Page 187

187 Òel³eskeÀ J³ekeÌleerves DeeefCe mecetneves Flejeb®es Oece&, mJeeleb$³e ceev³e keÀªve l³ee®ee Deeoj keÀjeJe³eeme nJee. SkeÀceskeÀebyeÎue®³ee Þe×eyeoueeb®ee ne Deeoj D e e e f C e Þ e × e y e e U i e C ³ e e ® e e r c e e s k e À U e r k e À n s Oece&efvejHes#eles®es SkeÀ cenlJee®es lelJe nes³e. 6) Oece&efvejHes#e jep³e: jep³emebmLes®es Oece&efvejHes#e mJeªHe ns Oecee|vejHes#eles®es SkeÀ cenlJee®es lelJe ceeveues peeles. ³etjesHeceOeerue Oece& mebmLee (HeesHe) Je jep³emebmLee (jepee) ³eeb®³ee Jeeoeletve meÊeemebIe

Page 188

188 ³ee peceeleJeeoer MekeÌleeR®³ee DeeJnevee®ee meecevee keÀjC³eemeeþer keÀe³eosMeerj ceeiee&ves HegjeJes ieesUe keÀªve peceeleJeeoer jepekeÀejCeeme DeìkeÀeJe keÀjC³ee®ee SkeÀ ceeie& Keguee Deens Hejbleg ³ee ceeiee&®³ee ce³ee¥oe®e DeefOekeÀ Deens. keÀejCe peceeleJeeoer ®eueeKeerves keÀe³eÐeeletve HeUJeeìe MeesOeleele ne Deepeleeiee³ele®ee DevegYeJe Deens. lesJne Oece&efvejHes#e DeeOeejebJej pevemebIeìvee GYeejC³ee®ee Je peceeleJeeoeme He³ee&³eer YetefcekeÀe osC³ee®ee SkeÀ ceeie& Het{s ³eslees. Hejbleg JeemleJeele peceeleJeeÐeeb®³ee efJemleejeyejesyej Oece&efvejHes#eJeeoer mebIeevee ³ee DeefOekeÀeefOekeÀ cepeyetle nesC³eeSsJepeer DeefOekeÀeefOekeÀ otye&ue nesle Demeuesu³ee®e DeeHeCeeme efomeleele. ³eeceeies cenlJee®es keÀejCe cnCepes Oece&efvejHes#eleeJeeoer IeìkeÀeb®eer meJe& MekeÌleer Oeeefce&keÀ jeä^Jeeo Je peceeleerkeÀjCeeletve efvecee&Ce nesCeeN³ee mecem³eebvee Òel³egÊej osC³eele®e Ke®eea He[leebvee efomeles. peceeleJeeoe®³ee efJejesOeemeeþer Oeeefce&keÀ peceeleJeeoeme He³ee&³e cnCetve Flej ceeieeme peeleer mecetne®es mebIeìve yeebOeues Hejbleg ³ee peeeflemecetneb®³ee mebIeìveebceO³es peceeleJeeoer MekeÌleeRveer DeeHeues ÒemLe efvecee&Ce kesÀues Deens Demes DevegYeJeeme ³esles. l³eecegUs kesÀJeU Oece&efvejHes#e DeeOeejeJej mebIeìve kesÀu³eeves peceeleJeeoe®ee ÒeJeen jesKelee ³esF&ue ³ee®eer Meeéeleer efceUle veener. Oeeefce&keÀ peceeleJeeoeme jesKeC³eemeeþer Yeejleer³e jepekeÀer³e DeJekeÀeMeele `Oece&efvejHes#eles®³ee PeW[îee Keeueer SkeÀ$e' ³esC³ee®ee SkeÀ Òe³eesie jeyeJeuee iesuee. cee$e ne Òe³eesie ner JeemleJeele GLeU Je ce=iepeU þjuee. Oece&efvejHes#eles®ee vescekeÀe keÀesCelee DeLe& ueeskeÀebmeceesj ceeb[e³e®ee ³eemeboYee&le®e l³eeb®es SkeÀcele veJnles Flej yeeyeleerue ÒeMveeb®es lej yeesueeJe³eeme®e vekeÀes. Oeeefce&keÀ peceeleJeeoeme Oece&efvejHes#e DeeIee[erJeªve jesKeC³eemeeþer peer J³etnj®evee DeeKeueer peele Deens l³eeletve SketÀCe ieeWOeUe®eer®e HeefjefmLeleer meceesj ³esle Deens ³eeceeieerue keÀejCeeb®eer ceeb[Ceer keÀjleebvee Òee. megneme HeUMeerkeÀj cnCeleele, ``Kejs lej ³ee meJe& ieeWOeUeceeies cegK³e keÀejCe Demes Deens keÀer, peceeleJeeoe®es efJejesOekeÀ ns peceeleJeeoeuee Oece&efvejHes#elee ne He³ee&³e ceeveleele. JeemleefJekeÀ Oece&efvejHes#elee ner peceeleJeeoe®³ee HejeYeJeeveblej efJekeÀefmele keÀjC³ee®eer iees<ì Deens. peceeleJeeoeceOetve pes DeeJneve GYes jenles les kesÀJeU Oece&efvejHes#eles Heg{s veener lej ueeskeÀMeener Heg{s DeeefCe meceepee®³ee yentefJeOeleeHetCe& ®eeefj$³eeHet{s DemeCeejs DeeJneve Deens. ³ee JeemleJeekeÀ[s ogue&#e Peeu³eecegUs `peceeleJeeo efJe. Oece&efvejHes#elee DeMeer ue{eF& ue{efJeC³eele Deeueer Je l³eecegUs Oece&efvejHes#eles®ee efle{e DeeCeKeer ietbleeiegbleer®ee Peeuee.'' meejebMe: SkeÀobjerle `Oece&efvejHes#elee' ner Hee½eel³e mebkeÀuHevee Demetve ceeveJeer peerJevee®³ee mece=×ermeeþer leer GHe³egkeÌle Demeu³eekeÀejCeeves peieYej efJemleejuesueer Je efJeefJeOe mJeªHeele DeefJe

Page 189

189 Yeejleer³e meceepe ceve ³ee Oece&efvejHes#e meeosme vekeÌkeÀer®e Òeeflemeeo osF&ue ³ee®eer Meeéeleer Fefleneme oslees. ÒeeosefMekeÀle®es jepekeÀejCe: Yeejleer³e mebefJeOeevekeÀejebveer peeCeerJeHetJe&keÀ keWÀêeslmeejer mebIejep³e He×leer®ee mJeerkeÀej keÀªve SkeÀelce MeemeveJ³eJemLeskeÀ[s PegkeÀCeejs mebIejep³ee®es Òeefleceeve Òel³e#eele DeeCeues. HeÀeUCeer®ee DevegYeJe mebefJeOeevekeÀejebvee ³ee lejlegoer keÀjC³eemeeþer ÒeYeeJe ìeketÀve iesuee. l³eeveblej ®³ee keÀeUele jep³ekeÀl³ee¥veer Sske̳e ³ee SkeÀe®e I e ì ke À e ue e ke À ce e ue e r® e s c e n Ê Je De e H e u³ e e je pe ke À er³e J³eJenejele efoues. jepekeÀer³e ef¬eÀ³eeJebleeyejesyej®e jepekeÀer³e leÊJeef®eblekeÀner ³eeme DeHeJeeo veJnles. Yeejleer³e mebIejep³ee®es mJeªHe ns jeä^er³e SkeÀlee Je ÒeeosefMekeÀ mJee³eÊelee peesHeemeC³ee®ee SkeÀ Òe³elve neslee. Hejbleg ³ee Òe³elveele ÒeeosefMekeÀ mJee³eÊeleskeÀ[s ceesþs ogue&#e Peeues nesles. HeefjCeeceer, mJeeleb$³eesÊej keÀeUele Yeejleer³e jepekeÀer³e J³eJemLes®es mJeªHe DeefOekeÀeefOekeÀ keWÀefêkeÀjCeekeÀ[s PetkegÀ ueeieues. ³eemeboYee&le [e@. Yee.ue. YeesUs DeeHeues DeJeueeskeÀve J³ekeÌle keÀjleebvee cnCeleele,``mebefJeOeeve®³ee lejlegoeRHes#eener l³eeb®³ee cegUeMeer Demeuesueer leeeqÊJekeÀ yewþkeÀ DeeefCe jeä^er³e DeefYepeveeb®ee jeä^er³e Je ÒeeosefMekeÀ, jepekeÀer³e MekeÌleeRkeÀ[s HeenC³ee®ee HetJe&ûen otef

Page 190

190 ©peJeele Peeueer. mJeeleb$³ee®³ee J³eeHekeÀ O³es³eeKeeueer ner YeeJevee Je efJeefJeOe DeefJe

Page 191

191 3) DeeefLe&keÀ efJekeÀemee®ee Demeceleesue: Yeejleer³e mJeeleb$³eue{îeeves pevemeeceev³eeb®³ee ceveele efJekeÀemee®³ee mJeHveeb®eer ©peJeele kesÀueer nesleer. mJeeleb$³eesÊej keÀeUele DeeHeueer meJe& ÒekeÀej®³ee DeYeeJeebHeemetve cegkeÌlelee nesF&ue, ner DeeMee pevemeeceev³eeb®³ee [esȳeele mJeeleb$³eeveblej lejUueer nesleer. Hejbleg JeemleJeele mJekeÀer³e jep³ekeÀlex Yeejleer³e peveles®³ee DeeMee-DeHes#eeb®eer Hetle&lee keÀjC³eele p³ee ÒeceeCeele DeHe³eMeer nesle iesues l³ee ÒeceeCeele ÒeeossefMekeÀles®eer YeeJevee ner Jee{erme ueeieueer. mJeeleb$³eesÊej keÀeUele vewmeefie&keÀ IeìkeÀ mebmeeOeves Fl³eeoer®³ee DeeOeejeJej efJekeÀemee®ee Demeceleesue ceesþîee ÒeceeCeele efvecee&Ce Peeuee. efJekeÀefmele Je ceeieemeuesueer jep³e DeMeer mHeä HeÀeUCeer osMeYejele mHeä mJeªHeele DeekeÀejeme Deeueer. iejerye-Þeerceble ³eeleerue ojer DeefOekeÀeefOekeÀ ©boeJele iesueer. DeeHeu³ee efJekeÀemee®³ee ÒeMveebvee keWÀêer³e Meemevee®e peyeeyeoej Deens ner YeeJevee p³eeÒeceeCeele yeUeJele iesueer l³ee ÒeceeCeele ÒeeosefMekeÀles®ee efJe®eej ner Je=ef×biele nesle iesuesuee efomelees. 4) jepekeÀer³e He#e Je mebIeìveeb®eer YetefcekeÀe: Yeejleeleerue ÒeeosefMekeÀles®³ee YeeJevesme GÊespeve osC³eele jepekeÀer³e He#eebveer cenÊJee®eer YetefcekeÀe Heej Hee[uesueer efomeles. Þeer.[er.meer. iegHlee DeeHeu³ee Indian Government and politics ³ e e û e b L e e l e c n C e l e e l e k e À e r , ` ` Ò e e b l e J e e o e ® e e r m eg©Jeele keÀeBûesme He#eeletve Peeueer DeeefCe nUtnUt meJe&®e jepekeÀer³e He#eebvee ³ee®eer ueeieCe Peeueer.'' keWÀêer³e Je IeìkeÀjep³e mejkeÀejs ogye&ue keÀjC³eemeeþer jepekeÀer³e He#eebkeÀ[tve ceesþîee ÒeceeCeele ÒeeosefMekeÀlesme Je mLeeefve³eJeeoeme Òeeslmeenve efoues peeles. keWÀêer³e cebef$eceb[Uele keÀesCel³ee Òeebleeme efkeÀleer Jeeìe Deens FLeHeemetve DeboepeHe$ekeÀele keÀesCel³ee Òeebleeme efkeÀleer mLeeve Deens FLeHe³e¥le ÒeeosefMekeÀlee leeCeueer peeles. l³eeme jeä^er³e He#eebyejesyej ÒeeosefMekeÀ He#ener meejK³ee®e ÒeceeCeele neleYeej ueeJeleebvee efomeleele. ³eeme ÒeeosefMekeÀ mebIeìveeb®eer Jee{leer mebK³eener ceesþe neleYeej ueeJeleevee efomeles. SKeeÐee íesìîeeMee ÒeMveemeeþer efvecee&Ce Peeuesueer mebIeìvee ueJekeÀj®e mLeeveer³e Jeeoe®ee Je YetefceHet$eeb®ee kewÀJeej IesTve jepekeÀejCeele ÒeeosefMekeÀle®³ee YeeJeves®es ®eueles veeCes cnCetve JeeHej keÀjles. cenejeä^eleerue efMeJemesvee, HebpeeyeceOeerue DekeÀeueer oue, oef#eCesleerue lesueietosMece, êcetkeÀe-DeCCee êcetkeÀ, HetJexkeÀ[erue Deemeece ieCe Heefj

Page 192

192 1) Yeeef

Page 193

193 Yee

Page 194

194 Yeejleer³e mebefJeOeevee®³ee keÀuece 345 vegmeej IeìkeÀjep³eebvee keÀe³ee&ue³eerve Yee

Page 195

195 v) jep³eÒeMeemeveele efnboer®ee DeefOekeÀeefOekeÀ JeeHej keÀjeJee. vi) meeefnl³eYee

Page 196

196 DeeosMeeme ÒeKej efJejesOe keÀjeJe³eeme meg©Jeele kesÀueer. HeefjCeeceer 1 Dee@iemì 1960 jespeer Yeejleer³e ie=nceb$³eebveer Yee

Page 197

197 IeìkeÀjep³eebveer G®®e v³ee³eeue³eele ÒeeosefMekeÀ Yee

Page 198

198 neslee. l³eecegUs efnboer Yee

Page 199

199 yeUkeÀìer efoueer Deens. ³ee meeleJ³ee efJeMeesOeveeves Yeeef

Page 200

200 pevemecegne®³ee ceveele efnboer jeä^er³e Yee

Page 201

201 efye´efìMe keÀeueKeb[eleerue jep³e ³eb$eCes®es mJeªHe: Yeejleer³e jepekeÀer³e J³eJemLes®³ee Deepe®³ee mJe©Hee®ee efJe®eej keÀjleebvee Je jep³eHegvej&®evee lemes®e veJ³eeves jep³eeb®³ee jepekeÀejCeele efvecee&Ce Peeuesu³ee ÒeJeeneb®es DeJeueeskeÀve keÀjleevee efye´efìMe keÀeueKeb[eleerue Yeejleer³e jepekeÀer³e J³eJemLes®es mJeªHe DeY³eemeCes Del³eble DeeJeM³ekeÀ Deens. efye´efìMe keÀeueKeb[ele Yeejleele 600 Hes#ee DeefOekeÀ mebmLeeefvekeÀeb®eb DeefmlelJe vepejsle YejC³eeFleHele ÒeYeeJeer nesleb. efye´ìerMe keÀeueKeb[ele®e Yeejleele ueeskeÀMeener keÀjCee®eer Je jeä^Jeeoe®eer Òeef¬eÀ³ee megª Peeueer nesleer. cee$e l³ee®es oesve Yeeie mHeäHeCes efomele nesles. SkeÀ efye´ìerMe Yeejle neslee ³ee®es Meemeve efye´efìMe jepee®³ee Jeleerves ÒeefleefveOeer cnCetve ieJnve&j p e v e j ue keÀjle neslee lej ogmeje Yeeie ne Yeejleer³e Yeejlee®ee neslee p³ee®es ÒeMeemeve ueneve ceesþs mebmLeeefvekeÀ jepes keÀjle nesles. l³eebvee Debleie&le ÒeMeemeveeves HegjsMeer mJee³eÊelee nesleer. efye´ìerMe keÀeueKeb[e®ee efJe®eej keÀjleebvee efye´efìMe jep³ekeÀl³ee¥®es mebmLeeefvekeÀebmeboYee&le OeesjCe meelel³eeves yeoueues efomeles. l³ee®es leerve Yeeie mHeäHeCes efomeleele. SkeÀ 1797 les 1813 ®³ee ÒeejbefYe®³ee keÀeUele efye´ìerMe jep³ekeÀl³ee¥®es OeesjCe Denmle#esHe Je leìmLelesuee ÒeeOeev³e osCeejs nesles. ogmeN³ee ìH³eele 1813 les 1857 ³ee keÀeueKeb[e®ee meceeJesMe keÀjlee ³esF&ue. ³ee keÀeueKeb[eleerue efye´efìMe jep³ekeÀl³ee¥®es OeesjCe DeefOevemLe DeefueHlelee (Subordinate Isolution) peesHeemeCeejs nesles. l³eeveblej®³ee keÀeUele efye´efìMeebveer mebmLeeefvekeÀeMeer Debleie&le mJee³eÊelee osle menkeÀe³ee&ves OeesjCe peesHeemeues. vejWê ceb[U: efye´efìMe mejkeÀejves 1921 meeueer vejWê ceb[Ue®eer mLeeHevee kesÀueer. ³ee vejWê ceb[Uele SketÀCe 120 ÒeefleefveOeer nesles. l³eeHewkeÀer 108 Ò e e f l e e f v e O e e r n s D e e H e D e e H e u ³ e e m e b m L e e v e e b ® e s m Jeleb$e ÒeefleefveOeer nesles. 127 mebmLeeveebvee efceUtve GJe&efjle 12 ÒeefleefveOeer osC³eele Deeues. lej Flej 320 mebmLeeveebvee ÒeefleefveOeerlJe osC³eele Deeues veener. vejWê ceb[Ue®eer Je

Page 202

202 OejC³eele Deeues nesles. l³eecegUs ³ee oesnesbvee meceeve opee& yeneue keÀjCes DeeJeM³ekeÀ nesles cee$e 1935 ®³ee keÀe³eÐeeves efyeefìMee®³ee leey³eele Demeuesues Òeeble Je mebmLeeves ³eeb®³ee opee&le ceesþer leHeÀeJele þsJeueer. l³ee®es mJeªHe Heg{erueÒeceeCes nesles. 1) mebIejep³eele meeceerue nesC³eemeboYee&le mebYeeJ³e mebIejep³eele meeceerue nesC³eemeboYee&le efye´efìMeeb®³ee leey³eeleerue Òeeleebvee mekeÌleer keÀjC³eele Deeueer cee$e mebmLeeefvekeÀebvee mJeefveCe&³ee®ee DeefOekeÀej yeneue keÀjC³eele Deeuee. 2) ÒeefleefveefOelJee®³ee meboYee&leerue Yeso : ueeskeÀmebK³ee Je YetÒeosMe ³ee yeeyeer efJe®eejele ve Ieslee mebIejep³ee®³ee keÀe³eosceb[Uele mebmLeeefvekeÀebvee efye´efìMe Òeeblee®³ee leguevesle DeefOekeÀ ÒeefleefveOeerlJe efoues iesues. Goe. neTme Dee@HeÀ DemeWyueerceO³es mebmLeeveebvee 125 lej efye´efìMe Òeeleebvee 250 peeiee osC³eele Deeu³ee nesl³ee. lej keÀeweqvmeue Dee@HeÀ mìsìmeceO³es mebmLeeveebvee 104 lej efye´efìMe Òeeleebvee 156 peeiee efou³ee iesu³ee. 3) ÒeefleefveefOelJee®³ee He×leer : ³ee ³eespevesves keWÀêer³e keÀe³eosceb[UeJej ÒeefleefveOeerlJe osleebveener He#eHeeleer ¢efäkeÀesve þsJeuee neslee ns efveoMe&veeme ³esles. l³eeyejesjyej®e ³ee ³eespevesves ÒeefleefveOeer HeeþefJeC³ee®³ee He×leerlener Yeso þsJeuee neslee. efye´efìMe Òeebleeletve HeeþJeeJe³ee®es ÒeefleefveOeer peve-efveJee&ef®ele lej mebmLeebveeletve HeeþJeeJe³ee®es ÒeefleefveOeeR®eer efve³egkeÌleer mebmLeeefvekeÀebveer keÀjeJe³ee®eer nesleer. 4) efve³eb$eCeemeboYee&leerue HeÀjkeÀ : ³ee ³eespevesves efye´efìMeeb®³ee leey³eeleerue Òeeleeb®³ee meboYee&le mebIemejkeÀej®es efve³eb$eCe meJe& mlejeJej SkeÀmeceeve þsJeC³eele Deeues nesles lej mebmLeeveeb®³ee meboYee&le cee$e mebmLeeveHejlJes efYeVelee þsJeC³eele Deeueer nesleer. mebIejep³eele meeceerue nesleevee l³ee-l³ee meboYee&le p³ee yeeyeeRJej ceev³elee efoueer Demesue lesJe{îeeHegjles®e mebIemejkeÀej®es efve³eb$eCe Demesue Demes efveeq½ele keÀjC³eele Deeues nesles. ³ee meJe& oes

Page 203

203 Native state lapses and with it all treaties and agreements in force at the date of passins of this act between his majesty and the furlers of Indian state.''l³eecegUs mJeeleb$³ee®³ee JesUer Yeejle-HeeefkeÀmleeve ³eeHewkeÀer keÀesCel³ee jeä^ele meeceerue Jne³e®es keÀer mJeleb$e®e jene³e®es ³ee®eer cegYee mebmLeeefvekeÀebvee efceUeueer. l³eecegUs DeeHeues mJeeleb$³e Ieesef

Page 204

204 He$ee®ee cemegoe le³eej keÀjC³eele Deeuee. l³eele mebj#eCe, efJeosMeveerleer Je oUCeJeUCe ns efJe

Page 205

205 Hebpeeye Òeeleeble meeceerue keÀjC³eele Deeueer. kegÀ®eefyenej ns mebmLeeve He.yebieeue ceO³es meeceerue Peeues lej DeemeececeO³es iJeebmeer Hene[er®ee Je efìnjer ie{Jeeue ®ee meceeJesMe keÀjC³eele Deeuee. GÊejÒeosMeelener jeceHegjmeejK³ee íesìîee mebmLeebveevee meeceerue keÀjC³eele Deeues. 2) meb³egkeÌle mebmLeeveeb®eer efveefce&leer : meb³egkeÌle mebmLeeveeb®eer efveefce&leer keÀjleevee YeewieesefuekeÀ, Yeeef

Page 206

206 SkeÀerkeÀjCe Je ueeskeÀMeenerkeÀjCee®³ee Òeef¬eÀ³es®ee ÒeYeeJe: mJeeleb$³eesÊej keÀeUele mJeleb$e Yeejle mejkeÀejves Deieoer ÒeejbYeer®ee mebmLeeveeb®³ee SkeÀerkeÀjCe Je ueeskeÀMeenerkeÀjCee®eer Òeef¬eÀ³ee Jejerue ®eej ceeiee¥veer Ie[Jetve DeeCeueer. l³ee®ee mJeleb$e Yeejlee®³ee jeä^ GYeejCeer®³ee ¢efäves HeÀej ceesþe ÒeYeeJe jeefnuee. l³ee®eer mebeq#eHle ceeb[Ceer Heg{erueÒeceeCes keÀjlee ³esF&ue. 1) osMeeleerue mebmLeeveeb®eer mebK³ee 600 Hes#ee DeefOekeÀ nesleer. leer keÀceer nesTve 16He³e¥le efmeceerle Peeueer. 2) mebmLeeveeleerue veeiejerkeÀ Je Flej Yeejleeleerue veeiejerkeÀ ³eeb®ee opee& meceeve Peeuee lees Heg{s SkesÀjer veeiejerkeÀlJee®³ee ¢äerves GHe³egkeÌle þjuee. 3) mebmLeevee®eer pevelesme osMee®³ee efveCe&³e Òeef¬eÀ³esle menYeeiee®eer mebOeer GHeueyOe Peeueer. 4) ³ee SkeÀerkeÀjCee®³ee Òeef¬eÀ³esves mebefJeOeevekeÀejeb®es keÀece meesHes Peeues Je ³ee Òeebleeb®eer HeefjefMeäele Jeie&Jeejer keÀjCes mees³eer®es Peeues. Yeejleer³e jep³eIeìvesleerue Heefnues HeefjefMeä: Yeejleer³e jep³eIeìvee Debceueele Deeueer l³ee efoJeMeer DeefmlelJeele Demeuesueer jep³e `De' Jeie& `ye' Jeie& `keÀ' Jeie& `[' Jeie& 1) Deemeece 1) nwêeyeeo 1) Depecesj Deboceeve efvekeÀesyeej 2) efyenej 2) peccet-keÀeMceerj 2) YeesHeeU 3) cebgyeF& 3) ceO³e Yeejle 3) efyeueemeHetj 4) ceO³eÒeosMe 4) cnwmetj 4) kegÀ®eefyenej 5) ceêeme 5) HesHmet 5) kegÀie& 6) Deesefjmee 6) jepemLeeve 6) efouueer 7) Hebpeeye 7) meewjeä^ 7) efncee®eue ÒeosMe 8) G. ÒeosMe 8) $eeJeCekeÀesj keÀes®eerve 8) keÀ®í 9) He. yebieeue 9) efJebO³e ÒeosMe 9) ceefCeHetj 10) ef$eHegje D e M e e H e × l e e r v e s Y e e j l e e r ³ e m e b e f J e O e e v e k e À e j e b v e er jep³eIeìvesleerue Heefnues HeefjefMeä le³eej keÀjleevee IeìkeÀjep³eeb®eer peer ³eeoer le³eej kesÀueer l³eele pegv³ee efye´efìMe Òeeleebvee `De' Jeie& osC³eele Deeuee. osMeer mebmLeeves Je l³eeb®eer meb³egkeÌle mebmLeeves ³eebvee jepeÒecegKee®³ee vesle=ÊJeele `ye' Jeie& osC³eele Deeuee. keWÀêMeeefmele ÒeosMeebvee `keÀ' Jeie& osC³eele Deeuee. mebefJeOeeve Je jep³eeb®ee mebIe : Yeejleer³e mebefJeOeevekeÀejebveer DecesefjkeÀve-mebefJeOeevee®³ee ÒeYeeJeeletve mJeleb$e Yeejleemeeþer mebIejep³eelcekeÀ J³eJemLes®ee mJeerkeÀej kesÀuee. cee$e mebIejep³eelce J³eJemLeskeÀefjlee Òe®eefuele Demeuesuee Federation ne Meyo JeeHejC³eeSsJepeer mebefJeOeevekeÀejebveer l³eemeeþer Union of State ne MeyoÒe³eesie ³eespeuee. [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀjebveer ³ee Meyo³eespevesceeieerue keÀejCeceerceebmee DeefleMe³e mHeä Meyoeble ceeb[leevee l³ee®eeroesve YetefcekesÀletve ceeb[Ceer kesÀueer Deens. SkeÀ cnCepes ³ee Meyo³eespevesves ns mHeä JneJe³eeme nJes keÀer Yeejle mebIejep³e keÀjejeletve efvecee&Ce munotes.in

Page 207

207 Peeuesues veener. DeepeHe³e¥le peieele DeefmlelJeele Deeuesueer yengleebMe mebIejep³e ner oesve efkebÀJee DeveskeÀ mJeleb$e jep³eeb®³ee SkeÀerkeÀjCeeletve efvecee&Ce Peeuesueer Deensle. Goe. DecesefjkesÀ®es mebIejep³e ns ÒeejbYeer 15 jep³eeb®³ee SkeÀerkeÀjCeeletve efvecee&Ce Peeues nesles. l³eeveblej Flej keÀener jep³e l³eele mJe®ísves meeceerue nesle leer mebK³ee 50 He³e¥le Heesn®eueer. ³eeuee®e mebIejep³ee®³ee HeefjYee

Page 208

208 1) oej keÀefceMeve : mJeeleb$³eesÊej keÀeUele Yee

Page 209

209 jep³eHegvej&®evee Dee³eesie: Yee

Page 210

210 12) jepemLeeve 13) G. ÒeosMe 14) He. yebieeue jep³eHegvej&®evesveblej®³ee keÀeUeleerue veJeerve jep³eeb®eer efveefce&leer: jep³eHegvej&®evee ner peveDeeboesuevee®³ee jsìîeeletve DeekeÀejeuee nesleer. Yee

Page 211

211 8. iegpejele 1 ces 1960 iegpe&jeb®es jeä^ 9. ieesJee 30 ces 1987 ceneYeejleeleerue GlHeÊeerÒeceeCes iee³e ®eejCeeN³eeb®es jeä^ Demee neslees. mecegêe®ee yeepet®es Menj - ieesDe-Jesune † ieesJee. 10. leeefceUvee[t 14 peevesJeejer 1969 leeefceU Yeeef

Page 212

212 neslees. veJee ceneue vewmeefie&keÀ meeQo³ee&cegUs ³eeme mJeie& cnCeleele. 23. nefj³eeCee 1 veesJnWyej 1966 efnjJesieej #es$e cnCetve nefj³eeCee cnCeleele. 24. efncee®eue ÒeosMe 25 peevesJeejer 1971 efnce cnCepes yeHe&À. De®eue cnCepes Hene[. yeHeÀe&ves cegkeÌle Hene[er ÒeosMe cnCetve efncee®eue ÒeosMe 25. íÊeermeie[ 1 veesJnWyej 2000 36 efkeÀuues Deensle cnCetve íÊeermeie{ 26. GÊejeb®eue/GÊejeKeb[ 1 veesJnWyej 2000 GÊej cnCepes GÊej efoMee. Deb®eue Je Keb[ cnCepes ÒeosMe cnCetve GÊej cnCepes GÊejeKeb[#es$e 27. PeejKeb[ 15 veesJnWyej 2000 Peej Demeu³eecegUs PeejKeb[ ns veeJe He[ues cnCepes Pee[eb®eer efJeHeguelee 28. lesuebievee 02 petve 2014 ³ee YetÒeosMeele Òee®eerve keÀeUer lesefuebieeCe, lesefuebiee, ef$eefuebie ³ee veeJeeves mebyeesOeues peele Demes. l³eeJeªve lesuebieCee ns veecekeÀjCe Peeues. Yeejleeleerue keWÀêMeeefmele ÒeosMe De.¬eÀ. veeJe mLeeHevee DeLe& 01. efouueer efouueer ne Meyo onueerpe ³ee MeyoeHeemetve Deeuee Deens DeMeer SkeÀ DeK³eeef³ekeÀe Deens. p³ee®ee DeLe& ®eewkeÀì Demee neslees. efmebOet-iebiee veoer®³ee Yetceer®es ne ÒeosMe ÒeJesMeÜej Deens. keÀener FeflenemekeÀej ³eeme `efìuuet' ³ee Òeeef®eve jepee®³ee veeJeeMeer pees[leele. 2. Deboceeve efvekeÀesyeej 1 veesJnWyej 1956 Deboceeve ne Meyo ceue³e Yee

Page 213

213 4. oeojeveiej nJesueer 26 peevesJeejer 2020 ö 5. ue#eefÜHe 1 veesJnWyej 1956 yesìeb®ee ÒeosMe cnCetve ue#eefÜHe 6. HeeB[s®ejer/Hegog®esjer 1 veesJnWyej 1959 H e g Î ® e s j e r ns veeJe leceerU Yee

Page 214

214 HeefjefmLeleerHes#ee ner o³eveer³e efmLeleerceO³es Deensle. l³eecegUs efJeoYe& jep³ee®³ee ceeieCeer®es Deeboesueve ns ÒeecegK³eeves ³ee ÒeeosefMekeÀ Demeceleesueeletve®e D e e f O e k e À y e U I e s l e e v e e e f o m e l e s . G Ê e j Ò e o s M e e l e e r ue GÊejeKeb[®es Deeboesueve ner ³ee®es®e SkeÀ Goe. Deens. 24 Dee@keÌìesyej 1977 ceO³es HeJe&leer³e efpeu¿eeb®³ee `GÊejeKeb[' jep³ee®eer ceeieCeer keÀjC³eele Deeueer. keÀejCe HeJe&leer³e ÒeosMee®³ee efJekeÀemeekeÀ[s GÊej ÒeosMe mejkeÀej nsletHetJe&keÀ ogue&#e keÀjles. JemeenleerÒeceeCes og³³ece opee&®eer JeeieCetkeÀ osles DeMeer lesLeerue peveles®eer YeeJevee Peeuesueer nesleer. Iej-Iej keÀjWies veeje Òe®eb[ ueskeÀj jnWies GÊejeKeb[' ner Iees

Page 215

215 Òeeblee®eer kesÀJeU Jeie&Jeejer keÀªve leer®e Òeeblej®evee Heg{s jsìC³ee®ee Òe³elve kesÀuee. l³eeme jeä^er³e SkeÀelceles®eer Petue HeebIejC³eele Deeueer. Hejbleg Yeeef

Page 216

216 Òeefleef¬eÀ³ee jepekeÀer³e vesle=ÊJe Je efJe®eejJebleekeÀ[tve Deeu³ee l³eeletve ³ee ÒeMveemeboYee&leerue l³eeb®eer YetefcekeÀe mHeä nesleebvee efomeles. veJeerve ueneve jep³eeefJe

Page 217

217 ceO³eÒeosMee®es efJeYeepeve ner GÊej ceO³eÒeosMe Je o e f # e C e c e O ³ e Ò e o s M e D e M e e o e s v e j e p ³ e e l e k e À j C e s l³eebvee meb³egeqkeÌlekeÀ Jeeìle nesles. cenejeä^e®es ®eej jep³eele efJeYeepeve keÀjC³eemebyebOeer®eer ³eespevee keÀMeer ³eesi³e Deens ³ee®eer keÀejCeceerceebmee [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀjebveer Heg{erue lekeÀe¥®³ee DeeOeejs kesÀueer nesleer. 1) efJeMeeuekeÀe³e mJe©HeecegUs Meemevee®³ee jep³ekeÀejYeeje®³ee #ecelesJej ce³ee&oe He[leerue Je l³eebletve peveles®³ee mecem³ee mees[JeC³eele Meemeveeme De[LeUe nesF&ue. HeefjCeeceer jep³eeÒeleer meeceev³e peveles®³ee ceveele Demeblees

Page 218

218 SkeÀ jep³e SkeÀ Yee

Page 219

219 leJeÌlee - heer Sve jeceemJeeceer, ³eespevee De. ¬eÀ. jep³e Jele&ceeve ueeskeÀmebK³ee he´mleeefJele jep³eeb®eer mebK³ee he´mleeefJele jep³eeb®es ueeskeÀmebK³es®es he´ceeCe (keÀesìer) 01 DeebOe´ he´osMe 7.60 03 2.60 02 iegpejele 5.10 02 2.16 03 ceO³e he´osMe 5.00 02 2.50 04 jepemLeeve 5.70 02 2.90 05 GÊej he´osMe 16.60 05 3.50 06 efyenej 8.30 03 2.80 07 keÀvee&ìkeÀ 5.20 02 2.60 08 cenejeä^ 9.70 03 3.20 09 leeefceUvee[t 6.20 02 3.10 10 he. yebieeue 8.00 03 2.70 DeeOeej:- Yeejleeleerue jep³eeb®es jepekeÀejCe [e@. ceesnve efoJeeve 4.6 jep³eeb®eer mJee³eÊeles®eer ceeieCeer mebIejep³eele meeceerue jenele Demeleevee®e Deeheu³ee DeeqmlelJee®eer mJeleb$e GYeejCeer keÀjC³eekeÀefjlee mJee³eÊeles®³ee lelJeeme ceesþîee he´ceeCeele he´mlegle kesÀues peeles. Deepe®³ee Ie[eruee lej jep³eeb®eer mJee³eÊeles®eer ceeieCeer DeefleMe³e peesjkeÀmeheCes heg{s Deeueer Deens. 1950 les 1967 he³e¥le®ee Yeejleer³e ieCejep³ee®ee keÀeueKeb[ ne SkeÀ he#eer³e he´YeglJee®ee keÀeueKeb[ neslee. Yeejleer³e mJeeleb$³e ue{îeeleerue ³eesieoeve, ceO³ececeeieea efJe®eejOeeje Je keÀcekegÀJele efJejesOeer he#e DeMee lelmece keÀejCeebveer ³eebveer DeefKeue Yeejleer³e heeleUerJej Je IeìkeÀ jep³e heeleUerJejner keÀeBie´sme ³ee SkeÀcesJe jepekeÀer³e he#ee®es Je®e&mJe nesles. lemes®e ³ee keÀeueKeb[ele mLeeveer³e he´Mveebhes#ee jeä^er³e he´Mveebvee pevecele DeefOekeÀ he´eOeev³e osle nesles. l³eecegUs keWÀê Je jep³e Demes mebIe

Page 220

220 Mes

Page 221

221 jep³ee®³ee mJee³eÊeles®eer ceeieCeer keÀjCeeje efJe®eej he´Jeen osMeeleerue meJe& Yeeef

Page 222

222 he#eeleerue jep³e mejkeÀejebJej efve³eb$eCe he´mLeeefhele keÀjC³eemeeþer ceesþîee he´ceeCeele Jeehejuesues efomeles. 1967 meeueer Fbefoje ieebOeeRveer pemee ³ee keÀuecee®ee og©he³eesie keÀªve DeveskeÀ jep³eeleerue iewj keÀeBie´smeer jep³e mejkeÀejs yejKeemle kesÀueer leMeer®e he´Je=Êeer 1977 meeueer DeeCeeryeeCeer®³ee mebIe

Page 223

223 7) DeefKeue Yeejleer³e mesJee: keWÀê DeeefCe jep³e mejkeÀejebmeeþer keÀener mesJee meceeve Demeleerue Je ³ee mesJee DeefKeue Yeejleer³e mesJee cnCetve DeesUKeu³ee peeleerue. Yeejleer³e mebefJeOeevee®³ee keÀuece 312 DevJe³es jep³emeYee Deeheu³ee SketÀCe meom³emebK³es®³ee 2/3 meYeemeoebveer npej jentve celeoeve keÀªve þjeJe heeme keÀªve DeefKeue Yeejleer³e mesJeeb®eer efvee|celeer keÀjles. jep³eIeìves®³ee keÀuece 312(2)ceO³es ns ner mheä kesÀues Deens keÀer jep³eIeìves®³ee DeejbYeer Deeheu³eekeÀ[s DemeCeeN³ee Yeejleer³e he´MeemekeÀer³e mesJee Je Yeejleer³e heesueerme mesJee ³ee Je DeMee he´keÀej®³ee mesJee pej jep³emeYes®³ee þjeJeeves efvecee&Ce kesÀu³eeme l³ee meJe& DeefKeue Yeejleer³e mesJee cnCetve DeesUKeu³ee peeleerue. jeä^er³e efnlee®eer meJe& cenÊJee®eer keÀe³e& ³ee mesJee ceeHe&Àle kesÀueer peeleerue. [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀjebveer ³ee mesJeeb®³ee efvee|celeer ceeieerue nslet mheä keÀjleevee cnìues Deens keÀer, ’DeMee mesJee Yeejleer³e mebIejep³eeuee he´yeU yeveJetve Yeejleer³e mebIejep³ee®eer meJe& keÀe³e& keÀe³e&#ecelesves heej hee[C³eemeeþer Ghe³egÊeÀ þjleerue. DeMee mesJeebcegUs Yeejlee®³ee SketÀCe he´Meemeve J³eJemLesle SkeÀªHelee Je SkeÀJeeke̳elee efvecee&Ce nesTve he´Meemeve keÀe³e&#ece yevesue.“ Yeejleeleerue ³ee DeefKeue Yeejleer³e mesJeebceOeerue he´MeemekeÀer³e DeefOekeÀejer Jeie& keWÀê mejkeÀej®³ee DeefOehel³eeKeeueer JeeJejle Demeu³eecegUs jep³e mejkeÀejeleerue jep³ekeÀl³ee¥Meer l³eeb®ee yengleebMe JesUe efJemebJeeo neslees. jep³e mejkeÀejebvee Deeheuee keÀce&®eejer Jeie& vesceC³ee®ee DeefOekeÀej Demeuee lejer ne keÀce&®eejer Jeie& ner ³ee DeefKeue Yeejleer³e he´MeemekeÀ Jeiee&®³ee®e efve³eb$eCeeKeeueer ³eslees. l³eecegUs IeìkeÀ jep³eebceO³es mJee³eÊeles®eer YeeJevee Jee{erme ueeieleevee efomeles. 8) jep³eeb®es ce³ee&efole Deee|LekeÀ m$eesle: keWÀê Je jep³e mejkeÀej ³eele Deee|LekeÀ DeefOekeÀejeb®eer JeeìCeer Peeuesueer Demeueer lejer leguevesves jep³e mejkeÀej ³eeb®es Deee|LekeÀ m$eesle DeefleMe³e ce³ee&efole Deensle. J³eÊeÀer Je kebÀhev³eebJejerue Dee³e keÀjeletve keWÀêeuee efceUCeeN³ee GlheVee®es Jeeìhe 1959 he³e¥le keWÀê Je jep³e mejkeÀej ³eele nesle Demes. 1959 ceO³es ³eeletve kebÀheveer JeieUC³eele Deeueer. veJeerve efve³eceebveer jep³eeb®ee Jeeìe DeefOekeÀeefOekeÀ keÀceer nesle iesuee. veJ³eeves megª keÀjC³eele Deeuesu³ee GST he´ef¬eÀ³esves lej DeveskeÀ IeìkeÀ jep³eeb®es Deee|LekeÀ kebÀyej[s cees[uesues efomeles. keWÀê mejkeÀej jep³e mejkeÀejeb®ee jemle Jeeìener JesUsJej l³eebvee osleevee efomele veener. l³eele®e ³eespeveeb®³ee DebceueyepeeJeCeerJej nesCeeN³ee Ke®ee&le meelel³eeves Jee{ nesTve jep³eebJej keÀjeb®es DeesPes Jee{le®e Deens. jep³eeb®eer ner o³eveer³e Deee|LekeÀ eqmLeleer mJee³eÊe les efMeJee³e yeouet MekeÀCeej veener ³ee peeefCeJesletve jep³eeb®eer mJee³eÊeles®eer ceeieCeer Jee{uesueer efomeles. 9) cegK³eceb$³eebJejerue Deejesheeb®eer ®eewkeÀMeer keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej : IeìkeÀ jep³ee®es JeemleJe keÀe³e&keÀejer he´cegKe cnCetve meÊes®eer met$es cegK³eceb$³eebkeÀ[s Demeleele. IeìkeÀ jep³ee®es vesle=lJener KeN³ee DeLee&ves cegK³eceb$eer®e keÀjerle Demeleele. hejbleg meÊes®³ee jepekeÀejCeeletve efJejesOeer he#eeleerue mejkeÀej IeìkeÀ jep³eele keÀe³e&jle Demesue lej keWÀê mejkeÀejkeÀ[tve l³ee jep³ee®³ee cegK³eceb$³ee®³ee Jejerue ®eewkeÀMeer keÀjC³ee®ee DeefOekeÀej Jeeheªve keWÀê mejkeÀej SkeÀ he´keÀejs IeìkeÀ jep³eebJej oyeeJe ìekeÀC³ee®ee Je efve³eb$eCe he´mLeeefhele keÀjC³ee®ee he´³elve keÀjle Demeles. p³eecegUs IeìkeÀ jep³eeleerue jep³ekeÀl³ee¥ceO³es DemJemLelee Je Demeblees

Page 224

224 10) mebIejep³e Meemeve he×leerme DevegketÀue: YeejleeceO³es Yeeef

Page 225

225 heefj

Page 226

226 keÀ) keWÀê mejkeÀej keÀ[s kesÀJeU mebj#eCe, hejjeä^ mebyebOe, ®eueve, oUCeJeUCe, J³eeheej Je Deee|LekeÀ meyebOe meejKes DeefOekeÀej þsJeeJesle. efMeJee³e Mes

Page 227

227 6) efveJe[CetJeÀ Dee³eesiee®es keÀe³e&#es$e ns DeefKeue Yeejleer³e mlejeJej mebefJeOeeveeves he´mLeeefhele kesÀues Deens. peccet-keÀeMceerj jep³eeme DeheJeeo keÀªve 1951 hetJeea peMeer heefjeqmLeleer nesleer leMeer®e heefjeqmLeleer hejle he´mLeeefhele keÀjeJeer. peccet-keÀeMceerj jep³eele mJeleb$e efveJe[CetkeÀ Dee³eesie mLeeheve keÀjC³ee®eer cegYee ÐeeJeer. 7) Yeejleer³e jep³eIeìvesleerue DeeCeeryeeCeer meboYee&leerue keÀuece 356, 360 peccet-keÀeMceerj jep³eeme DeheJeeo keÀjC³eele ³eeJesle Je 1954 hetJeea®eer eqmLeleer ³ee ¢äerves efvecee&Ce keÀjC³eele ³eeJeer. 8) Yeejleer³e mebefJeOeeveeves jeä^heleeRvee keÀuece 72(1) Je 72(3) DevJe³es o³ee oeKeefJeC³ee®ee pees DeefOekeÀej he´oeve kesÀuesuee Deens lees peccet keÀeMceerj jep³eeme ueeiet keÀª ve³es. 9) Yeejleer³e jep³eIeìvesleerue v³ee³eJ³eJemLes®eer lejlegoer DemeCeejer keÀueces 134 les 136, 138, 145(1-keÀ), 151(2) peccet-keÀeMceerj jep³eeme DeheJeeo keÀªve peccet-keÀeMceerj jep³ee®es G®®e v³ee³eeue³e ns®e meJeex®®e v³ee³eeue³e cnCetve mLeeefhele keÀjeJes. 10) efve³eb$eJeÀ ceneues®³ee hejer#ekeÀ ³eeb®³ee DeefOekeÀej #es$eemener peccet-keÀeMceerj jep³eeme DeheJeeo keÀjC³eele ³eeJes. 11) jep³e Ieìvesleerue keÀuece 218, 220, 222 Je 226 peccet-keÀeMceerjuee DeheJeeo keÀjeJeerle. l³eecegUs G®®e v³ee³eeue³ee®³ee v³ee³eeOeerMeeb®eer vesceCetkeÀ keÀjC³ee®ee Debeflece DeefOekeÀej jep³eeme he´ehle nesF&ue. 12) peccet-keÀeMceerj jep³eeMeer mebyebefOele p³ee Ieìveeog©ml³ee 1953 veblej®³ee keÀeueKeb[ele keÀjC³eele Deeu³ee Deensle l³ee jÎ keÀjC³eele ³eeJ³eele. ne þjeJe peccet Je keÀeMceerj efJeOeevemeYesves heeefjle kesÀuee Demeuee lejer pecceg Je ue[eKe Yeeieeves ³eeefJejesOeele yebo®es Deeboesueve hegkeÀejues. ³eeletve Oeee|cekeÀ Oe´gJeerkeÀjCe mheäheCes efveoMe&veeme Deeues. ³ee þjeJeeme mebceleer osCes cnCepes osMeYej mJee³eÊelee Jeeoer Deeboesueveebvee he´eslmeenve osCes þjsue ³ee YeeJevesletve keWÀê mejkeÀejves ne he´mleeJe HesÀìeUtve ueeJeuee. ne he´mleeJe HesÀìeUleevee keWÀê mejkeÀejves mheä Meyoele peenerj kesÀues keÀer, ’jep³eebvee peemle DeefOekeÀej Je osMee®eer megjef#elelee ³ee oesvner ieesäer SkeÀe®e JesUer ue#eele I³eeJes ueeieleerue.“ lelkeÀeueerve ie=nceb$eer ueeueke=À

Page 228

228 keWÀê mejkeÀej Je IeìkeÀ jep³e mejkeÀej ³eeb®³ee mebyebOeeb®es hejer#eCe keÀjCes Je l³eeb®³ee hegvej&®eves meboYee&le efMeHeÀejMeer keÀjCes ns ³ee Dee³eesiee®es he´Oeeve GefÎä cnCetve efveeq½ele keÀjC³eele Deeues nesles. 1988 meeueer mejkeÀeefj³ee Dee³eesieeves Deeheuee DenJeeue Yeejle mejkeÀejkeÀ[s meeoj kesÀuee. ³ee Dee³eesieekeÀ[tve keWÀê-jep³e mebyebOe hegvej&®eves meboYee&le keÀener cenÊJee®³ee efMeHeÀejMeer heg{erue he´ceeCes keÀjC³eele Deeu³ee nesl³ee. 1) DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀemee®eer OeesjCes Je keÀe³e&¬eÀce ³eeyeeyeleerle DeefOekeÀej keÀ#ee efveeq½ele Je mheä keÀjC³eele ³eeJeer. ³eeefMeJee³e GÐeesieeb®eer hejJeevee he×leer, GÐeesieeb®es mLeeefve³eerkeÀjCe, KeeCeeR®es efve³eb$eCe ³eemeejK³ee keÀener yeeyeer ®eeuet þsJetve Deeblejjep³eer³e efJeYeeieer³e Je jeä^er³e cenÊJee®³ee ³eespevee keWÀê mejkeÀej keÀ[s þsJetve l³eemebyebOeer IeìkeÀ jep³eebMeer ®e®ee& keÀjeJeer. 2) Deee|LekeÀ meboYee&le GlheVee®³ee JeeìCeer yeeyele keWÀê jep³e mejkeÀejebceO³es vesnceer mebIe

Page 229

229 7) ³ee Dee³eesieeves efMeHeÀejMeer osleevee l³eele keWÀê mejkeÀejves keÀener yeeyeeRceO³es pemes JeveefJekeÀeme, DeVe Je veeiejer hegjJeþe, heeCeerhegjJeþe DeMee keÀe³ee&yeeyele jep³e mejkeÀejuee efveCe&³eele meeceerue keÀªve I³eeJes, heeCeerJeeìheemeejK³ee mebIe

Page 230

230 osCes meboYee&le SkeÀe Dee³eesiee®eer mLeehevee kesÀueer. ³ee Dee³eesiee ceO³es OeerjWê eEmen Je efJeveeso kegÀceej ogiieue ³ee ceepeer meef®eJeeb®ee meom³e cnCetve meceeJesMe keÀjC³eele Deeuee neslee. l³eeyejesyejerves®e [e@. ceeOeJe cesveve Je he´e. DecejsMe yeeie®eer ³eeb®eerner ³ee Dee³eesiee®eer meom³e cnCetve efve³egÊeÀer keÀjC³eele Deeueer nesleer. 1983 meeueer mLeeheve Peeuesu³ee mejkeÀejer³ee Dee³eesieeves keWÀê jep³e mebyebOee®eer meefJemlej ef®eefkeÀmlee kesÀueer nesleer. hejbleg veblej®³ee oesve oMekeÀebceO³es keWÀê-jep³e mebyebOee®³ee meboYee&le veerleer Je Deee|LekeÀ J³eJemLee ³ee oesvner DeeIee[îeebJej ceesþîee he´ceeCeele yeoue Peeues nesles. veJeerve Deee|LekeÀ OeesjCes Je peeieeflekeÀerkeÀjCe, GoejerkeÀjCe Je KeepeieerkeÀjCee®³ee he´ef¬eÀ³esves keWÀê-jep³e mebyebOeeveener he´YeeefJele kesÀues nesles. ³ee¢äerves he´l³eskeÀ mlejeJej meehes#e YetefcekeÀe Je GÊejoeef³elJe keÀmes efveeq½ele keÀjeJes Je l³ee ¢äerves efvecee&Ce Peeuesu³ee Je ³esT Ieeleuesu³ee DeeJneveeb®ee, mecem³eeb®ee meecevee keÀmee keÀjeJe³ee®ee ³eemebyebOeer®³ee efMeHeÀejMeer ³ee Dee³eesieeves meg®eJeeJ³eele DeMeer peyeeyeoejer ³ee Dee³eesieekeÀ[s meesheefJeC³eele Deeueer nesleer. ³ee Dee³eesieeves Deeheuee DenJeeue 19 Sefhe´ue 2010 jespeer Yeejle mejkeÀejkeÀ[s meeoj kesÀuee. Dee³eesiee®³ee DeefOekeÀej #es$eeleerue efJe

Page 231

231 YetefcekeÀe ner he´eOeev³ee®eer Demeueer lejer IeìkeÀ jep³eeb®es l³eeceeies heeþyeU DeeJeM³ekeÀ Deens DeMeer efMeHeÀejme Dee³eesieeves kesÀueer. 3) Yeejleer³e jep³eIeìves®³ee meneJ³ee met®eer Debleie&le mJee³eÊe ceb[Uemen heb®ee³ele jepe mebmLee Je mLeeefvekeÀ he´Meemeveeves DeefOekeÀeefOekeÀ mJee³eÊelee he´oeve keÀjC³eele ³eeJeer. 4) efve³eespeve Je Deboepehe$ekeÀ yeveefJeC³eemeboYee&le efpeunemlejeJej he´eslmeenve efoues peeJes. 5) ceeieeme jep³eebvee keWÀê mejkeÀejves efJeMes

Page 232

232 [e@. cesnj®ebo cenepeve ³eeb®³ee DeO³e#elesKeeueer ³ee he´MveeJej lees[iee keÀe{C³eemeeþer Dee³eesiee®eer mLeehevee keÀjC³eele Deeueer nesleer. ³ee ³eesieeves keÀener Yeeie cenejeä^ele lej keÀener Yeeie keÀvee&ìkeÀ jep³eele meceeefJeä keÀjeJee Demee he´mleeJe ceeb[uee. hejbleg ne he´mleeJe keÀvee&ìkeÀ jep³eeves mJeerkeÀejuee. cenejeä^ mejkeÀejves lees veekeÀejuee. l³eecegUs ne meerceeJeeo DeÐeehener keÀe³ece Deens. ns oesvner IeìkeÀ jep³eeleerue he´eosefMekeÀles®³ee jepekeÀejCeeuee nJee osC³ee®es SkeÀ cenÊJee®es keÀejCe þjleevee efomelees. 2) hebpeeye nefj³eeCee meercee Jeeo: mJeeleb$³eesÊej keÀeUeleerue he´eble hegvej&®evesletve efvecee&Ce Peeuesuee SkeÀ cenÊJee®ee meerceeJeeo cnCetve hebpeeye nefj³eeCee meercee JeeoekeÀ[s heeefnues peeles. 1966 ceO³es hebpeeye jep³ee®es efJeYeepeve nesTve nefj³eeCee ns veJes IeìkeÀ jep³e DeeqmlelJeele Deeues. cee$e ®eboerie[ ®ee meceeJesMe keÀesCel³ee jep³eele keÀjeJee ne ³ee oesvner jep³eeleerue keÀUer®ee he´Mve yeveuee. pees Deepener keÀe³ece Deens. 29 peevesJeejer 1970 jespeer keWÀê mejkeÀejves ³eemeboYee&le DeMeer Iees

Page 233

233 JeeìheemebyebOeer oesve keÀjejner kesÀues nesles. 1970®³ee oMekeÀele ³ee peueefJeJeeoeme he´Kej Oeej Deeueer. l³eeme efveefceÊe nesles keÀvee&ìkeÀ mejkeÀejves neleer Iesleuesu³ee nsceeJeleer, njebieer, Je keÀeefyeveer ³ee leerve peueeMe³eeb®³ee efvee|celeer®ee he´keÀuhe. keÀvee&ìkeÀ ves Demes peenerj kesÀues keÀer keÀvee&ìkeÀeleerue 26 ueeKe SkeÀj peefceveer®³ee eEme®eveekeÀefjlee 465 ìerScemeer heeCeer JeehejC³ee®ee DeefOekeÀej l³eeme Deens. l³eeJesUer leeefceUvee[t mejkeÀejvesner 28.20 ueeKe SkeÀj peefceveer®³ee eEme®eveekeÀefjlee 489 efìScemeer heeC³eeJej Deeheuee nkeÌkeÀ meebefieleuee. ³ee oesvner jep³eeleerue ne Jeeo efJekeÀesheeuee iesu³eeveblej leeefceUvee[t jep³eeves ne Jeeo mees[efJeC³eemeeþer keWÀê mejkeÀejuee nmle#eshe keÀjC³ee®eer Je ³ee Jeeoe®ee efvekeÀeue ueeJeC³eemeeþer mJeleb$e ueJeeoe®eer mLeehevee keÀjeJeer DeMeer efJevebleer kesÀueer. keWÀê mejkeÀejves leeceerUvee[t mejkeÀej®³ee ³ee ceeieCeerkeÀ[s ogue&#e kesÀues lesJne leeefceUvee[t mejkeÀejves meJeex®®e v³ee³eeue³eele Deheerue kesÀues. meJeex®®e v³ee³eeue³ee®³ee DeeosMeeves lelkeÀeueerve Jner. heer. eEmen mejkeÀejves ’keÀeJesjer peue v³ee³eeefOekeÀjCe“ efvecee&Ce kesÀues. ³ee v³ee³eeefOekeÀjCee®³ee mLeehevesveblej leeefceUvee[t mejkeÀejves Debleefjce DeJee@[& osC³eeyeeyele o[heCe DeeCeues. l³eeJesUer v³ee³eeefOekeÀjCeeves leeefceUvee[t mejkeÀej®eer ner ceeieCeer HesÀìeUtve ueeJeueer. l³eecegUs leeefceUvee[t mejkeÀejves hegve½e meJeex®®e v³ee³eeue³eele oeo ceeefieleueer. meJeex®®e v³ee³eeue³eeves l³ee®eer oKeue IesTve petve 1991 ceO³es Demee DeeosMe efouee keÀer keÀvee&ìkeÀ mejkeÀejves leeefceUvee[t jep³eeme ojJe

Page 234

234 keWÀê mejkeÀej ceOeerue Jeeo mees[efJeC³ee®es he´ejbefYekeÀ DeefOekeÀej meJeex®®e v³ee³eeue³eeme Deensle. l³ee¢äerves IeìkeÀ jep³ee jep³eebceOeerue mecevJe³ee®eer mebIeer³e v³ee³eeue³ee®eer cenÊJee®eer YetefcekeÀe meJeex®®e v³ee³eeue³e heej hee[leevee efomeles. 2) efjJnj yees[& De@keÌì: veÐeeb®³ee peue Jeeìhee®ee he´Mve ne IeìkeÀ jep³ee jep³eebceOeerue mebIe

Page 235

235 4) keWÀêer³e Yeejleer³e Deew

Page 236

236 Deµee he×leerves jep³ee-jep³eeleerue Jeeo Je keWÀê jep³eJeeo meeceeshe®eejeves mees[JeC³eemeeþer mebmeos®³ee, meJeex®®e v³ee³eeue³ee®³ee heg{ekeÀejeves DeveskeÀ Dee³eesie Je keÀe³eos keÀe³ee&eqvJele Peeuesues DeeheCeeme heneJe³eeme efceUleele. hetJeexÊej jep³eeb®es jepekeÀejCe: hetJeexÊej jep³eeb®³ee efJeefMeä jepekeÀejCee®ee SketÀCe Yeejleer³e jepekeÀer³e he´ef¬eÀ³esJej ceesþe he´YeeJe he[uesuee efomelees. l³ee¢äerves he´eosefMekeÀles®³ee jepekeÀejCee®³ee IeìkeÀeb ceO³es ³ee hegJeexÊej jep³eeb®³ee jepekeÀejCee®ee Dee{eJee IesCes ¬eÀcehe´ehle þjles. hetJeexÊej jep³eeleerue meele jep³eebvee ’meele yeefnCeeR®ee he´osMe ( ueB[ Dee@HeÀ mesJnve efmemìme& )“ Demes cnìues peeles. ³ee he´l³eskeÀ yeefnCeer®³ee Iejele Ie[CeeN³ee Ieìves®ee Flej yeefnCeeR®³ee mebmeejeJej he´YeeJe he[lees ns Deepe he³e¥le®³ee DevegYeJeeletve efveoMe&veeme ³esles. l³eelener Deemeece, ceefCehetj, veeieeueB[, efcePeesjece ner jep³e DeefleMe³e mebJesoveMeerue ceeveueer peeleele. Deemeece®es Deemet cnCetve DeesUKeueer peeCeejer ye´ïeheg$ee veoer Yeejlee®eer cegK³e Yetceer Je hetJeexÊej jep³e ³eeleerue cegK³e De[mej cnCetve heg{s Deeueer. mJeeleb$³eesÊej keÀeUele Yeejle mejkeÀejves ³ee jep³eebMeer mebheke&À þsJeC³eele, oUCeJeUCee®³ee meeOeveeb®eer hee³eeYetle efvee|celeer keÀjC³eekeÀ[s De#ec³e ogue&#e kesÀues. 1971 ®³ee veblej ³ee Yeeieele yeebieueeosMeer IegmeKeesjebveer Je ef¸e½eve efceMeveN³eebveer jeyeJeuesu³ee Oecee¥lej ceesnerce ³eeves ³esLeerue pevepeerJeve {JeUtve efveIeeues. ³esLeeruemLeeveer³e peveles®³ee meeOesheCee®ee, De%eevee®ee HeÀe³eoe G®euetve ³ee yee¿e mecegoe³eeves lesLeerue peveles®es Mees

Page 237

237 Deeuee. l³eeJesUer uee@[& ceeTbìye@ìve ³eebveer l³eebvee ce. ieebOeer ³eeb®³eemeceJesle ®e®ee& keÀjC³ee®ee meuuee efouee neslee. l³eehe´ceeCes ³ee Deeboesuevee®es vesles efHeÀPees ³eebveer ce. ieebOeeRMeer ®e®ee& kesÀueer Je 19 petve 1947 jespeeR ce. ieebOeer meceJesle Peeuesu³ee ®e®exletve Yeejleele meMele& meeceerue nesC³eeme ve@Meveefuemì meesMeeefuemì keÀeweqvmeue Dee@HeÀ veeieeueB[ ®es vesles le³eej Peeues. ³ee ®e®exle ce. ieebOeerveer Deeheueer YetefcekeÀe ceeb[leevee efveJesove kesÀues keÀer, ’veeieeb®ee mJeleb$e nesC³ee®ee DeefOekeÀej ceev³e Deens. hejbleg l³ee®e JesUer osMe DeeefCe efouueer ns Menj legcneuee legce®es JeeìeJes DeeefCe legce®ee he´osMe legce®³ee SJe{e®e ceuee Je osMeJeemeer³eebvee Deeheuee JeeìeJee.“ mJeleb$e Yeejleeleerue mejkeÀej Deeheu³eeMeer ®eebieuee J³eJenej keÀjerue Demes Deeéeemeve ner ce. ieebOeeRveer veeiee vesle=lJeeme efoues. l³eevegmeej 30 petve 1947 jespeer Yeejle mejkeÀejves veeiee Je efcePees vesl³eebmeceJesle SkeÀ 9 keÀueceer keÀjej kesÀuee. ³ee keÀjejevJe³es efcePeesjece®ee he´osMe one Je

Page 238

238 keÀuece 356 ®ee iewjJeehej: Yeejleer³e mebefJeOeevee®es Deeleehe³e¥le®³ee Jeeì®eeueerleerue meJee&le Jeeoie´mle keÀuece cnCetve 356 ³ee keÀuecee®ee GuuesKe kesÀuee peelees. Yeejleer³e jep³eIeìves®³ee keÀuece 356 DevJe³es pej SKeeÐee IeìkeÀ jep³ee®ee jep³ekeÀejYeej jep³eIeìvesme Devegmeªve ®eeueJeuee peele vemesue Jee keÀesCel³eener jepekeÀer³e he#eeme Je jepekeÀer³e he#eeb®³ee DeeIee[erme meÊee mLeeefhele keÀjC³eele DeeJeM³ekeÀ yengcele he´ehle nesle vemesue lej DeMeeJesUer jep³eheeue 356 J³ee keÀuecee®ee Jeehej keÀªve jeä^heleer jepeJeì ueeJeleele Je jeä^heleeR®es he´efleefveOeer cnCetve jep³eheeue jep³ee®es keÀecekeÀepe heenleele. veJeesefole IeìkeÀ jep³eeb®ee DeheJeeo keÀjlee Yeejleeleerue meJe&®e IeìkeÀ jep³eebceO³es keWÀê mejkeÀejves 356 J³ee keÀuecee®ee iewjJeehej kesÀuesuee efomelees. Deeleehe³e¥le MebYejhes#ee DeefOekeÀ JesUe ³ee keÀuecee®ee Jeehej Peeuesuee efomelees. 1967 he³e¥le®³ee Yeejleer³e jepekeÀejCee®ee keÀeueKeb[ ne he´ecegK³eeves SkeÀ he#e he´YeglJe he×leer®ee keÀeueKeb[ neslee. keWÀê Je jep³e heeleUerJej keÀeBie´sme ³ee SkeÀcesJe he#ee®es®e Je®e&mJe nesles. l³eecegUs keWÀê jep³e mebyebOeebceO³es megmebJeeo Je mecevJe³e neslee. l³eecegUs 1967 he³e¥le ®³ee keÀeueKeb[ele keÀuece 356 ®ee Jeehej kesÀJeU Deeþ JesUe Peeuee. ³ee keÀeueKeb[ele kesÀjUceOeerue F. Sce. Sme. vebye´efoheeo ³eeb®³ee vesle=lJeeKeeueer meec³eJeeoer he#ee®es mejkeÀej yejKeemle keÀjC³ee®ee efveCe&³e meJee&efOekeÀ ®e®ex®ee efJe

Page 239

239 07 ieesJee 1999 08 iegpejele 1971, 1974, 1976, 1980, 1996 09 nefj³eeCee 1968, 1990, 1991 10 efncee®eue he´osMe 1977, 1992 11 keÀvee&ìkeÀ 1971, 1977, 1989, 1990 12 kesÀjU 1959, 1964, 1970, 1979, 1981, 1982 13 ceO³e he´osMe 1977, 1980, 1992 14 cenejeä^ 1980 15 ceefCehetj 1972, 1973, 1977, 1979, 1993 16 cesIeeue³e 1991 17 efcePeesjece 1988 18 veeieeueB[ 1988, 1991 19 Deesefjmee 1961, 1971, 1973, 1977, 1980 20 hebpeeye 1951, 1966, 1968, 1971, 1977, 1980, 1983, 1987 21 jepemLeeve 1967, 1977, 1980, 1992 22 efmeeqkeÌkeÀce 1984 23 leeefceUvee[t 1976, 1977, 1980, 1987, 1991 24 ef$ehegje 1972, 1977 25 GÊej he´osMe 1968, 1970, 1973, 1975, 1977, 1980, 1992, 1995, 1997, 2002 26 heeq½ece yebieeue 1968, 1970, 1971, 1977 27 peccet keÀeMceerj 1986, 1989 ( jeä^heleer jepeJeìer®ee meJee&le peemle keÀeueeJeOeer hee®e Je

Page 240

240 ueeiet keÀjC³ee®eer keWÀê mejkeÀej®eer efMeHeÀejme leelkeÀeueerve jeä^heleer [e@. kesÀ. Deej. veeje³eCeve ³eebveer hejle cebef$eceb[UekeÀ[s heeþJeueer. l³ee®e yejesyej 1947 ceO³es GÊej he´osMe Je 1996ceO³es ieesJee jep³ee meboYee&leerue he´mleeJe ner lelkeÀeueerve jeä^heleerveer cebef$eceb[UekeÀ[s hejle heeþJeu³eecegUs keWÀêer³e ceb$eer ceb[Ueme efveCe&³e ceeies I³eeJee ueeieuee neslee. Je

Page 241

241 2014-2019-20 04 jeueesDee keÀeueKeb[ 356 J³ee keÀuecee®ee iewjJeehej nesC³eeceeieerue keÀejCes: keWÀê mejkeÀejves 356 J³ee keÀuecee®ee Jeehej keÀmee keÀjeJee ³ee meboYee&le mheä mJeªhee®³ee met®evee efouesu³ee Demeleeveener ³ee keÀuecee®³ee JeehejemeboYee&le ceesþîee he´ceeCeele DemebefJeOeeefvekeÀ lelJeeb®ee Jeehej Peeuesuee efomelees. ³eeleer} he´cegKe keÀejCes heg{eruehe´ceeCes ceeb[lee ³esleerue. 1) jepekeÀer³e mJeeLe& Je efnlemebyebOe: JeWÀêeceO³es meÊesle Demeuesu³ee meJe&®e jepekeÀer³e he#eebveer 356 J³ee keÀuecee®ee Jeehej Deeheu³ee he#ee®es efnlemebyebOe megjef#ele jeKeC³ee®³ee ¢äerves Je jepekeÀer³e mJeeLe& meeOeC³ee®³ee nsletves kesÀuesuee efomelees. Deeheu³ee efJejesOeer he#eeb®eer mejkeÀejs eqmLej nesT ve³esle Je he´yeU efJejesOekeÀ efvecee&Ce neslee keÀecee ve³esle ³eemeeþer IeìkeÀ jep³e mejkeÀejebceO³es Deefveeq½elelee keÀe³ece jeKeC³eemeeþer 356 J³ee keÀuecee®ee iewjJeehej ceesþîee he´ceeCeele kesÀuesuee Dee{Ulees. 2) jep³eheeueeb®eer he#eheeleer YetefcekeÀe: jep³eHee} ns heo mebJewOeeefvekeÀ heoebhewkeÀer SkeÀ cenlJee®es heo nes³e. mebJewOeeefvekeÀ ieefjcee jeKeC³ee®eer peyeeyeoejer l³eeb®³eeJej Demeleevee mebefJeOeeefvekeÀ mebkesÀlee®eer hee³eceuueer keÀjC³eele ³ee heoeJejerue J³eÊeÀeRveer meJee&efOekeÀ heg{ekeÀej Iesleuesuee efomelees. jep³eheeue ns keWÀê mejkeÀej®es he´efleefveOeer Demeu³eekeÀejCeeves l³eeb®eer YetefcekeÀe keWÀê mejkeÀejeme vesnceer®e DevegketÀue jenles. 356 J³ee keÀuecee®ee iewjJeehej keÀjleevee lej leer keWÀê mejkeÀej Je l³ee meÊeeOeejer he#ee®es Spebì Je nmlekeÀ nesC³eeFlehele leer KeeueeJeleebvee efomeles. SkebÀojerle 356 J³ee keÀuecee®ee iewjJeehej ³eemeboYee&le jep³eheeue ³eeb®eer YetefcekeÀe vesnceer®e Jeeoie´mle þjuesueer Deens. 3) he´Oeeveceb$³eeb®es mLeeve: Yeejleeves mebmeoer³e Meemeve he×leer mJeerkeÀejueer Demetve Meemeve j®evesle he´Oeeveceb$³eebvee meJeex®®e mLeeve he´oeve keÀjC³eele Deeues Deens. SketÀCe Meemeve efveCe&³e he´ef¬eÀ³esle he´Oeeveceb$eer ner efMejesYeeieer Demeleele. l³eecegUs IeìkeÀ jep³eeb®³ee cegK³eceb$eer Jee mejkeÀejebmeceJesle he´Oeeveceb$³eeb®ee mebIe

Page 242

242 4) mebIejep³ee®es SkeÀelce mJeªhe: 356 J³ee keÀuecee®³ee iewjJeehejeme Yeejleer³e mebefJeOeeveeves mebIejep³ee®es mJeerkeÀejuesues SkeÀelce mJeªhe ner ceesþîee he´ceeCeele keÀejCeerYetle Peeuesues efomeles. jeä^er³e Sske̳e Je SkeÀelcelee keÀe³ece jeneJeer Je HegÀìerjleeJeeoer he´Je=ÊeeRvee leele[erves ueieece ueeJeC³eele ³eeJee ³ee nsletves Yeejleer³e mebefJeOeeveeves mebIejep³ee®es mJeªhe SkeÀelce þsJeC³eeme he´eOeev³e efoues. cee$e mebefJeOeeefvekeÀ DeefOekeÀej ³eeb®ee Jeehej keWÀê mejkeÀejves jepekeÀer³e nsletves kesÀu³eecegUs ns mebIejep³ee®es SkeÀelce mJeªhe®e 356 J³ee keÀuecee®ee iewjJeehejeme mene³³eYetle þjleevee efomeles. peieele DeeqmlelJeele DemeCeeN³ee meJe& mebIejep³ee®ee efJekeÀeme heent peelee peieeleerue keÀesCelesner mebIejep³e l³eeb®³ee meefJeOeeve keÀejeb®³ee F®íshe´ceeCes Jee efJe®eejeves efJekeÀefmele Peeuesues DeeheCeeme Dee{Ule veener. Yeejleer³e mebefJeOeevekeÀejebmeceesj l³eeJesUer DecesefjkeÀe Je ke@Àve[e DeMeer mebIejep³ee®eer oesve he´eflecee ves nesleer. DecesefjkeÀve mebefJeOeeve keÀejebveer DecesefjkeÀve mebIe mejkeÀejkeÀ[s kesÀJeU 18 efJe

Page 243

243 Demes®e yejKeemle keÀªve jeä^er³e SkeÀelcelesme he´eOeev³e efoues nesles. l³eecegUs 356 J³ee keÀuecee®ee Jeehej DeeheCeeme Dev³e efþkeÀeCeer jepekeÀer³e Jeeìle Demeuee lejer jep³eebmeeþer he´mebieer lees DeeJeM³ekeÀ®e veJns lej DeefveJee³e& þjlees. Deepe peieYejeleerue mebIejep³eeb®eer DecesefjkeÀe DeheJeeo keÀjlee peer Jeeleenle Peeueer Deens ns heenlee Yeejleer³e mebefJeOeeve keÀejeb®es ³eMe [esȳeele YejCeejs Deens. Deeheueer IeìkeÀ jep³e DeefOekeÀej ¢äîee ogyeUer Demeueer lejer l³eeb®³eekeÀ[s DemeCeejs DeefOekeÀej efJe

Page 244

244 ke@Àve[e®³ee jep³eIeìves®es GoenjCe osTve®e ke=À

Page 245

245 jepekeÀer³eerkeÀjCe keÀjCes ceesþîee he´ceeCeele meeO³e Peeuesues efomeles. ³ee DeefOekeÀeje®ee Dee{eJee heg{eruehe´ceeCes Ieslee ³esF&ue. Yeejleer³e mebefJeOeevee®³ee 163 J³ee keÀueceevJe³es jep³eheeue heoeme mJeefJeJeskeÀeOeerve DeefOekeÀej he´oeve keÀjC³eele Deeues Deensle. keÀuece 163(1) vegmeej cegK³eceb$³eeb®³ee vesle=lJeeKeeueerue cebef$eheefj

Page 246

246 efJejesOekeÀebveer SkeÀpetì keÀªve yengceleehe³e¥le DeekeÀ[e vesuee. jep³eheeueebveer cee$e keÀeBie´sme he#eeuee mejkeÀej mLeeheve keÀjC³eeme efvecebef$ele kesÀues Je SkeÀ ceefnv³ee®eer cegole yengcele efme× keÀjC³eemeeþer efoueer. DeueerkeÀ[®³ee keÀeUele cenejeä^ele 2019 ®³ee efveJe[CegkeÀerveblej jep³eheeueebveer mejkeÀej mLeeheves meboYee&le peer YetefcekeÀe Iesleueer l³eeJeªve ³eemeboYee&leerue YetefcekeÀe efkeÀleer jepekeÀer³e jbieeveer Yejuesueer Deens ³ee®eer he´ef®eleer ³esles. JeemleefJekeÀleë 1952 meeueer jep³eheeue Þeer he´keÀeMe ³eebveer efveJe[CegkeÀerleerue meJee&le ceesþîee he#eeuee yengcele he´ehle keÀjC³eemeeþer hee®eejCe keÀjC³ee®eer SkeÀ hejbheje efvecee&Ce kesÀueer nesleer. l³eeme `Þeer he´keÀeMe efme×eble' cnCetve ceev³eleener efceUeueer nesleer. hejbleg veblej®³ee keÀeUele jep³eheeueebveer Iesleuesu³ee jepekeÀer³e YetefcekeÀebcegUs ner DeeoMe& hejbheje Kebef[le Peeuesueer DeeheCeeme efomeles. 2) yengcele he[leeUCeer he×leer: efJeOeevemeYesle mejkeÀejuee yengcele efme× keÀjC³eemeeþer meg×e jep³eheeueebveermJeefJeJeskeÀeOeerve DeefOekeÀejeb®³ee meboYee&le Iesleuesu³ee YetefcekeÀe Jeeoie´mle jeefnuesu³ee Deensle. meeceev³elee jep³eheeue met®eer he×leer, hejs[ he×leer, met®eer Je hejs[ he×leer DeMee leerve ceeiee&ves yengcele he[leeUtve heenleele. jep³eheeue oeJee keÀjCeeN³ee jepekeÀer³e he#eebkeÀ[tve meceLe&keÀ Deeceoejeb®eer ³eeoer ceeieleele l³eeme met®eer he×leer cnCeleele. hejbleg peWJne meceLe&keÀ Deeceoejeb®eer ³eeoerleerue veeJes JesieJesieȳee jepekeÀer³e he#eeb®³ee meÊeemLeeheves®³ee oeJ³eele Dee{Uleele l³ee JesUer jep³eheeue l³ee Deeceoejebvee he´l³e#e yeesueeJetve IesTve cegueeKeleer Iesleele l³eeme met®eer Je hejs[he×leer Demes cnCeleele. lej pesJne meÊee mLeeheves®ee oeJee keÀjCeeje veslee he´l³e#e jepeYeJeveele Deeceoejebvee jep³eheeueebmece#e GYee keÀjlees l³ee®e hejs[ he×leer Demes cnìues peeles. hebpeeyeceO³es he´keÀeMeeEmeie yeeoue ³eebveer DeMee he×leerves Deeheues yengcele oeKeJeC³eemeeþer hejs[ he×leer DeJeuebefyeueer nesleer, lesJne jep³eheeue heeJeìs ³eebveer jepeYeJeveele mebK³ee ceespetve ieg© veece eEmeie ³eeb®³ee SsJepeer he´keÀeMe eEmeie yeeoue ³eebvee cegK³eceb$eer cnCetve efve³egÊeÀ kesÀues nesles. heg{s keÀvee&ìkeÀ jep³eeleerue yeescceF& he´keÀjCeeveblej meJeex®®e v³ee³eeue³eeves mejkeÀejuee yengcele Deens keÀer veener ³ee®ee efveCe&³e efJeOeevemeYesle®e efme× keÀjC³ee®ee efveCe&³e efou³eecegUs ne he´keÀej Leebyeuee. 3)cegK³eceb$³ee®eer ye[leHeÀea : Yeejleer³e jep³eIeìves®³ee keÀuece 164(1) Devegmeej cegK³eceb$³eeb®eer efve³egÊeÀer jep³eheeue keÀjleerue Je l³eeb®eer cepeea Demes he³e¥le cegK³ecebef$eheoeJej jenleerue DeMeer lejleto Deens. `cepeea Demeshe³e¥le' ³ee Meyoe®ee DeeMe³e cegK³eceb$³eebvee peeshe³e¥le efJeOeevemeYesle yengcele Deens leeshe³e¥le lees heoeJej jenlees ³ee leÊJeeMeer efveieef[le Deens. yengcele ieceeJeu³eeveblej cee$e cegK³eceb$³eebvee Deeheu³ee heoe®ee jepeerveecee osCes DeeJeM³ekeÀ Demeles. cee$e DeefJeéeeme he´mleeJe heeefjle nesTvener cegK³eceb$eer jepeerveecee osle vemeleerue lej jep³eheeue Je cegK³eceb$³eebvee ye[leHe&À keÀjleele. ³eemeboYee&le keÀener jep³eheeue Je cegK³eceb$eer ³eebveer efYeVe YetefcekeÀe Iesleuesu³ee Dee{Uleele. meeOeejCele: Demee mebkesÀle Deens keÀer efJeÊe efJeOes³ekeÀ Jee yengcelee®³ee efJeOes³ekeÀebJej mejkeÀej®ee hejeYeJe Peeu³eeme les mejkeÀej Deuheceleele ³esles Demes ceeveues peeles. heefjCeeceer cegK³eceb$³eebveer jepeerveecee osCes DeeJeM³ekeÀ Demeles. hejbleg 1967 meeueer hebpeeye jep³eele jep³eheeueeb®³ee DeefYeYee

Page 247

247 mejkeÀej®ee ner meeceev³e efJeOes³ekeÀemeboYee&le Demee®e hejeYeJe Peeuee neslee. cee$e l³eebveerner jepeerveecee efouee veener. 4)ceb$³eeb®eer ye[leHeÀea: jep³eHee} cegK³eceb$³ee®eer efve³egÊeÀer keÀjleele Je cegK³eceb$³ee®³ee meuu³eeves ceb$eer heefj

Page 248

248 7) DeO³eeosMe keÀe{Ces: efJeOeerceb[Ue®es DeefOeJesMeve ®eeuet vemesue Je SKeeÐee keÀe³eÐee®eer efveleeble DeeJeM³ekeÀlee Yeemele Demesue lej DeMeeJesUer DeO³eeosMe keÀe{C³ee®ee ceeie& jep³ekeÀlex Jeehejleele. IeìkeÀ jep³e mejkeÀej ceO³es DeO³eeosMe keÀe{C³ee®ee DeefOekeÀej jep³eheeueebvee Deens. cegK³eceb$³eeb®³ee meuu³eeves jep³eheeueebveer DeO³eeosMe keÀe{eJee Demee meJe&meeOeejCe mebkesÀle Deens. hejbleg ³eemeboYee&le ner jep³eheeue Je cegK³eceb$eer ³eeb®³eele DeveskeÀoe mebIe

Page 249

249 ³ee meJe& he´keÀjCeecegUs leeefceUvee[t®³ee jepeYeJeveele ®egkeÀer®eer hejbheje efvecee&Ce Peeueer Demee DeefYehe´e³e Ieìvee le%eebveer J³eÊeÀ kesÀuee. DeveskeÀ jep³eheeueebveer cee$e HeÀeeflecee yeerJeer ³eeb®³ee efveCe&³ee®es meceLe&ve kesÀues. SKeeÐee J³eÊeÀer®es Je³e ®eesJeerme Je

Page 250

250 mebefJeOeeve keÀejeb®eer mebkeÀuhevee Yeejleer³e peveceeCemeele mepeerJe nesC³ee®eer Del³eble DeeJeM³ekeÀlee Deens ³ee efve