Item No 531 R revised syllabus of MA Marathi Sem III and IV CBCS_1 Syllabus Mumbai University

Page 1

Page 2

Copy to : -
1. The Deputy Registrar, Academic Authorities Meetings and Services
(AAMS),
2. The Deputy Registrar, College Affiliations & Development
Department (CAD),
3. The Deputy Registrar, (Admissions, Enrolment, Eligibility and
Migration Department (AEM),
4. The Deputy Registrar, Research Administration & Promotion Cell
(RAPC),
5. The Deputy Registrar, Executive Authorities Section (EA),
6. The Deputy Registrar, PRO, Fort, (Publi cation Section),
7. The Deputy Registrar, (Special Cell),
8. The Deputy Registrar, Fort/ Vidyanagari Administration Department
(FAD) (VAD), Record Section,
9. The Director, Institute of Distance and Open Learni ng (IDOL Admin),
Vidyanagari,
They are requested to treat this as action taken report on the concerned
resolution adopted by the Academic Council referred to in the above circular
and that on separate Action Taken Report will be sent in this connection.

1. P.A to Hon’ble Vice -Chancellor,
2. P.A Pro -Vice-Chancellor,
3. P.A to Registrar,
4. All Deans of all Faculties,
5. P.A to Finance & Account Officers, (F.& A.O),
6. P.A to Director, Board of Examinations and Evaluation,
7. P.A to Director, Innovation, Incubation and Linkages,
8. P.A to Director, Board of Lifelong Learning and Extension (BLLE),
9. The Director, Dept. of Information and Communication Technology
(DICT) (CCF & UCC), Vidyanagari,
10. The Director of Board of Student Development,
11. The Director, Dep artment of Students Walfare (DSD),
12. All Deputy Registrar, Examination House,
13. The Deputy Registrars, Finance & Accounts Section,
14. The Assistant Registrar, Administrative sub -Campus Thane,
15. The Assistant Registrar, School of Engg. & Applied Sciences, Kalyan ,
16. The Assistant Registrar, Ratnagiri sub -centre, Ratnagiri,
17. The Assistant Registrar, Constituent Colleges Unit,
18. BUCTU,
19. The Receptionist,
20. The Telephone Operator,
21. The Secretary MUASA

for information.

Page 3

AC-17/05/2022
Item No - 5.31 (R)



























UNIVERSITY OF MUMBAI


Revised Syl labus for M.A (Marathi)
Semester - III And IV
( Choice Based Credit System)
(With effect from the academic year 2022 -23)

Page 4

Syllabus for Approval
Sr
No. Heading Particular
1 Title of the Course M.A (Marathi)
2 Eligibility for Admission Candidates with at least 50%
marks in the senior
secondary +2 or its
equivalent
3 Passing Marks
40%
4 Ordinances / Regulation (if any) No. of
Years/Semester

5 No. of Years / Semester Sem -III and IV (CBCS)
6 Level P.G

7 Pattern Semester

8 Status Revised Syllabus

9 To be implemented form Academic Year From Academic Year 2022 -23



Name & Signature Of BOS Chairperson : Dr. Vandana Mahajan

Name & Signature Of Dean : Dr. Rajesh Kharat

Page 5

एम. ए. मराठी भाग २ सत्र ३
अभ्यासक्रम
शैक्षणिक वषष २०२२ -२३ पासून लागू

सत्र : ३
अभ्यासपणत्रका क्रमाांक ९ : १ - साणहत्यप्रकाराचा अभ्यास : कणवता
(Study of Form of Literature: Poetry)
विविष्ट सावित्यप्रकार: कविता
उविष्टे : कोणत्यािी सावित्यप्रकाराला एक ताववि क असग असतेे तसेच त्याला एक ावतिावसक असग असते या दोन
असगासच्या देिघेिीमधून प्रत्येक सावित्यप्रकाराची जडणघडण िोत असते या दृष्टीने सावित्यप्रकाराच्या
अभ्यासासाठी कािी मागगदिगक तविे सासगता येतील
(क) सावित्यप्रकाराची ससकल्पना : सैद्धावततक विचारे ससकेतव्यूि
(ख) सावित्यप्रकाराची ावतिावसकता – आिये अवभव्यक्ती आवण रचनाबसधातील बदल
(ग) या सैद्धावततक विचाराच्या प्रकािात नेमलेल्या सावित्यकृतींचा अभ्यास करणे
या तीन प्रमुख मागगदिगक तविासनुसार सावित्यप्रकाराच्या अभ्यासक्रमाची योजना पुढीलप्रमाणे आिे :

घटक १) व्याख्याने - २०े श्रेयासकन – ०२
अ) सावित्यप्रकाराची ससकल्पना सैद्धावततक विचार :
(सावित्यप्रकाराच्या िगीकरणामागील तविे) प्रमुख सावित्यप्रकार - कविताे कथाे नाटके कादसबरी पररचय
कवितेची व्याख्या
ब) कविता या सावित्यप्रकाराचा ससकेतव्यूि
पद्यबसध - िब्दे ओळीे कडिीे ध्रुिपदे समासतरताे िृत्तछसद
कवितेचे नादरूप - यमके प्रासे अनुप्रास इत्यादी ताले लये िृत्ते छसद इ०
कवितेचे दृश्यरूप – (वलवखत रूप) ओळीे कडिी इत्यादी आियबसध-कवितेतील आिये आियसूत्रे अनुभिे
अनुभिविश्व-भािनाे भािविश्वे
कवितेचे भाविक
वििेि –अनेकाथगता –प्रवतमाे प्रतीके रूपके वमथे आवदबसधे िक्रताे वनयमोल्लसघन
सिग काव्यघटकासची कविता या सावित्यप्रकाराच्या गुणवििेिासनुसार ससघटना किी िोते िे स्पष्ट करणे

घटक २) व्याख्याने - २०े श्रेयासकन - ०२
अ) कवितेची ससकल्पना - अवभजाततािादीे रोमँवटके प्रतीकिादी
अतय सावित्यप्रकारासिी कवितेचे साम्यभेदात्मक नाते
ब) काव्यप्रकार - गीते कथाकाव्ये खसडकाव्ये नाट्यकाव्य आवण भािकाव्य (अभसगे ओिीे लािणीे पोिाडाे
सुनीते गझले दिपदीे विडसबने मुक्तछसद) काव्यप्रकारासची परसपरा

Page 6

घटक ३) व्याख्याने – २०े श्रेयासकन – ०२
प्रत्येकी ०५ कविता
१) बविणाबाई
२) बा सी मढेकर
३) विस दा करसदीकर
४) नारायण सुिे
५) सुरेि भट
( टीप : कविता नसतर कळविण्यात येतील )
असतगगत परीक्षा - एकूण गुण ४०
१ लेखी परीक्षा २० गुण
२ प्रकल्प लेखन २० गुण (पैकी - प्रकल्प लेखन: १० गुण ि प्रकल्पािर आधाररत तोंडी परीक्षा : १० गुण)

सत्रातत परीक्षा - एकूण गुण ६०
िरील अभ्यासक्रमािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील

ससदभग-ग्रसथसूची :
१ कुलकणीे िा० ल०; मराठी कविता -जुनी आवण निीे पॉप्युलर प्रकािन आवण मौज प्रकािन गृिे मुसबईे १९८७
२ गणोरकरे प्रभा (ससपा०); ससवक्षप्त मराठी िाङ्मयकोिे (१९२० पासून २००३ पयंतचा कालखसड)े जी० आर०
भटकळ फाउसडेिने मुसबईे २००४
३ भागिते श्री ० पु० ि इतर (ससपा०); सावित्य -अध्यापन आवण प्रका रे पॉप्युलर प्रकािन गृिे मुसबई.
४ पाटणकरे िससत; कविता: ससकल्पनाे वनवमगती आवण समीक्षाे मराठी विभागे मुसबई विद्यापीठ ि अनुभि प्रकािने
मुसबईे १९९५
५ पाटणकरे िससते िोध कवितेचाे मौज प्रकािन गृिे मुसबईे २०११ ६ डिाकेे िससत आबाजी; कवितेविियीे स्िरूप
प्रकािने औरसगाबादे १९९९
७ बेडेकरे वद ० के०; आधुवनक मराठी काव्य उद्गम आवण भवितव्ये नागपूर विद्यापीठे नागपूरे १९६९
८ रसाळे सुधीर; कािी मराठी किी जावणिा आवण िैलीे जनिक्ती िाचक चळिळे औरसगाबादे आिृत्ती३रीे २०११
९ करोगले सुिमा (ससपा०); स्िातसत्र्योत्तर मराठी कविताे प्रवतमा प्रकािने पुणेे १९९९
१०. गाडगीळ , डॉ. स. रा., काव्यिास्त्र प्रदीप,व्िीनसप्रकािन , पुणे, २०१६
११. रसाळ , सुधीर, कविताआवणप्रवतमा ,मौजप्रकािनगृि, मुसबई, १९८२
१२.गाडगीळ , डॉ. स. रा.,मराठीकाव्याचेमानदसड (खसडपविला), पद्मगसधाप्रकािन, पुणे, २००५
१३. छसदोरचना- माधिराि वत्र पटिधगने कनागटक पवब्लविसग िाऊस मुसबई
१४. छसदोरचनेचा विकास - ना ग जोिी
१५. मराठी छसदोरचना (लयदृष्ट्या विचार) - ना ग जोिीे स्ितःे बडोदे
१६. मराठी छसद (लेख) - वि का राजिाडेे समग्र राजिाडे सावित्य खसड १ लाे राजिाडे ससिोधन मसडळेधुळे

Page 7

१७. ओिी ते लािणी - श्री रस कुलकणीे का स िाणी मराठी प्रगत अध्ययन ससस्थाे धुळे
१८. ओिी छसदः रूप आवण आविष्कार - रोविणी तुकदेिे प्रवतमाे पुणे
१९. िाङ्मयीन ससज्ञा ससकल्पना कोि- ससपा प्रभा गणोरकर ि अतये भटकळ फौंडेिने मुसबई
२०. पदरचना ि पदरचनाप्रकार - रमेि तेंडुलकरे मराठी िाङ्मयकोिे खसड चौथाे समीक्षा ससज्ञाे समतियक ससपा विजया
राजाध्यक्षे मिाराष्र राज्य सावित्य ि ससस्कृती मसडळे मुसबई
२१.यादिकालीन काव्यसमीक्षा - सुिावसनी इलेकरे धाराे औरसगाबाद मराठी सावित्यः इवतिास आवण ससस्कृती - िससत
आबाजी डिाकेे भटकळ फौंडेिने मुसबईे
२२. मिाराष्र सारस्ित खसड १े२ वि ल भािेे पॉप्युलरे मुसबईे
२३. मराठी िाङ्मयाचा इवतिास खसड १ ते ३ - ससपा रा श्री जोगे म सा प े पुणे
२४. प्राचीन मराठी िाङ्मयाचा इवतिास खसड १ ते ४ - अ ना देिपासडेे कॉवतटनेतटले पुणे
२५. धमगससप्रदाय आवण मध्ययुगीन मराठी िाङ्मय र बा मसचरकरे प्रवतमाे पुणे मिानुभाि पसथ आवण त्यासचे िाङ्मय िस गो
तुळपुळेे व्िीनसे पुणे
२६. मध्ययुगीन सावित्याविियी सतीि बडिेे मीरा बुक्स अॅण्ड पवब्लकेिने औरसगाबाद
२७. ससतसावित्यमीमाससा - ससपा तािेर एच पठाणे न ब कदमे िब्दालये श्रीरामपूर
२८. पाच ससतकिी िस गो तुळपुळेे सुविचार प्रकािन मसडळे पुणे
२९. िारकरी पसथाचा इवतिास िस िा दासडेकरे िस िा दासडेकरे पुणे
३०. िारकरी ससप्रदायः उदय आवण विकास - भा पस बविरटे प्र ज्ञा भालेरािे व्िीनसे पुणेे
३१. श्री एकनाथ मिाराजासची भारुडे भाग १ ि २- ससपा ना वि बडिे
३२. एकनाथासची वनिडक भारुडे ससपा िससत स जोिी
३३. भारुड िाङ्मयातील तविज्ञान रामचसद्र देखणेे पद्मगसधाे पुणे
३४. एकनाथासची भारुडे िरद व्यििारे
३५. प्राचीन मराठी पसवडती काव्य - के ना िाटिेे जोिी आवण लोखसढेे पुणे
३६. मराठी आख्यान कविताः एक अभ्यास गस ब ग्रामोपाध्येे मुसबई मराठी सावित्य ससघे मुसबई
३७. प्राचीन मराठी आख्यान कविता - ससपा प्र िा बापटे केिि ढिळेे मुसबई
३८. प्राचीन आख्यानक कविता - ससपा गजमल माळीे व्िीनसे पुणे
३९. मध्ययुगीन मराठी सावित्यः एक पुनविगचार - श्री रस कुलकणीे राजिससे पुणे
४०. मध्ययुगीन सावित्यः अिलोकन आवण वनरीक्षणे ससपा सतीि बडिे ि इतरे प्रिासते जळगाि
४१. ससत कविताः एक दृवष्टकोन - प्रकाि देिपासडे केजकरे स्िरूपे औरसगाबादे
४२.पसत कविताः एक समीक्षा प्रकाि देिपासडे केजकरे स्िरूपे औरसगाबाद.

Page 8

सत्र : ३
अभ्यासपणत्रका क्रमाांक ९ : २ – मध्ययुगीन कालखांडाचा अभ्यास -१ (यादवकाळ व बहामनीकाळ)
(Study of Medieval Period : yadavkal and bahamanikal )
उविष्टे : या अभ्यासपवत्रक े मध्ये यादिकाळ ि बिामनीकाळाचा अभ्यास कराियाचा आिे सदर अभ्यास पवत्रक े त
नेमलेल्या सावित्याच्या आधारे विविष्ट कालखसडाचा आवण कालखसडाच्या पाश्वगभूमीिर नेमलेल्या सावित्यकृतींचा
असा दुिेरी स्तरािर अभ्यास अवभप्रेत आिे यादिकाळात आवण बिामनीकाळात वनमागण झालेले मराठी
सावित्य तपासून बघणे आवण काळाच्या पाश्वगभूमीिर यासावित्यात झालेली वस्थत्यसतरे लक्षात घेणे तसेच
ससप्रदावयक विचारधा रासच्या पाश्वगभूमीिर सावित्यात झालेल्या बदलासचा अभ्यास करणे.

घटक १) व्याख्याने - २०े श्रेयासकन- ०२
अ) कालखसडाचा अभ्यास : ससकल्पनाे स्िरूप ि िैविष्ट्ये
आ) या कालखसडातील सामावजके सासस्कृवतक ि राजकीय पाश्वगभूमी आवण िाङम यीन प्रेरणा

घटक २) व्याख्याने -२०े श्रेयासकन – ०२
अ) यादिका लीन मराठी सावित्य
आ) बिामनीका लीन मराठी सावित्य

घटक ३) व्याख्याने -२०े श्रेयासकन - ०२
अ) लीळाचररत्र - एकाक
ब) उखािरण – चोंभा

असतगगत परीक्षा- एकूण गुण ४०
१ लेखी परीक्षा २० गुण
२ प्रकल्प लेखन २० गुण (पैकी प्रकल्प लेखन: १० गुण ि प्रकल्पािर आधाररत तोंडी परीक्षा : १० गुण)

सत्रातत परीक्षा - एकूण गुण ६०
िरील अभ्यासक्रमािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील

ससदभगग्रसथ :
१ ससत िाङ्मयाची सामावजक फलश्रुतीे गस० बा० सरदार
२ यादिकालीन मिाराष्रे मु० गो० पानसे
३ यादिकालीन मराठी भािाे िस० गो० तुळपुळे
४ पाच ससतकिीे डॉ० िस० गो० तुळपुळे

Page 9

५ मराठी कविता : प्राचीन कालखसडे िा० रा० ढिळे
६ ज्ञानेश्वरी (अध्याय १२)े (ससपा०) अरविसद मसगरूळकरे वि० मो० केळकर / (ससपा०) ल० वि० किेे गो ० पुo
ररसबुड / (ससपा०) श्री० ना० बनिट्टी / (ससपा०) म० ना० अदिसते भालचसद्र खासडेकर / (ससपा०) िस० िा० दासडेकर /
(ससपा०) द० सी० पसगु / (ससपा०) स० रा० गाडगीळ / (ससपा०) श्री० मा० कुलकणी
७ वि० का० राजिाडेकृत 'ज्ञानेश्वरी'ची प्रस्तािना आवण 'ज्ञानेश्वरी'तील मराठी भािेचे व्याकरणे सावित्य ससस्कृती मसडळ
८ मिानुभाि गद्ये िस० गो० तुळपुळे
९ मिानुभाि सावित्यदिगने उिा मा० देिमुख
१० सावित्ये समाज आवण ससस्कृतीे वदगसबर पाध्ये
११ आचायग , मा० ना०; ज्ञानमयूरासची कविता, पुष्पा प्रकािन, पुणे.
१२ क े तकर , श्री० व्यस०; मिाराष्रीयासचे काव्यपरीक्षण, व्िीनस प्रकािन , पुणे, १९६४ (दु० आ०)
१३ जोग, रा० श्री०;मराठी िाड्मयावभरुचीचे वििसगमािलोकन, पुणे विद्यापीठ, पुणे, १९५९
१४ जोग, रा० श्री०; मराठी िाड्मयाचा इवतिास, खसड ३ (१६८१ ते १८००) मिाराष्र सावित्य पररिद , पुणे, १९७३
१५ तुळपुळे, ि० गो०; पाच ससतकिी, सुविचार प्रकािन मसडळ, पुणे, १९८४ (तृ० आ०)
१६ तुळपुळे, ि० गो०; मराठी िाङ्मयाचा इवतिास , खसड १, (आरसभ ते १३५०) मिाराष्र सावित्य पररिद , पुणे, १९८४
१७ देिमुख, उिा मा ०; कालखसडाचा अभ्यास, मुसबई विद्यापीठ, मराठी विभाग आवण स्नेििधगन प्रकािन , पुणे.
१८ नवसराबादकर , ल० रा०: प्राचीन मराठी िाड्मयाचा इवतिास , फडक े प्रकािन , कोल्िापूर, २००५
१९ पाध्ये , वदगसबर; सावित्य , समाज आवण ससस्कृती, मराठी विभाग , मुसबई विद्यापीठ आवण लोकिाड्मय गृि, मुसबई,
१९९८
२० फाटक , न० ० एकनाथ ; यक्ती आवण िाड्मय, मौज प्रकािन , मुसबई, १९६३
२१ बडिे, नानासािेब ; एकनाथासची भारूडे, भाग १ श्रीएकनाथ ससिोधन मसवदर, औरसगाबाद १९६८
२२ बडिे, नानासािेब ; एकनाथासची भारूडे, भाग २ श्रीएकनाथ ससिोधन मसवदर, औरसगाबाद, १९७८
२३ भािे, वि० ल०; मिाराष्र सारस्ित , खसड १, पॉप्युलर प्रकािन, मुसबई, १९८३ (स०आ०).
२४ भािे , वि० ल०; मिाराष्र सारस्ित , खसड २, पॉप्युलर प्रकािन, मुसबई, १९८३ (स०आ०)
२५ वभसगारे, ल० म०; मुक्तमयुरासची मिाभारते, मराठिाडा सावित्य पररिद , िैद्राबाद , १९५६
२६ मालिे स ० गस०; मराठी िाङ्मयाचा इवतिास , खसड २, भाग १ (१३५० ते १६८०) मिाराष्र सावित्य पररिद , पुणे,
१९८२
२७ मालिे , स० गस०; मराठी िाङ्मयाचा इवतिास , खसड २ भाग २ (१३५० ते १६८०) १९८२ मिाराष्र सावित्य पररिद ,
पुणे.
२८ िेणोलीकर , ि० श्री०; प्राचीन मराठी िाङ्मयाचा इवतिास , मोघे प्रकािन , कोल्िापूर, १९७१
२९ सरदार , गस० बा०; ससत सावित्याची सामावजक फलश्रुती, मिाराष्र सावित्य पररिद , पुणे, १९७० (वत० आ०)
३० साखरे , नानामिाराज ; सकलससतगाथा, खसड १ ते ३ िरदा प्रकािन , पुणे, १९६७

Page 10

सत्र : ३
अभ्यासपणत्रका क्रमाांक ९ : ३ - सौंदयषशास्त्र

उविष्टे : सौंदयागचे ि कलेचे तविज्ञान म्िणजे सौदयगिास्त्र यामध्ये सौदयागविियी ि कलेविियी वसद्धाततन क े ले जाते कला
ि सौंदयग यासचे स्िरूप काये त्यासच्या आिश्यक अटी कोणत्याे त्यासचे कािी वनयम असतात काे विविध
कलासमधील परस्परससबसध कोणत्या प्रकारचे असतात आवण त्यातून िगीकरणाची व्यिस्था लािता येते का ?
याससारख्या प्रश्नासचे भान विद्यार्थयांना आणून देणे िा या अभ्यासपवत्रकेचा िेतू आिे

घटक १) व्याख्याने २०े श्रेयासकन - ०२
अ) सौं दयगिास्त्राचे स्िरूप ि प्रयोजन आवण सौंदयगकल्पना
आ) सावित्यकृतीच्या सौंदयागची ससकल्पनाे रूपबसधाविियीचे वसद्धासते सेंवद्रय रूपबसध

घटक २) व्याख्याने - २०े श्रेयासकन-०२
अ)भरतमुनींचा रसवसद्धासत.
आ) इमॅतयुएल कासटचा सौंदयगविचार

घटक ३) व्याख्याने -२०े श्रेयासकन - ०२
अ) कलावनवमगती/सौंदयगवनवमगतीमधील मिविाचा घटक म्िणून प्रवतभेविियीचे वसद्धासत
आ) सौंदयगमूल्य स्िायत्त की परायत्ते सौंदयेतर मूल्ये

असतगगत परीक्षा - एकूण गुण ४०
१ लेखीपरीक्षा २० गुण
२ प्रकल्प लेखन २० गुण (पैकी प्रकल्प लेखन १० गुण ि प्रकल्पािर आधाररत तोंडी परीक्षा १० गुण)

सत्रातत परीक्षा - एकूण गुण ६०
िरील अभ्यासक्रमािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील

ससदभग
१ पाटणकरे रा ० भा०; सौंदयगमी माससा
२ पाध्येे प्रभाकर सौंदयागनुभिे
३ मढेकरे बा ० सी०: कला आवण मानि
४ पाटणकरे रा ० भा०े मुवक्तबोघासची कविता
५ आचिले माधिे रसास्िाद
६ ससपा०; रङ्गनायक
७ लागूे श्रीराम रूपिेध

Page 11

८ नाईके राजीि; नाटकातील वचति
९ पाटीले गसगाधर समीक्षामीमाससाे
१० पाटीले गसगाधर; समीक्षेची निी रूपे
११ पद्माकरे दादेगािकरे रसचचाग
१२ देिपासडेे ग० त्र्यस०; भारतीय सावित्यिास्त्र
१३ कसगलेे र० पस०: प्राचीन काव्यिास्त्र
१४ देिपासडेे ग० त्र्यस०; सावित्यिास्त्रातील सौंदयगविचार
१५ कसगलेे र० पस० रसभािविचार
१६ के० नाराय ण काळेे प्रवतमाे रूप आवण गसध
१७ ससते दु० का०; लवलतकला आवण िाङ्मय .
Cinema: The Movement - Image by Gilles Deleuze
(The Athlone Press, London, 1986)
1. Flim Theory & Criticism edited by Gerald Mast & Marshall Cohen (OUP, Oxford,
1985)
2. Realism & the Cine ma edited by Christopher Williams (Routledge & Kegan Paul, London,
1980)
3. The Moving Image by Kishore Valicha (Orient Longman, India, 1988)

Page 12

सत्र : ३
अभ्यासपणत्रका क्रमाांक ९ : ४ - स्त्रीवाद आणि साणहत्य ( Feminism and Literature)

उविष्टे: जगाती ल बिुतेक ससस्कृती या पुरुिप्रधान असून त्यासच्या समाजरचनेत पुरुिासच्या वितससबसधासची जपणूक केलेली
आिे यातून पुरुिप्रधान व्यिस्था जतमाला येऊन स्त्रीचे िोिण िोत असते आपल्यािरील अतयायाचीे
दुय्यमत्िाची जाणीि झालेली स्त्री कृतीतून ि लेखणीतून त्याविियािर व्यक्त िोऊ लागली आवण यातून
वस्त्रयासच्या िेगळ्या सावित्याचा जतम झाला स्त्रीिादे स्त्रीिादी सावित्य आवण स्त्रीिादी समीक्षा यासची उभारणी
पाश्चावय ि मराठी सावित्यविश्वात किी झाली याचा स्थूल पररचय करून देणे िा या अभ्यासपवत्रकेचा िेतू आिे
त्याचबरोबर 'स्त्रीिादी िाचन' िा स्त्रीिादी समीक्षेचा मिविाचा प्रकार विद्यार्थयांना पररवचत करून देऊन
पुरुिलेखकासच्या सावित्याचेिी स्त्रीिादी िाचन करता येते िे दिगिणे येथे अवभप्रेत आिे

घटक १) व्याख्याने -२०े श्रेयासकन - ०२
अ) स्त्रीिाद – ससकल्पनाे स्िरूप ि प्रेरणा
ब) पाश्चात्य स्त्रीिाद ि भारतीय स्त्रीिाद

घटक २) व्याख्याने - २०े श्रेयासकन - ०२
अ) मराठीतील स्त्रीवलवखत सावित्याचा ावतिावसक आढािा
ब) स्त्रीिादी समीक्षेची प्रारूपे

घटक ३) व्याख्याने -२०े श्रेयासकन - ०२
अ) वफसद्री – सुवनता बोडे
ब) िाळूचा वप्रयकर – मवल्ल का अमरिेख

असतगगत परीक्षा-एकूण गुण ४०
१ लेखी परीक्षा २० गुण
२ प्रकल्प लेखन २० गुण (पैकी प्रकल्प लेखन: १० गुण ि प्रकल्पािर आधाररत तोंडी परीक्षा : १० गुण)

सत्रातत परीक्षा - एकूण गुण ६०
िरील अभ्यासक्रमािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील

ससदभगग्रसथ :
१ ऑमव्िेटे गेल; जोवतबा फुले आवण स्त्रीमुक्तीचा विचार
२ आठलेकरे मसगला; वतची कथाे राजिसस प्रकािने पुणे
३ किेे स्िातीे स्त्री विकासाच्या पाऊलखुणाे प्रवतमा प्रकािने पुणे
४ किेे स्िाती स्त्री विकासाची निी वक्षवतजेे प्रवतमा प्रकािन े पुणे

Page 13

५ खासडगेे मसदा (ससपा०); स्त्री सावित्याचा मागोिाे खसड १ ि २े सावित्यप्रेमी भवगनी मसडळे पुणेे २००२
६ गोखलेे करुणा; बाईमाणूसे राजिसस प्रकािने पुणेे
७ गोखलेे करुणा (अनु०); सेकसड सेक्से मूळ लेवखका वसमॉन-द-बोव्िा
८ जाधिे मनोिर; समीक्षेतील नव्या ससकल्पनाे स्िरूप प्रकािने औरसगाबाद
९ जाधिे रा ० ग०े आधुवनक मराठी किवयत्रींची कविताे प्रवतमा प्रकािने पुणे
१० धोंगडेे अवश्वनी; ससदभग स्त्री पुरुिे वदवलपराज प्रकािने पुणेे २००३
११ धोगडेे अवश्वनी स्त्रीिादी समीक्षा -स्िरूप आवण उपयोजने वदवलपराज प्रकािने पुणेे २००३
१२ नावनिडेकरे मेघा मिाराष्रातील स्त्री चळिळीचा मागोिाे प्रवतमा प्रकािने पुणे
१३ वनरगुडकरे भारतीे समीक्षाससविताे िब्दालय प्रकािने श्रीरामपूरे २०१२
१४ फडकेे भालचसद्र; मराठी लेवखका वचसता आवण वचसतने श्रीविद्या प्रकािने पुणे
१५ भागिते विद्युत स्त्री प्रश्नासची िाटचाले प्रवतमा प्रकािने पुणेे २००४
१६ भागिते विद्युते स्त्रीिादी सामावजक विचारे डायमसड पवब्लकेिने पुणेे २००८
१७ भोसलेे नारायण; मिाराष्रातील स्त्रीविियक सुधारणािाद्यासचे सत्ताकारणे द ताईची प्रकािने पुणे
१८ भोसलेे नारायण; अब्रा ह्मणी स्त्रीिादे अथिग प्रकािने जळगाि
१९ मिाजने िसदनाे मराठी कादसबरीतील स्त्रीिादे स्नेििधगन प्रकािने पुणेे २०१०
२० मिाजने िसदनाे सासस्कृवतक प्रिािासची स्त्रीिादी समीक्षाे स्नेििधगन प्रकािने पुणे
२१ रानडेे प्रवतभाे स्त्रीप्रश्नासची चचाग एकोवणसािे ितके पद्मगसधा प्रकािने पुणे
२२ िरखेडेे मसगलाे स्त्रीिाद ससकल्पना ि उपयोजने का० स० िाणी प्रगत अध्ययन ससस्थाे धुळे
२३ साळुसखेे आ० ि०े विसदु ससस्कृती आवण स्त्रीे लोकिाङ्मय गृिे मुसबई
२४ A Room of One’s Own – Virginia Woolf
२५ Sexual Politics – Kate Millett
२६ Vindication of The Rights of Woman – Mery Wollstonecraft
२७ The Yellow Wallpaper – Charlotte Perkins Gilman’s

Page 14

सत्र ३
अभ्यासपणत्रका क्रमाांक ९ : ५ - दणलत साणहत्य ( Dalit Literature )

उविष्टे: मराठी सावित्य ससस्कृवतक्षेत्रात १९६० नसतरच्या दिकात दवलत सावित्याची एक िाङ्मयीन ि सामावजक
सासस्कृवतक स्िरूपाची चळिळ सुरू झाली या चळिळीतून वनमागण झालेल्या दवलत सावित्याने मराठी सावित्यात
मोलाची भर घातलेली आिे अिा मिविाच्या सावित्यप्रिािाचा अभ्यास विद्यापीठीय स्तरािर िोणे आिश्यक
ठरते या दृष्टीने दवल त सावित्याची िाङ्मयीन ि सामावजक/सासस्कृवतक पाश्वगभूमीे दवलत सावित्याची ससकल्पना ि
स्िरूपे त्यातील विद्रोिाची जाणीि ि वतचा साविवत्यक आविष्कार या सावित्यप्रिािातील विविध सावित्यप्रकारे
तसेच या सावित्याचे ि साविवत्यक चळिळीचे िाङ्मयीन ि सामावजक कायग इत्या दी गोष्टींचा सुव्यिवस्थत अभ्यास
करणेे िे या अभ्यासविियपवत्रक े चे उविष्ट आिे

घटक १) व्याख्याने २०े श्रेयासकन - ०२
दवलत सावित्याचे स्िरूप ि िैविष्ट्ये
अ) दवलते दवलत जाणीिे दवलत सावित्य ससकल्पनेविियीच्या विविध भूवमका
ब) दवलत सावित्याची प्रेरणाे व्याख्या

घटक २) व्याख्याने - २०े श्रेयासकन - ०२
दवलत सावित्याच्या चळिळीची पाश्वगभूमी
अ) सामावजके राजकीये सासस्कृवतके धावमगक पररवस्थती िास्ति
ब) आसबेडकरपूिगे आसबेडकरी ि आसबेडकरोत्तर चळिळी
क) दवलत सावित्य चळिळीचा सामावजके सासस्कृवतके राजकीय चळिळींिी असलेला अनुबसध
ड) दवलत सावित्याची पूिगपरसपरा

घटक ३) व्याख्याने -२०े श्रेयासकन - ०२
१ कोंडिाडा – दया पिार
२ सनातन – िरणकुमार वलसबाळे

असतगगत परीक्षा- एकूण गुण ४००
१ लेखी परीक्षा २० गुण
२ प्रकल्प लेखन २० गुण (पैकी प्रकल्प लेखन : १० गुण ि प्रकल्पािर आधाररत तोंडी परीक्षा : १० गुण)

सत्रातत परीक्षा - एकूण गुण ६०
िरील अभ्यासक्रमािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील

Page 15

ससदभगग्रसथ :
१ आसबेडकरे डॉ० बाबासािेब; अस्पृश्य मूळचे कोण?े (The Untouchables), ( अनु०) कासबळेे बी० सी०;
२ आसबेडकरे डॉ० बाबासािेब; जावतभेद वनमूगलने (अनु०) गासजरेे मा० फ०; प्रज्ञा प्रकािन मसडळे नागपूरे १९७०
३ आसबेडकरे डॉ० बाबासािेबे िूद्र मूळचे कोण िोते?े (अनु०) खैरमोडेे चास० भ० ठक्कर आवण कस० वल०े मुसबईे
१९४६
४ कऱ्िाडेे सदाे दवलत सावित्य वचवकत्साे स्िरूप प्रकािने औरसगाबादे २००१
५ कुलकणीे गो० म० (ससपा०); दवलत सावित्य : प्रिाि ि प्रवतवक्रयाे प्रवतमा प्रकािने पुणेे १९८६
६ खराते िसकरराि; दवलत िाङ्मय प्रेरणा आवण प्रिृत्तीे इनामदार बसधू प्रकािने पुणेे १९७८
७ जाधिे रा ० ग०े वनळी पिाटे प्राज्ञपाठिाळा मसडळे िाईे १९७८
८ डासगळेे अजुगन (ससपा०); दवलत सावित्य : एक वचसतने मिाराष्र राज्य सावित्य आवण ससस्कृती मसडळे मुसबईे १९७८
९ वनसबाळकरे िामन (ससपा०); सामावजक क्रासतीची वदिाे (प्राचायग म० वभ० वचटणीस समग्र िाङ्मय)े प्रबोधन
प्रकािने नागपूरे २००७
१० पाटीले म ० सु०; दवलत कविताे लोकिाङ्मय गृिे मुसबईे १९८१
११ पानतािणेे गसगाधरे दवलत सावित्य : चचाग आवण वचसतने साकेत प्रकािने औरसगाबादे१९९३
१२ फडकेे भालचसद्र; दवलत सावित्य : िेदना आवण विद्रोिे श्रीविद्या प्रकािने पुणेे १९७७ (प्र० आ०)े १९८९
दु०आ०)
१३ बागूले बाबूराि; दवलत सावित्य : आजचे क्रासवतविज्ञाने बुवद्धस्ट पवब्ल० िाऊसे नागपूरे १९८१
१४ भगते दत्ताे वनळी िाटचाले प्रवतमा प्रकािने पुणेे २००१
१५ मनोिरे यििसते दवलत सावित्य : वसद्धासत आवण स्िरूपे प्रबोधन प्रकािने नागपूरे १९७८
१६ माटेे श्री ० म०; अस्पृष्टासचा प्रश्ने दातेे श्री० र०े पुणेे १९३३
१७ मेश्रामे केिि (ससपा०); विद्रोिी कविताे कॉवतटनेतटल प्रकािने पुणेे १९७८ (प्र० आ०)े १९९४ (तृ० आ०)
१८ मेश्रामे केिि ि इतर (ससपा०); दवलत सावित्याची वस्थवतगतीे मराठी विभागे मुसबई विद्यापीठ आवण अनुभि
पवब्लकेितसे मुसबईे १९९७े
१९ मेश्रामे योगेतद्र; दवलत सावित्य - उद्गम आवण विकासे मसगेि प्रकािने नागपूरे १९९८
२० रेगेे िास० िस०; भीमपिगे सुगािा प्रकािने पुणेे १९९१
२१ वलसबाळेे िरणकुमार (ससपा०); ितकातील दवलतविचारे वदलीपराज प्रकािने
२२ वलसबाळेे िरणकुमार (ससपा०); प्रज्ञासूयगे प्रचार प्रकािने कोल्िापूरे १९९९
२३ िानखेडेे म ० ना०; दवलतासचे विद्रोिी िाङ्मये प्रबोधन प्रकािने नागपूरे १९८१
२४ डोळसे अविनाि आसबेडकरी विचार आवण सावित्ये साकेत प्रकािनेपुणेे २००१
२५ नीळकसठे िेरे; डॉ० बाबासािेब आसबेडकर आवण दवलत िैचाररक िाङ्मये सुविद्या प्रकािने पुणेे २००५
२६ गरुड, श्यामल ; दवलत स्त्रीआत्मकथने , यिश्री प्रकािन , पुणे २०१०
२७ Ambedkar, Babasaheb; Annihilation of Caste, New Book Company, Bombay, 1936.

Page 16

सत्र : ३
अभ्यासपणत्रका क्रमाांक १० : १ - साणहत्यप्रकाराचा अभ्यास : कादांबरी
(Study of Form of Literature: Novel)

विविष्ट सावित्यप्रकार: कादसबरी
उविष्ट : कोणत्यािी सावित्यप्रकाराला एक तावविक असग असतेे तसेच त्याला एक ावतिावसक असग असते या दोन
असगासच्या देिघेिीमधून प्रत्येक सावित्यप्रकाराची जडणघडण िोत असते या दृष्टीने सावित्यप्रकाराच्या
अभ्या सासाठी कािी मागगदिगक तविे सासगता येतील

(क) सावित्यप्रकाराची ससकल्पना : सैद्धावततक विचारे ससकेतव्यूि
(ख) या सैद्धावततक विचाराच्या आधारे नेमलेल्या सावित्यकृतीचा अभ्यास करणे

घटक १ व्याख्याने -२०े श्रेयासकन-०२
अ) 'कादसबरी' या सावित्यप्रकाराची ससकल्पना : सैद्धावततक विचार
सावित्य आवण सावित्यप्रकार
सावित्यप्रकाराची ससकल्पनाे सावित्यकृतींची िगगिारी करणारी िगीकरण-तविेे काव्ये कथात्म सावित्य ि नाटक
आदी प्रमुख सावित्यप्रकार इत्यादी गोष्टींचा पररचय करून देणे
ब) कादसबरी आवण ससबसवधत इतर सावित्यप्रकार यासच्यामधील साम्यभेदाचे नाते कथा-कादसबरी या सावित्यप्रकारासतील
घटकापेक्षा चररत्र -आत्मचररत्रे प्रिासिणगने व्यवक्तवचत्रेे लवलतवनबसधे ररपोटागज् इत्यादी सावित्यप्रकारासतील
घटकासच्या साम्यभेदासची चचाग

घटक २ व्याख्याने -२०े श्रेयासकन-०२
अ) कथनपर सावित्या चे घटक - आियसूत्रे वनिेदक-पात्रे अनुभिविश्वे वनिेदने वनिेदनाचे ४ प्रकार (कथने िणगने
ससिादे भाष्य) िातािरणे भािा इत्यादी
ब) कादसबरीचे प्रकार उपप्रकार
कादसबरीच्या प्रकारामागील विविध तविे ि कादसबरीचे प्रकार

घटक ३ व्याख्याने -२०े श्रेयासकन-०२
नेमलेल्या कादसबरीचा अभ्यास
१) इसदू काळे ि सरला भोळे – िा. म. जोिी
२) सात सक्कस त्रेचाळीस – वकरण नगरकर

असतगगत परीक्षा- एकूण गुण ४०

Page 17

१ लेखी परीक्षा २० गुण
२ प्रकल्प लेखन २० गुण (पैकी प्रकल्प लेखन: १० गुण ि प्रकल्पािर आधाररत तोंडी परीक्षा : १० गुण) -

सत्रातत परी क्षा एकूण गुण ६०
िरील अभ्यासक्रमािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील

ससदभगग्रसथ :

१ 'मराठी कादसबरी'े कुसुमािती देिपासडेे
२ 'मराठी कादसबरी तसत्र आवण विकास'े बापटे गोडबोलेे
३ 'घार आवण काठ'े नरिर कुरुसदकर
४ 'कादसबरी'े ल० ग० जोग
५ 'सावित्य : अध्यापन आवण प्रकार'े ससपा० श्री० पु० भागित & The Rhetoric of Fiction, Booth, W. C.
9. Aspects of the Novel, Forster, E. M. 2. The Theory of the Novel, ed. Halparin John.
8. The Craft of Fiction, Lubbock Percy.
९. The Novel and the Reader, Ka therine Lerer.

Page 18

सत्र : ३
अभ्यासपणत्रका क्रमाांक १०:२–मध्ययुगीन कालखांडाचा अभ्यास : णशवकाळ व पेशवेकाळ
(Study of Medieval Period: shivkal and peshavekal )

उविष्ट : या अभ्यासपवत्रक े मध्ये वििकाळ ि पेििे काळाचा अभ्यास कराियाचा आिे िा अभ्यास समकालीन सामावजके
राजकीये धावमगके सासस्कृवतक पाश्वगभूमी ि िाङ्मयीन प्रेरणा यासच्या ससदभागत करणे अपेवक्षत आिे या अभ्यासात
वििकाळात ि पेििेकाळात वनमागण झालेल्या सावित्याचा स्थूल स्िरूपात पररचय करून घेणे अपेवक्षत आिे

घटक १ व्याख्याने -२०े श्रेयासकन-०२
अ) कालखसडाचा अभ्यास :ससकल्पनाे स्िरूप ि िैविष्ट्ये
आ) या कालखसडातील सामावजके राजकीये धावमगक ि सासस्कृवतक पाश्वगभूमी आवण सावित्य वनवमगतीच्या प्रेरणा

घटक २ व्याख्याने -२०े श्रेयासकन-०२
अ) वििकालखसडातील मराठी सावित्य
ब) पेििेकालखसडातील मराठी सावित्य

घटक ३ व्याख्याने -२०े श्रेयासकन-०२

१. आज्ञापत्र – रामचसद्रपसत अमात्य
२. असधारातील लािण्या – ससपा य न केळकर

असतगगत परीक्षा- एकूण गुण ४०
१ लेखी परीक्षा २० गुण
२ प्रकल्प लेखन २० गुण (पैकी प्रकल्प लेखन गुण ि प्रकल्पािर आधाररत तोंडी परीक्षा : १० गुण)

सत्रातत परीक्षा - एकूण गुण ६०
िरील अभ्यासक्रमािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील

ससदभगग्रसथ :

१ जोग, रा० श्री ि इतर मराठी िाङ्मयाचा इवतिास खसड ३ (१६८१ ते १८००) मिाराष्र सावित्य पररिद , पुणे, १९७३
२ तुळपुळे, ि० गो० पाच ससतकिी, सुविचार प्रकािन मसडळ, पुणे, १९८४
३ तुळपुळे, िस० गो० ि इतर मराठी िाङ्मयाचा इवतिास खसड १ (आरसभ ते १३५०) मिाराष्र सावित्य पररिद , पुणे, १९८४
४ पाटील , म० स० तुकाराम असत ससघिागची अनुभिरूपे, िाल प्रकािन , मुसबई, २००४
५ मालिे स ० गस०: मराठी िाङ्मयाचा इवतिास , खसड २, भाग १ (१३५० से १६८०) मिाराष्र सावित्य पररिद , पुणे, १९८२

Page 19

६ मालिे स ० गस०: मराठी िाङ्मयाचा इवतिास खसड २ भाग २ (१३५० ते १६८०) मिाराष्र सावित्य पररिद , पुणे, १९८२
७ भािे, वि० ल०: मिाराष्र सारस्ित खसड १, पॉप्युलर प्रकािन, मुसबई, १९८३ (स०आ०)
८ भािे, वि० ल० मिाराष्र सारस्ित , खसड २ पॉप्युलर प्रकािन, मुसबई, १९८३ (स०आ०)
९ िेणोलीकर , ि० श्री०; प्राचीन मराठी िाड्मयाचा इवतिास, मोघे प्रकािन , कोल्िापूर, १९७९
१० सिस्रबुद्धे, म० ना०, मराठी िाविरी िाङ्मय , ठोकळ , पुणे, १९६९
११ सरदार गस० िा० ससत सावित्याची सामावजक मिाराष्र सावित्य पररिद , पुणे, १९७० (वत० आ०)
१२ सरदार गे ० िा०: तुकारामदिगन, अथागत् अभसगिाणी प्रवसद्ध तुकयाची (ससपा०), मॉडनग बुक डेपी प्रकािन, प० आ०,
१९६८
१३) िाटिे क े ० ना० ि कुलकणी, कुसुम (ससपा०) पसवडती काव्य, कॉवतटनेतटल प्रकािन , पुणे, प० आ०, १९६८
१४) मिऱ्िाटी लािणी , म० िा० धोंड
१५) मराठी िाविरी िाङ्मय , म० ना० सिस्रबुद्धे
१६) मराठी कवितेचा उि:काल , श्री० म० िदे
१७) पैंजण, म० ना० अदिसत

Page 20

सत्र : ३
अभ्यासपणत्रका क्रमाांक १० : ३- ग्रामीि मराठी साणहत्य ( Gramin Marathi Sahitya)

उविष्ट: ग्रामीण सावित्य िा आधुवनक मराठी सावित्यातील एक मिविाचा प्रिाि आिे या प्रिािाला ग्रामीण चळिळीची
पाश्वगभूमी आिे बदलत्या भारतीय समाजजीिनाला सातत्याने समकक्ष रािणाऱ्या मराठी ग्रामीण सावित्याचा
अभ्यास करताना आपल्याला विविध टप्पे वदसतात या टप्यासचा अभ्यास करणे िा या अभ्यासपवत्रकेचा िेतू
आिे

घटक १) व्याख्याने -२० श्रेयासकन - ०२
१ ग्रामीण सावित्याची ससकल्पनाे स्िरूप आवण वििेि
२ ग्रामीण सावित्य चळिळ आवण वनमीतीच्या प्रेरणा

घटक २) व्याख्याने - २०े श्रेयासकन- ०२
१ स्िातसत्र्यपूिग काळातील ग्रामीण सावित्याचे स्िरूप
२ स्िातसत्र्योत्तर काळातील ग्रामीण सावित्याचे बदलते स्िरूप

घटक ३) व्याख्याने २०े श्रेयासकन - ०२
१. खुरपस – सुवचता घोरपडे
२. विजेने चोरलेले वदिस – ससतोि जगताप

असतगगत परीक्षा- एकूण गुण ४०
१ लेखी परीक्षा २० गुण
२ प्रकल्प लेखन २० गुण (पैकी प्रकल्प लेखन १० गुण ि प्रकल्पािर आधाररत तोडी परीक्षा : १० गुण)
सत्रातत परीक्षा - एकूण गुण ६०
िरील अभ्यासक्रमािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील

ससदभगग्रसथ :
१ यादिे आनसद; ग्रामीण सावित्य स्िरूप आवण िास्तिता
२ यादिे आनसद; मराठी सावित्य समाज आवण ससस्कृती
३ भोळेे भा ० ल० मिात्मा फुले विचार आवण िारसा.
४ भोसलेे द ० ता० ग्रामीण सावित्य एक वचसतन.
५ िाघमारेे जनादगन सावित्यवचसतन.
६ कोत्तापलेे नागनाथे ग्रामीण सावित्य स्िरूप आवण िोध
७ मुलाटेे िासुदेि; ग्रामीण कथा स्िरूप आवण विकास
८ पिारे गो ० मा० ि िातकणसगलेकरे म० द०; मराठी सावित्य प्रेरणा ि स्िरूप

Page 21

सत्र : ३
अभ्यासपणत्र का क्रमाांक १०:४- वैचाररक गद्य (Vaicharik Gadhya )

उविष्ट : िैचाररक गद्यापासूनच आधुवनक मराठी सावित्याचा प्रारसभ झाला कालासतराने विकवसत झालेल्या कथाे
कविताे कादसबरीे नाटके लवलत वनबसधे प्रिासिणगने इत्यादी सावित्यप्रकारासपेक्षा िैचाररक गद्य या
प्रकाराचेस्िरूप कसे िेगळे आिे मराठी गद्याची समृद्ध परसपरा समजून घेणे िा या अभ्यासपवत्रकेचा िेतू आिे

घटक १) व्याख्याने २०े श्रेयासकन-०२
अ) िैचाररक गद्य : ससकल्पनाे स्िरूप आवण वििेि
आ) स्िातसत्र्यपूिग काळातील िैचाररक गद्यामागील प्रेरणा

घटक २) व्याख्याने - २०े श्रेयासकन - ०२
अ) स्िातसत्र्योत्तर काळातील िैचाररक गद्यामागील प्रेरणा: राजकीये सामावजक प्रेरणाे प्रबोधन चळिळी
इत्यादी
आ) िैचाररक गद्याचे विविध प्रकार



घटक ३) व्याख्याने -२०े श्रेयासकन – ०२
अ) स्िातसत्र्य पूिग कालखसडातील िैचाररक गद्याची परसपरा
आ) मिात्मा फुले – सािगजवनक सत्यधमग

घटक ४) व्याख्याने २०े श्रेयासकन – ०२
अ) स्िातसत्र्योत्तर कालखसडातील िैचाररक गद्याची परसपरा
आ) तक ग तीथग लक्ष्मणिास्त्री जोिी यासचे वनिडक वनबसध – विचारविल्प – ससपा. रा ग जाधि

असतगगत परीक्षा- एकूण गुण ४०
१ लेखी परीक्षा २० गुण
२ प्रकल्प लेखन २० गुण (पैकी प्रकल्प लेखन: १० गुण ि प्रकल्पािर आधाररत तोंडी परीक्षा : १० गुण)

सत्रातत परीक्षा - एकूण गुण ६०
िरील अभ्यासक्रमािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील

ससदभगग्रसथ :
१ फडक े े य ० वद०े विसाव्या ितकातील मिाराष्र

Page 22

२ मालिेे स ० गस० गतितक िोधताना
३ िावळसबेे ि० रा०े मिाराष्रातील सामावजक पुनघगटना
४ जोगे रा ० श्री०े मराठी िाङ्मयाचा इवतिासे खसड ४
५ िैद्ये सरोवजनीे ससक्रमणे
६ क्षीरसागरे श्री ० के०े समाजविकास
७ भोळेे भा ० ल०; सावित्यप्रत्येय
८ बेडवकिाळे वकिोर ि भोळेे भा ० ल० (ससपा०); बदलता मिाराष्र
९ कोतापलेे नागनाथ; ज्योतीपिगे
१० कुलकणीे गो० म०; आधुवनक मराठी सावित्याची सासस्कृवतक पाश्वगभूमी
११ सरदारे गस० बा०; प्रबोधनाच्या पाऊलखुणा

Page 23

सत्र : ३
अभ्यासपणत्रका क्रमाांक ११ : १ - साणहत्यप्रकाराचा अभ्यास : नाटक
(Study of Form of Literature : Drama)
विविष्ट सावित्यप्रकार नाटक
उविष्ट: कोणत्यािी सावित्यप्र काराला एक तावविक असग असतेे तसेच त्याला एक ावतिावसक असग असते या दोन
असगासच्या देिघेिीमधून प्रत्येक सावित्यप्रकाराची जडणघडण िोत असते या दृष्टीने सावित्यप्रकाराच्या
अभ्यासासाठीकािी मागगदिगक तविे सासगता येतील
(क) सावित्यप्रकाराची ससकल्पना सैद्धावततक विचारे ससकेतव्यूि
(ख) या सैद्धावततक विचाराच्या प्रकािात नेमलेल्या सावित्यकृतींचा अभ्यास करणे

घटक १ व्याख्याने २०े श्रेयासकन-०२
अ) 'नाटक' या सावित्यप्रकाराची ससकल्पना:सैद्धावततक विचार
सावित्य आवण सावित्यप्रकार
सावित्यप्रकाराची ससकल्पनाे सावित्यकृतींची िगगिारी करणारी िगीकरण -तविेे काव्ये कथात्म सावित्य ि नाटक
आदी प्रमुख सावित्यप्रकार इत्यादी गोष्टींचा पररचय करून देणे
ब) नाटक िा एक दृश्ये श्राव्य स्िरूपाचा ससवमश्र ि प्रयोगवनष्ठ कलाप्रकार आिेे या गोष्टीचे भान ठेिून नाटकाची व्याख्या
करणेे नाटकाचे व्यिच्छेदक लक्षणे त्याची उपलक्षणेे नाटकाचा ससकेतव्यूि याससबसधी वििेचन करणे या ससदभागत
भरताची नाटकाची अवभनयावधवष्ठत व्याख्याे ॲररस्टॉटलची नाट्यससकल्पना आदीचा िापर करणे

घटक २ व्याख्याने २०े श्रेयासकन - ०२
अ) नाटकाचे घटक नाट्यबीजे नाट्यप्रससगे कथानके पात्रे ससिादे भािा यासचे स्िरूप ि कायग यासचे वििेचन या
सिग नाट्यासगासतून ससघवटत िोणाऱ्या नाटकासचे एकात्म रूप लक्षात घेणे
ब) नाटकाचे प्रकार नाटके एकासवककाे ससगीते गद्य नाटके िोकावत्मकाे सुखावत्मका इत्यादी

घटक ३ व्याख्याने २०े श्रेयासकन - ०२
नेमलेल्या नाट कासचा अभ्यास
१ कुलिधू – मो ग रासगणेकर
२ उध्िस्त धमगिाळा – गो. पु. देिपासडे

असतगगत परीक्षा- एकूण गुण ४०
१ लेखी परीक्षा २० गुण
२ प्रकल्प लेखन २० गुण (पैकी प्रकल्प लेखन: १० गुण ि प्रकल्पािर आधाररत तोंडी परीक्षा : १० गुण)

सत्रातत परीक्षा - एकूण गुण ६०
िरील अभ्यासक्रमािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील

Page 24

ससदभगग्रसथ
१ कसगलेे र० पस०; रस-भाि-विचारे मिाराष्र राज्य सावित्य आवण ससस्कृती मसडळे मुसबईे १९७३
२ करसदीकरे गो० वि०े ऑरस्टॉटलचे काव्यिास्त्रे मौज प्रकािने मुसबईे १९५७
३ कानेटकरे िससते नाटक एक वचसतने नीळकसठ प्रकािने पुणेे १९७४
४ काळेे क े ० नारायण; नाट्यविमिगे पॉप्युलर बुक डेपोे मुसबईे १९६१
५ काळेे क े ० नारायण ि इतर (ससपा०); मराठी रसगभूमी मराठी नाटक घटना आवण परसपराे मुसबई मराठी सावित्यससघे
मुसबईे १९७१
६ क े तकरे गोदािरी; भ रतमुनींचे नाट्यिास्त्रे पॉप्युलर बुक डेपोे मुसबईे १९६३
७ जोगे रा ० श्री०; अवभनि काव्यप्रकािे व्िीनस प्रकािने पुणेे १९९७ (द०आ०)
८ देिपासडेे ग० त्र्यस०; भारतीय सावित्यिास्त्रे पॉप्युलर प्रकािने मुसबईे १९८० (तृ० आ०)
९ नाईके राजीि; नाटकातील वचतिे ससदभग प्रकािने ठाणेे १९९४
१० नाईके राजीि ि इतर (ससपा०); रङ्गनायके आविष्कार प्रकािने मुसबईे १९८८
११ पाटणकरे रा ० भा०; कासटची सौदयगमीमाससाे मौज प्रकािने मुसबईे १९७७
१२ पाटीले गसगाधर; समीक्षेची निी रूपेे मॅजेवस्टक बुक स्टॉले मुसबईे १९८१
१३ ब्रह्मेे मो ० द० (ससपा०); मराठी नाट्यतसत्र : नाटक-स्िरूप आवण तसत्रविचार सुविचार प्रकािन मसडळे पुणेे
१९६४
१४ राजापुरे-तापसे पुष्पलता; खानोलकरासची नाट्यसृष्टीे मराठी विभाग मुसबई विद्यापीठ आवण प्रवतमा प्रकािने
पुणेे २००३
१५ िावळसबेे रा० िस० (ससपा०); मराठी नाट्यसमीक्षाे पुणे विद्यापीठे पुणेे १९६८
१६ Bentley, Eric; Life of the Drama, Methuen, New York, 1964.
१७ Esslin, Martin; An Anatomy of Drama, George & Harrap & co., London, 1962.
१८ Esslin, Martin; Field of Drama, Methuen, London, 1988.
१९ Fergusson, Francis; Th e Idea of a Theatre,
२० Langer, Susanne; Feeling and Form, Routledge & Kegan Paul, London, 1953.
२१ Nicoll, Allardyce; Theatre and the Dramatic Theory, २२ Potts, L. J.; Comedy, Hutchinson
Univ.
Lib., London, 1963.
२३ Styan, J. L.; The Elemen ts of Drama, Drama, Stage & Audience, Cambridge
University Press,London, 1975.
वनयतकावलकासतील ससदभग :
१ केळकरे अिोक; 'नाटक एक िोणे'े अनुष्टुभ्े मे-जून १९८७
२ दाितरे िससत; 'नाटक म्िणजे काय?'े अनुष्टुभ्े मे-जून १९८७

Page 25

सत्र : ३
अभ्यासपणत्रका क्रमाांक ११ : २ - लोकसाणहत्य ( Folk Literature)
उविष्ट: भािाे सावित्य आवण ससस्कृती यासच्या घडणीत लोकसावित्याचा फार मोठा सिभाग असतो लवलत सावित्य
आवण लोकसावित्य यासच्या वनवमगवतप्रेरणाे ससकल्पनाे ससकेतव्यिस्था आवण आविष्काररूप यासमध्ये अथागतच भेद
आिेत असे असले तरी लवलत सावित्यात लोकसावित्याचे कािी गुणवििेिे ससकेत आढळून येताते तसेच
लोकसावित्यातिी लवलत सावित्याचे कािी गुणवििेि लक्षणे ि ससकेत वदसून येतात या दोिोंचे घवनष्ट ससबसध
असून त्यासच्यामध्ये सतत देिघेि िोत असते
या पाश्वगभूमीिर भािा सावित्याच्या विद्यार्थयांनी विद्यापीठीय स्तरािर लोकसावित्याचा अभ्यास करणे प्रस्तुत
ठरते या दृष्टीने (१) लोकसावित्याची ससकल्पनाे स्िरूप ि वनवमगवतप्रेरणाे (२) लोकसावित्याची ससकेतव्यिस्थाे
(३) लोकसावित्याची व्याप्ती ि विविध प्रकारे (४) लोकसावित्य आवण लवलत सावित्य यासचे परस्परससबसध आदी
गोष्टींचे पररचयपर ज्ञान विद्यार्थयांना करून देणेे तसेच लोकसावित्याचे िाचन / आस्िाद ि अभ्यास करण्याची
त्यासना यथोवचत सावित्यदृष्टी देणे िे प्रस्तुत अभ्यासविियपवत्रकेचे उविष्ट आिे

घटक १) व्याख्याने - २०े श्रेयासकन – ०२
अ) लोकसावित्य : ससकल्पना ि व्याख्या
आ) लोकसावित्य स्िरूपविचार
१) 'लोक' आवण 'लोकमानस'
२) 'लोकधमग' आवण 'लोकदैित'
३) 'लोकतवि' आवण ' लोकससस्कृती’
४) 'लोकिाङ्मय' आवण 'लोकससस्कृती'
या ससकल्पनासचे स्पष्टीकरण आवण स्िरूपवदग्दिगने लोकसावित्याच्या विविध व्याख्या ि लक्षणेे लोकसावित्याची
ससकेतव्यिस्थाे लोकसावित्यामागील वनवमगवतप्रेरणा

घटक २) व्याख्याने २०े श्रेयासकन - ०२
अ) लोकसावित्याचे प्रकार ि िगीकरण
आ) लोक्सािीत्यचा इतर ज्ञानिाखासिी असलेला ससबसध

घटक ३) व्याख्याने -२०े श्रेयासकन - ०२
अ) गसगासागर (लोकनाट्य) – न ि खोडे
आ) ‘कोकणाचा गाबीत विग्मोत्स ि या ग्रसथातील पारसपाररक फागगीते’ – प्रा डॉ रमेि कुबले प्रा डॉ असकुि सारसग

असतगगत परीक्षा- एकूण गुण ४०
१ लेखी परीक्षा २० गुण

Page 26

२ प्रकल्प लेखन २० गुण (पैकी प्रकल्प लेखन १० गुण ि प्रकल्पािर आधाररत तोंडी परीक्षा १० गुण)

सत्रातत परीक्षा - एकूण गुण ६०
िरील अभ्यासक्रमािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील

ससदभगग्रसथ :
१ कुबले रमेि; आवदिासी नाटक - स्िरूप आवण समीक्षाे आयएनटी प्रकािने मुसबईे २००६
२ जोिीे उिा (ससपा०); रामायणाची भािासतरेे
३ ढेरेे रा ० वचस०; भारतीय रसगभूमीच्या िोधाते पद्मगसधा प्रकािने पुणेे १९९६
४ ढेरेे रा ० वचस०; लोकदैिताचे विश्वे पद्मगसधा प्रकािने पुणेे २००० ५ ढेरेे रा ० वचस०; लोकससस्कृतीचे उपासके
पद्मगसधा प्रकािने पुणेे १९९६
६ ढेरेे रा ० वचस०; लोकसावित्य : िोध आवण समीक्षाे श्रीविद्या प्रकािने पुणेे१९९०
७ ढेरेे रा ० वचस०; ससतसावित्य आवण लोकसावित्य : कािी अनुबसधे श्रीविद्या प्रकािने पुणेे १९७८
८ पगारे ससभाजीे खानदेिातील ग्रामदैिते आवण लोकगीतेे का० स० िाणी मराठीप्रगत अध्ययन केंद्रे धुळेे १९९२
९ पाटीले गसगाधर; समीक्षेची निी रूपेे मॅजेवस्टक बुक स्टॉले मुसबईे १९८१
१० धोडे म ० िा०; मिऱ्िाटी लािणीे मौज प्रकािन गृिे मुसबईे १९८८ (दु० आ०)
११ भिाळकरे तारा; वमथक आवण नाटके मराठी पौरावणक नाटकाची जडणघडणेसविता प्रकािने औरसगाबादे
१९८८
१२ भागिते दुगाग; लोकसावित्याची रूपरेिाे मुसबई मराठी ग्रसथससग्रिालये मुसबईे१९५६
१३ भागि ते दुगाग; धमग आवण लोकसावित्ये पॉप्युलर प्रकािने मुसबईे १९७५
१४ मासडेे प्रभाकर; लोकसावित्याचे स्िरूपे पररमल प्रकािने औरसगाबादे १९७८
१५ मासडेे प्रभाकर; लोकसावित्याचे असतःप्रिािे कॉवतटनेतटल प्रकािने पुणेे १९७५
१६ िरखेडेे र ० ना० (ससपा०); लोकसावित्य ि लोकपरसपराे विद्याबलम्े धुळेे१९८३
१७ िाडेकरे मालतीबाईे लोककथा कल्पलताे िरदा बुक्स पुणेे १९८२
१८ िेकडेे सुभािे भलरीे दास्ताने रामचसद्र आवण कस०े पुणेे २०१०
१९ िेकडेे सुभाि; आतमध्ये कीतगने दास्ताने रामचसद्र आवण कस०े पुणेे २०१०
२०. Krappe, Alexander ; The Science of Folklore, The NortanLibrary, New York,
२१. Dundes, Alan; Study of Folklore, Prentice Hall, EnlgewoodCliffs, 1965.
२२. Eliade, Mircea; Images and Symbol, Princeton University Press, 1991.
२३. Frazer, James; Golden Bough, Penguin, Harmondswo rth, reprint, 1996.
२४. Jung, C. J.; Man and His Symbols, Doubleday & Colne, Garden City, 1970.
२५. Kosambi, D. D.; Myth and Reality, Popular Prakashan, Mumbai, 1962.
२६. Lange, Andrew; Myth, Ritual and Religion, Cosimo, NewYork, 2005.
वनयतकावलकातील ससदभग : 'कथनमीमाससा'े अनुष्टुभ्े वदिाळी १९९१

Page 27

सत्र : ३
अभ्यासपणत्रका क्रमाांक ११ : ३ समाज भाषाणवज्ञान ( Socio Lingustics)

उविष्ट : भािाव्यििार आवण सामावजक ससरचना यासत परस्परािलसवबत्िाचे' आिे लौवकक जीिनात भािेचा उपयोग
व्याकरवणक वनयमासनी िोत नसून सामावजक ससकेतासनी िोत असतो त्यामुळे भािेचा अभ्यास िा एका अथागन
समाजाचाच अभ्यास असतो समाजभािाविज्ञानाची िी निी वदिा भािेच्या पारसपररक अभ्यासाला छेद देणारी
आिे समाजभािा विज्ञानात समाजातील सिग स्तरातील भािाव्यििारजाळेे त्यामागील भािाससप्रेक्षण यासचा
अभ्यास विद्यार्थयां नी करणे अवभप्रेत आिे

घटक १) व्याख्याने २०े श्रेयासकन - ०२
अ) समाज भािाविज्ञान ससकल्पनाे स्िरूप ि व्याप्ती
आ) भाविक बदल ि त्याची कारणे (सामावजक फरक ि त्यासचे पररणामे भाविक सापेक्षता वसद्धातत (सपीर
व्िोफ ग ) ि त्याचा प्रवतिादे

घटक २) व्याख्याने २०े श्रेयासकन - ०२
अ) व्यििाराची भािाे ससपकग भािाे उपभािा (व्यवक्तभािाे स्त्री-पुरुिासची भािाे जातव्यिस्था आवण आवथगक
िगग यासच्या भािा) यासचे स्िरूपे कायग आवण व्याप्ती
आ) भािासतगगत भेदे भािावद्रत्िे द्रैभाविकत्िे बिुभाविकत्ि त्यासचे प्रकार ि पररणामे बोली भूगोल

घटक ३) व्याख्याने -२०े श्रेयासकन - ०२
अ) भािेचे प्रमाणीकरण -कारणेे वनकि (भािाबाह्य वनकिे भाविक धोरणासची आिश्यकता)
आ) भािेच्या वनयोजनाचे पररणामे भािेचे खच्चीकरण वकसिा पदोतनतीे मराठी भािकासचे अनुभि

असतगगत परीक्षा- एकूण गुण ४०
१ लेखी परीक्षा २० गुण
२ प्रकल्प लेखन २० गुण (पैकी प्रकल्प लेखन १० गुण ि प्रकल्पािर आधाररत तोंडी परीक्षा : १० गुण)
सत्रातत परीक्षा -एकूण गुण ६०

िरील अभ्यासक्रमािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील

ससदभगग्रसथ
१) कालेलकरे ना ० गो०; भािा: इवतिास आवण भूगोले मौजे मुसबई
२) कालेलकरे ना ० गो०े भािा आवण ससस्कृतीे मौजे मुसबईे
३) कुलकणीे श्री० २०े तेलसगणातील अरे मराठा समाज भािा आवण ससस्कृतीे म०रा० सावित्य ससस्कृती मसडळ
४) क े ळकरे अिोक रा ०; मराठी भािेचा आवथगक सससारे मराठिाडा सा० प०े औरसगाबादे

Page 28

५) क े ळकरे अिोक रा०; िैखरी (भािा आवण भािाव्यििार)े मॅजेवस्टके मुसबई
६) क े ळकरे अिोक रा ०; 'भाविक स्िाधीनता'े भािा आवण जीिने ििग ३े असक ४े १९८५
७) खोकलेे िससत; 'भािाविकास ि मराठी भािा समाजव्यििार'े निभारते जूने १९९०
८) गोखलेे द ० न०; 'डॉ० केतकरासच्या भािाविियक विचारासबिल आणखी थोडेसे'े भािा आवण जीिने ििग ३े असक
१े १९८५
९) जोिीे श्री ० बा०े 'रसनाविलास'े मिाराष्र टाइम्से २६ फेब्रुिारी १९९५
१०) दातारे छाया; 'जावतिाचक ससबोधने वस्त्रयासमधली फूटपाडणी' भािा आवण जीिने ििग २े असक ३े १९८४ –
११) देिे विजया; 'ग्रामीण स्त्री जी िन आवण भािा'े भािा आवण जीिने ििग १०े असक २े १९९२
१२) प्रधाने ग ० प्र० 'राजकारणातील भािा'े भािा आवण जीिने ििग ३े असक २े १९८५
१३) भिाळकरे तारा; 'मायबोलीतील धक्क े आवण विसक े 'े भािा आवण जीिने ििग ३े असक २े १९८५
१४) मासडेे प्रभाकर; सासकेवतक आवण गुप्त भािा: परसपरा आवण स्िरूपे सविता प्रकािने औरसगाबाद
१५) मालिेे वमवलसदे 'सामावजक भािाविज्ञान : एक निे अभ्यासक्षेत्र'े मराठी ससिोधन पवत्रकाे जाफेमाे ििग २५े असक
२े १९७८
१६) मुसडलेे आिा: 'भािेचे प्रदूिण स्त्रीला भोिणारे'े भािा आवण जीिने ििग २े असक ३े १९८४
१७) सानेे राजीिे 'सिगनामासचे समाजिास्त्र'े भािा आवण जीिने ििग २े असक २े १९८४
१८) िरखेडेे रमेिे समाज भािाविज्ञान : ससकल्पना
१९) गायकिाडे ससपते दवलत आत्मकथने : भाविक व्यिस्थाे भािा आवण भाविक समाज
२०) Aitchison, Jean; Language Change, Progress or Decay, Lo ndon: Fontana.
२१) Beteille A.; Cast, Class & Power,
२२) Downes W.; Language and Society, London: Fontana.
२३)Hudson, R. A.; Sociolinguistics, Cambridge University Press.
२४)Trudgill Peter, Sociolinguistics: An Introduction to Language & Society, London Penguin.

Page 29

सत्र : ३
अभ्यासपणत्रका क्रमाांक ११ : ४ - णवज्ञानसाणहत्य ( Vidnyan Sahitya)

उविष्ट: विज्ञान ि सावित्य या एकमेकासपासून वभतन अिा ससकल्पना असल्या तरी विज्ञानािर आधाररत लवलत सावित्यिा
एक िेगळा सावित्यप्रकार अनुिादाच्या माध्यमातून मराठी सावित्यात प्रविष्ट झाला आसतरराष्रीय ख्यातीच्या
िैज्ञावनकासनी मराठी भािेमध्ये िा विज्ञानसावित्यप्रकार रुजिला यातून मराठी सावित्यातील विज्ञान सावित्याची
लक्षणीय परसपरा वनमागण झाली या विज्ञान सावित्याच्या मूलतविासचे आवण परसपरेचे भान विद्यार्थयागला आणून देणे
िा या अभ्यासपवत्रकेचा िेतू आिे

घटक १) व्याख्याने - २०े श्रेयासकन – ०२
अ) विज्ञानसावित्य स्िरूप ि ससकल्पना
आ) विज्ञानसावित्याच्या प्रेरणा ि प्रयोजने

घटक २) व्याख्याने -२०े श्रेयासकन - ०२
अ) विज्ञानसावित्याची परसपरा (पाश्चात्य आवण मराठी)
आ) विज्ञानसावित्या च्या मूल्यमापनाचे वनकि

घटक ३) व्याख्याने - २०े श्रेयासकन - ०२
अ) सुपरक्लोन – पसवडत विद्यासागर
आ) डायनोसॉरचे िसिज – दीनानाथ मनोिर

असतगगत परीक्षा- एकूण गुण ४०
१ लेखी परीक्षा २० गुण
२ प्रकल्प लेखन २० गुण (पैकी- प्रकल्प लेखन : १० गुण ि प्रकल्पािर आधाररत तोंडी परीक्षा : १० गुण)

सत्रातत परीक्षा - एकूण गुण ६०
िरील अभ्यासक्रमािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील

ससदभग :
१ बागूले मराठी विज्ञान सावित्यसमीक्षा
२ घाटेे वनरसजने विज्ञान सावित्य आवण ससकल्पना
३ जािडेकरे सुबोधे (ससपा०) म० सु० पगारेे मराठी विज्ञान सावित्य
४ कुलकणीे ि० वद०े विज्ञान सावित्य आवण ससकल्पना
५ विज्ञानकथा वििेिासके मिाराष्र सावित्य पवत्रका

Page 30

सत्र : ३
अभ्यासपणत्रका क्रमाांक १२ : १ - आणदवासी मराठी साणहत्य ( Adivasi Sahitya)

उविष्ट : स्िातसत्र्योत्तर काळापासून आवदिासी जीिनाची नोंद मराठी लेखकासनी वििेितः कादसबरीकारासनी घेतली असून
त्यानसतर साठोत्तरी मराठी प्रिािात आवदिासी सावित्य दाखल झाले आजतागायत मोठ्या प्रमाणात कविताे
आवदिासी जीिनाचे वचत्रण करणाऱ्या कादसबऱ्याे नाटके ि विपुल िैचाररक ग्रसथससपदा आवदिासी सावित्य
प्रिािात नोंदविली गेली असून आवदिासी सावित्य आविष्काराने मराठी सावित्यात मोलाची भर घातली आिे
विद्यार्थयांना या सावित्य अवभव्यक्तीचा अभ्यास घडािा म्िणून िी अभ्यासपवत्रका मिविाची ठरते या
सावित्यप्रिािातून विद्यार्थयांना आवदिासी सावित्याचा पररचय िोणेे त्यासच्या मौवखक ि वलवखत परसपरा ससबसधी
जाणीि विकवसत करणेे आवदिासी सावित्याच्या ससदभागत सामावजक चळिळींचा पररचय करून घेणेे
आवदिासी बोलीे ससस्कृतीचा विद्यार्थयांना पररचय करून देणे अपेवक्षत आिे

घटक १) व्याख्याने -२०े श्रेयासकन - ०२
अ) आवदिासी सावित्य स्िरूप ि ससकल्पना
आ) आवदिासी सावित्य चळिळ
इ) आवदिासी सावित्याचे प्रेरणास्रोते आवदिासी सावित्यसमीक्षा विचार

घटक २) व्याख्याने -२०े श्रेयासकन - ०२
(अ) आवदिासी कवितेची िाटचाल आवदिासी कवितेचे स्िरूप ि वििेि
आ) आवदिासी मराठी कविता (पाच आवदिासी किीच्या प्रत्येकी चार वनिडक मराठी कवितासचा अभ्यास)
विनायक तुमरामे उिावकरण आत्रामे माधि सरकुसडेे प्रभू राजगडकरे विनोद कुमरे
१) विनायक तुमराम (रानगभागतील जखमा) - स्िातसत्र्या! कुठे आिेस तू?े झुसज रानातलीे उठािे
आवदिासी माय
२) उिावकरण आत्राम - (लेखणीच्या तलिारी) - उजेडपाडीे भिराे खरच आपला देि आिेे मरण
स्िस्त िोत आिे
३) माधि सरकुसडे (चेिरा िरिलेली माणसे) दगाे सौदाे बेड्याे बापू.
४) प्रभू राजगडकर (वनिडुसगाला आली फुले) मल्टी अॅवटट्यूड टॉिडगस् आवदिासीे गोंगलूे TATR,
ते आले त्यानसतरची गोष्ट.
५) विनोद कुमरे ( आगाजा) अरण्ये िोमलँडे पिासदी पारी कुपार वलसगोची गोष्टे मोटीफ: एक िोता
राजा
घटक ३) व्याख्याने -२०े श्रेयासकन - ०२
अ) आवदिासी आवण आवदिासीातर मराठी कादसबरी लेखनाची परसपराे स्िरूप ि वििेि
आ) कलाकृतीचा अभ्यास (पळसचोंड - देिदत्त चौधरी )

असतगगत परीक्षा - एकूण गुण ४०

Page 31

१ लेखी परीक्षा २० गुण
२ प्रकल्प लेखन २० गुण (पैकी प्रकल्प लेखन: १० गुण ि प्रकल्पािर आधाररत तोंडी परीक्षा १० गुण)
सत्रातत परीक्षा - एकूण गुण ६०

िरील अभ्यासक्रमािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील

ससदभग :
१ आवदिासी सावित्यविचारे मािेश्वरी गावित
२ मराठी आवदिासी सावित्ये अमर कासबळे
३ आवदिासी सावित्य स्िरूप आवण समीक्षाे विनायक तुमराम
४ मिाराष्रातील आवदिासी मराठी सावित्य : एक िोधे मािेश्वरी गावित
५ आवदिासी सावित्य आवण अवस्मतािेधे (ससपा०) प्रफुल्ल विलेदार
६ आवदिासी सावित्य ससमेलने अध्यक्षीय भािणेे (ससपा०) गोविसद गारे
७ गोंडी ससस्कृतीचे ससदभगे व्यसकटेि आत्राम
८ उलगुलानव्रती डॉ० विनायक तुमरामे (ससपा०) सुवनल कुमरे
९ आवदिासी सावित्य विविधासगी आयामे मािेश्वरी गावित
१०. आवदिासी कवितेचा उिःकाल आवण स द्यवस्थती - तुकाराम रोंगटेे ससस्कृतीे पुणे
११. आवदिासी मराठी सावित्य: स्िरूप आवण समस्या - ससपा प्रमोद मुनघाटेे विजये नागपूर
१२. आवदिासी मराठी सावित्य: एक अभ्यास - ज्ञानेश्वर िाल्िेकरे स्िरूपे औरसगाबाद
१३. आवदिासी ससस्कृतीे भािा आवण सावित्य - पुष्पा गािीते प्रिासते जळगाि
१४.आवदिासी सावित्यः वदिा ि दिगन - विनायक तुमरामे स्िरूपे औरसगाबाद

Page 32

सत्र : ३
अभ्यासपणत्रका क्रमाांक १२ : २ - सांशोधनशास्त्र व शोधणनबांध(Research Methodology )

उविष्ट : विद्यार्थयांना स्ितसत्रपणे एखादा अभ्यासवििय घेऊन सावित्याचा िास्त्रीय पद्धतीने अभ्यास करण्याची ससधी
वमळािी या िेतूने या अभ्यासपवत्रकेची आखणी केली आिे त्यासाठी प्रारसभी अभ्यास करण्याच्या विविध
िास्त्रीय पद्धतींची ि अभ्यास - घटकासची ओळख करून वदलेली असून उत्तर भागात त्यासनी त्या पद्धतींचे
उपयोजन करून एक दीघग वनबसध वलिािा अिी अपेक्षा ठेिलेली आिे येथपयंत विद्यार्थयांना िाङ्मयाच्या
इवतिासाचा , समीक्षेच्या तावविक आवण उपयोवजत असगासचा आवण प्रत्यक्ष सावित्यकृतींच्या समीक्षेचा
पररचय झालेला असतो तेव्िा त्या पाश्वगभूमीिर ससिोधनिास्त्र समजून घेऊन त्यासनी स्ितसत्रपणे आपल्या
आिडीचा एक अभ्यासवििय वनिडून अभ्यास करून दाखिािा अिी अपेक्षा आिे

घटक १) व्याख्याने -२०, श्रेयासकन - ०२
१) ससिोधन म्िणजे काय? िैज्ञावनक , सामावजक ि साविवत्यक ससिोधन साम्यभेद
२) सावित्यससिोधन-स्िरूप , प्रकार ि पद्धती

घटक २) व्याख्याने - २०, श्रेयासकन - ०२
१) सावित्यससिोधन ि सावित्यविचार-ग्रसथकार, सावित्यप्रकार , कालखसड, सावित्यकृती
२) सावित्यससिोधन ि समीक्षा
३) पाठवचवकत्सािास्त्र

घटक ३) व्याख्याने -२०, श्रेयासकन -०२
१) सावित्यससिोधन- भािािास्त्र ि बोलींचा अभ्यास
२) सावित्यससिोधन ि सावित्यकृतीचा, ग्रसथकारासचा तुलनात्मक अभ्यास
३) ग्रसथालयीन िाचनाचे ससयोजने ग्रसथसूवचिास्त्र ि ससिोधनसाधने (स्थूल पररचय)

असतगगत परीक्षा- एकूण गुण ४०
१ लेखी परीक्षा २० गुण
२ प्रकल्प लेखन २० गुण (पैकी प्रकल्प लेखन: १० गुण ि प्रकल्पािर आधाररत तोंडी परीक्षा १० गुण)

सत्रातत प रीक्षा-एकूण गुण ६०
िरील अभ्यासक्रमािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील

ससदभगग्रसथ :
१ कऱ्िाडे , सदा; ससिोधन : वसद्धातत आवण पद्धती, लोकिाङ्मय गृि, मुसबई, १९९७
२ चुनेकर, सु० रा० ि इतर (ससपा०); ससिोधन : स्िरूप आवण पद्धती, विक्षण प्रसा रक ससस्था, ससगमनेर, १९८३

Page 33

३ जोिी, िससत ि इतर (ससपा०); भािा ि सावित्य : ससिोधन खसड १, मिाराष्र सावित्य पररिद , पुणे, १९८१
४ जोिी, िससत ि इतर (ससपा०); भािा ि सावित्य : ससिोधन खसड २, मिाराष्र सावित्य पररिद , पुणे, १९८५
५ जोिी, िससत ि इतर (ससपा०); भािा ि सावित्य : ससिोधन खसड ३, मिाराष्र सावित्य पररिद , पुणे, १९८९
६ तुळपुळे, िस० गो०; प्राचीन मराठी कोरीिलेख , पुणे विद्यापीठ, पुणे, १९६३
७ देिमुख, उिा मा ०; मराठी ससिोधनविद्या, स्नेििधगन पवब्लविसग िाऊस, पुणे
८ बनिट्टी , श्री० ना० (ससपा०); ज्ञानदेिी -अध्याय १२, सुविचार प्रकािन मसडळ, पुणेे१९६७
९ मालिे , स० गस०; िोधवनबसधाची लेखनपद्धती, सुविचार प्रकािन, नागपूर, १९७५
१० ससत, दु० का०; िोधविज्ञानकोि , अनाथ विद्याथी गृि प्रकािन, पुणे, १९८५
११ ससत, दु० का०; ससिोधन पद्धती, प्रवक्रया ि असतरसग, अनाथ विद्याथी गृि प्रकािन, पुणे, १९६२
१२ Whitney, F. L.; Elements of Research, Prentice -Hall, New York, 1954.

Page 34

सत्र : ३
अभ्यासपणत्रका क्रमाांक १२ : ३ - बालसाणहत्य ( Balsahitya)

उविष्टे : 'बालसावित्य ' िे लवलत सावित्याच्या कक्षेत येते मात्र प्रौढ सावित्यापेक्षा त्याचे स्िरूप कसे िेगळे ठरते ,
बालसावित्यातील अनुभिविश्व आवण भािा यासच्या ससदभागत त्यासची स्िरूपिैविष्ट्ये कोणती यासचा अभ्यास करणे
प्रस्तुत अभ्यासपवत्रकेत अपेवक्षत आिे

घटक १) व्याख्याने २०, श्रेयासकन- ०२
अ) बालसावित्याचे स्िरूप , िैविष्ट्ये, प्रेरणा
आ) मराठी बालसावित्याचा इवतिास

घटक २) व्याख्याने २०, श्रेयासकन - ०२
अ) बालमानसिास्त्र ि बालसावित्य
आ) बालसावित्याचे प्रकार बालकविता , कथा, कादसबरी, एकासवकका, नाटक

घटक ३) व्याख्याने - २०, श्रेयासकन - ०२
अ) जसगलातील दूरचा प्रिास – भारत सासणे (कादसबरी)
आ) मनात आिे पुष्कळ पुष्कळ – उत्तम कोळगािकर (कविताससग्रि)
असतगगत परीक्षा- एकूण गुण ४०
१ लेखी परीक्षा २० गुण
२ प्रकल्प लेखन २० गुण (पैकी प्रकल्प लेखन : १० गुण ि प्रकल्पािर आधाररत तोंडी परीक्षा : १० गुण) -

सत्रातत परीक्षा - एकूण गुण ६०
िरील अभ्यासक्रमािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील

ससदभगग्रसथ :
१ दासडेकर, मालतीबाई , बालसावित्याची रूपरेखा .
२ भागित , लीलािती ; मराठी बालसावित्य प्रिाि आवण स्िरूप
३ ििा, सुलभा; मराठी बालिाङ्मय स्िरू प आवण अपेक्षा
४ कुसुमाग्रज; 'स्िागत ' (प्रस्तािना) गितफुला-इसवदरा ससत
५ िसेकर , विश्वास ; बालसावित्याचे असतरसग
६ जाधि , रा० ग० (ससपा०); मराठी िाङ्मयाचा इवतिास , खसड ७, भाग २
७ दीवक्षत , लीला ; मराठी बालसावित्य : विचार आवण दिगन
८ बोरसे-सुिे, विद्या, बालसावित्य - आकलन आवण समीक्षा
९ बोरसे – सुिे, विद्या, कोरा कागद वनळी िाई

Page 35

१० बागूल, देविदास , बालिाङ्मय .
११ मावसक ऋग्िेद , बालकुमार सावित्य ससमेलन, देिडे वििेिासक, माचग २०१६

Page 36

सत्र : ३
अभ्यासपणत्रका क्रमाांक १२ : ४- मराठी व्याकरिाच्या समस्या
(Problems of Marathi Grammer : )

उविष्ट : सदर व्याकरणविियक अभ्यासपवत्रकेत मराठी िणगविचारासपासून िाक्यविचारा-पयंतच्या सिग ससकल्पनासचा िास्त्रीय
दृष्टीने ि ावतिावसक ससदभागत परामिग घ्याियाचा आिे एम० ए० पूिगपातळीिर विद्यार्थयागस प्रामुख्याने प्रचवलत
असणा ऱ्या व्याकरणविचाराची ओळख झालेली आिेे असे येथे गृिीत धरलेले आिे तथावपे कोणत्यािी वजिसत
भािेच्या ससदभागत त्या प्रचवलत विचारासचा अनेक कारणासनी पुनविगचार करण्याची आिश्यकता िेळोिेळी वनमागण
िोत असते िास्त्रीय पद्धतीने िा पुनविगचार कसा करािा िे या अभ्यासपवत्रकेच्या अभ्यासातून
विद्यार्थयांनीविकाियाचे आिे

घटक १) व्याख्याने -२०े श्रेयासकन - ०२
सामातय विचार :
१) व्याकरणाचे प्रयोजन
२) व्याकरण िे िास्त्र िणगनात्मक ( descriptive) की आदेिात्मक ( prescriptive).
३) व्याकरणाचा वििय प्रमाणभािा की बोली? प्रमाणभािा िी उच्चाररत की वलवखत -मुवद्रत ?
४) ससस्कृत आवण इसग्रजी व्याकरणासचा मराठी व्याकरणािर प्रभाि आवण त्यातून वनमागण झालेली पररवस्थती
५) व्याकरण आवण लेखनाचे वनयम अतयोतयससबसध
६) िुद्धे अिुद्ध या ससकल्पना आवण त्यासचे िास्त्रीय मूल्य

घटक २) व्याख्याने - २०े श्रेयासकन - ०२
िणगविचार : समस्या
१) िणगविचार िा व्याकरणाचा वििय आिे काय?
२) िणगभेदाचे वनकि कोणते? असतरयुग्म (minimal pair)
३) स्िरासचे िस्ि-दीघग भेद िेगळे गणािे का?
४) अनुस्िार िा स्ितसत्र िणग आिे का?
५) मिाप्राण व्यसजने (ख्े ध्े भ्) िे मूल िणग की ससयोग?
६) व्िेे तिे म्ि िे ससयोग की मूल िणग ?
७) मराठी िणांची ससख्या
८) मराठी व्याकरणातला ससवधविचार
९) मराठीचा स्िराघात

घटक ३) व्याख्याने २०े श्रेयासकन - ०२
िब्दविचार: समस्या

Page 37

१) िब्दासच्या िगीकरणाचे प्रयोजन आवण तवि
२) मराठी व्याकरण परसपरेतला िगीकरण विचारे त्याची वचवकत्सा आवण तवििुद्ध िगीकरण
३) मराठीतील परसपरागत वलगविचार आवण त्याच्या पुनविगचाराची आिश्यकता
४) ससस्कृत समास व्यिस्थेची मराठीच्या ससदभागत युक्तायुक्तता
५) व्याकरणाच्या कक्षेत व्युत्पवत्तविचार येतो काय? वकती प्रमाणात?

असतगगत परीक्षा - एकूण गुण ४०
१ लेखी परीक्षा २० गुण
२ प्रकल्प लेखन २० गुण (पैकी - प्रकल्प लेखन : १० गुण ि प्रकल्पािर आधाररत तोंडी परीक्षा : १० गुण

सत्रातत परीक्षा - एकूण गुण ६०
िरील अभ्यासक्रमािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील


ससदभग :
१ अजुगनिाडकरे कृ० श्री०; मराठी व्याकरण : िाद आवण प्रिादे सुलेखा प्रकािने पुणेे १९८७
२ अजुगनिाडकरे कृ० श्री०; मराठी व्याकरणाचा इवतिासे मराठी विभागे मुसबई विद्यापीठे मुसबईे १९९२
३ आचायगे मा ० ना०; मराठी व्याकरण वििेके स्नेििधगन प्रकािने पुणेे २००१
४ गुसजीकरे रा० वभ०; मराठी व्याकरणािर विचार (रा ० वभ० गुसजीकर यासचे ससकवलत लेखे खसड १)
५ वचपळूणकरे कृष्णिास्त्री; मराठी व्याकरणािर वनबसधे वचत्रिाळा प्रेसे पुणेे १९२३
६ दामलेे मोरो केिि; िास्त्रीय मराठी व्याकरणे (ससपा० कृ० श्री० अजुगनिाडकर)े देिमुख आवण कस०े पुणेे १९७०
७ दीवक्षते प्र ० ना०; मराठी व्याकरण : कािी समस्याे िुभदा प्रकािने फलटणे १९७५
८ परबे प्रकाि; मराठी व्याकरणाचा अभ्यासे ओररएसट लाँगमने मुसबईे २००२
९ मसगरुळकरे अरविसद; मराठीच्या व्याकरणाचा पुनविगचारे पुणे विद्यापीठे पुणेे १९६४
१० मोडके गो० कृ०; मराठीचे असतरसगदिगने (व्याकरण विभाग)े मोडक गो० कृ०े १९३२
११ सबनीसे म ० पास०; आधुवनक मराठीचे उच्चतर व्याकरणे म० पास० सबनीसे मुसबईे १९५१

Page 38

सत्र : ३
अभ्यासपणत्रका क्रमाांक १२ : ५ - मराठी वाङ्मयाचा साांस्कृणतक अभ्यास
(Cultural Study of Marathi Lite rature)

उविष्ट : सासस्कृवतक जावणिासची जडणघडण सामावजक , आवथगक , राजवकय असतरससबसधाच्या आधारे घडत असते . यातुनच
सासस्कृवतक अभ्यासाच्या नव्या ससकल्पना उदयास आल्या . या ससकल्पनासच्या आधारे मराठी सावित्यातील
बदलत्या सासस्कृवतक जावणिा समजून घेणे. त्या निीन जावणिासचाे सामावजक घवटतासचा पररचय व्िािा आवण
त्यासचे सावित्यवनवमगतीतील मिवि स्पष्ट व्िािे तसेच सावित्य ि समकालीन ससस्कृती यासतील अनुबसध स्पष्ट व्िािे
िा या अभ्यासपवत्रकेमागील िेतू आिे

घटक १) व्याख्याने - २०े श्रेयासकन - ०२
अ) सासस्कृवतक अभ्यास : ससकल्पनाे स्िरूप ि पद्धती
ब) पाश्चात्य सासस्कृवतक प्रभुत्िाच्या ससकल्पना (असतोवनओ ग्रामची आवण फुको)
भारतीय सासस्कृवतक प्रभुत्िाच्या ससकल्पना (डॉ बाबासािेब आसबेडकर ि डॉ एम एन श्रीवनिास)

घटक २) व्याख्याने -२०े श्रेयासकन - ०२
अ) िसाित काळातील सासस्कृवतक जावणिा आवण सासस्कृवतक वस्थत्यसतरे

घटक ३) व्याख्याने -२०े श्रेयासकन-०२
अ) सासस्कृवतक प्रभुत्िाची ससकल्पना आवण स्िातसत्र्यपूिग ि स्िातसत्र्योत्तर मराठी सावित्य

असतगगत परीक्षा-एकूण गुण ४०
१ लेखी परीक्षा २० गुण
२ प्रकल्प लेखन २० गुण (पैकी प्रकल्प लेखन: १० गुण ि प्रकल्पािर आधाररत तोंडी परीक्षा १० गुण)

सत्रातत परीक्षा - एकूण गुण ६०
िरील अभ्यासक्रमािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील

ससदभग:
१ मराठी सावित्ये समाज आवण ससस्कृती - िससत आबाजी डिाकेे पॉप्युलर प्रकािने मुसबई २००६
२ विसदे लेखससग्रि - ससपा मा पस मसगुडकरे ग ल ठोकळ प्रकािने पुणेे
३ वनिडक िेजिलकरे लेखससग्रिे
४. जीणोद्धार - श्री मा भािेे लोकिाङ्मय गृि प्रकािने मुसबईे
५. स्मृवतभ्रसिानसतर - गणेि देिीे अनु म सु पाटीले पद्यगसधा प्रकािने पुणेे २००९
६ सावित्याची भािा - भालचसद्र नेमाडेे साकेत प्रकािने औरसगाबादे

Page 39

७ वनिडक राजारामिास्त्री भागित (खसड पाच) - ससपा दुगाग भागिते िरदा बुक डेपोे
८ मराठी ससस्कृती - िस बा जोिीे वव्िनस प्रकािने पुणेे
९ आधुवनक समीक्षा वसद्धातत - वमवलसद मालिेे अिोक जोिीे मौज प्रकािने मुसबईे २००७
१० ससस्कृती समाज आवण सावित्य - के रस विरिाडकरे पद्मगसधा प्रकािने पुणेे २०१३
११ आधुवनक मराठी सावित्याची सासस्कृवतक पाश्वगभूमी - गो म कुलकणीे मेिता प्रकािने पुणेे १९९४
१२ दासिुद्रासची गुलामवगरी- िरद पाटीले प्राज्ञपाठिाळाे िाई
१३ अब्राह्मणी सावित्याचे सौंद यगिास्त्र - िरद पाटीले
१४ तमािा : एक रासगडी गसमत - ससदेि भसडारेे लोकिाङ्मयगृि प्रकािने मुसबई
१५ िासािवतक समाजातील सासस्कृवतक बसड- गेल ऑमव्िेटे सुगािा प्रकािने पुणेे १९९५
१६ मराठी लोकासची ससस्कृती इरािती किेे देिमुख आवण कसपनीे पुणेे १९५१
१७ िसािवतक काळातील बसड – डॉ गेल ऑम्व्िेट
१८ मिाराष्रातील प्रबोधनविचार – डॉ उमेि बगाडे

Page 40

सत्र : ३
अभ्यासपणत्रका क्रमाांक १३ : १ - महानगरीय साणहत्य ( Mahanagariya Sahitya)

उविष्ट : दोन मिायुद्धासच्या दरम्यानच्या काळात भारतीय समाजजीिनात आमूलाग्र पररितगन िोत गेले ि खेड्यापाड्यासतील
समाज ििराकडे औद्योवगकीकरणामुळे स्थलासतररत िोत गेला त्यातून ििरीकरणाची प्रवक्रया सुरू झाली
विविध कारणासमुळे ििरासची मिानगरी िोत गेली या ििरीकरणाच्या ि मिानगरीकरणाच्या प्रवक्रयेमुळे मानिी
जीिनातील गुसतागुसत अवधकच िाढत गेली यातून मिानगरािर आधाररत िैविष्ट्यपूणग सावित्य वनमागण िोत गेले
त्याचा अभ्यास या अभ्यासपवत्रक े त कराियाचा आिे

घटक १) व्याख्याने -२०े श्रेयासकन - ०२
अ) ििरीकरणे मिानगरीकरण प्रवक्रया (समाजिास्त्रीय पररप्रेक्ष्यातून) मिानगरी ससस्कृती
ब) मिानगरी जीि ने त्यात कालपरत्िे घडत गेलेले बदले व्यावमश्रताे मिानगरी जावणिाे ससिेदनाे परात्मताे
भयग्रस्तताे मूल्यभ्रष्टताे व्यवक्तकेंवद्रतता इत्यादी

घटक २) व्याख्याने - २०े श्रेयासकन - ०२
अ) मिानगरी मराठी सावित्य : ससकल्पनाे स्िरूप ि तविे
आ) मिानगरीय मराठी सावित्याची प रसपरा

घटक ३) व्याख्याने -२०े श्रेयासकन - ०२
१) वासूनाका– भाऊ पाध्ये (कादंबरी)
२) दस्तखत - प्रकाि जाधि (कविताससग्रि)

असतगगत परीक्षा-एकूण गुण ४०
१ लेखी परीक्षा २० गुण
२ प्रकल्प लेखन २० गुण (पैकी प्रकल्प लेखन: १० गुण ि प्रकल्पािर आधाररत तोंडी परीक्षा : १० गुण)

सत्रातत परीक्षा - एकूण गुण ६०
िरील अभ्यासक्रमािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील

ससदभगग्रसथ :
१ पोिारे छाया; मराठी नागर कथा
२ खोलेे विलास (ससपा०); गेल्या अधगितकातील मराठी कादसबरी
३ आडारकरे नीरा ि मेनने मीनाे कथा मुसबईच्या वगरणगािाची
४ अतसले कुसुमे आधुवनक विसदी उपतयासोंमें मिानगर
५ नारसगे सुदिगन (ससपा०); मिानगरकी किावनयाँ .

Page 41

सत्र : ३
अभ्यासपणत्रका क्रमाांक १३ : २ - अल्पसांख्याकाांचे साणहत्य : मराठी भाषक णिस्ती , मुणस्लम व जैन साणहत्य

उविष्ट : मराठी सावित्य परसपरेमध्ये विविध धमागतील साविवत्यकासनी प्रारसभापासून मोलाची भर घातली आिे यापैकी
विस्ती ि मुस्लीम धमीय लेखकासनी मराठीमध्ये केलेल्या मौवलक लेखनाकडे विद्यार्थयागचे लक्ष िेधणे ि त्यासचा
वनिडक सावित्यकृतीच्या आधारे अभ्यास करणे िा या अभ्यासपवत्रकेचा िेतू आिे

घटक १) व्याख्याने –२०े श्रेयासकन - ०२
अ) मराठी भािक विस्ती सावित्याची परसपरा
आ) मराठी भािक विस्ती सावित्याचे स्िरूप ि िैविष्ट्ये

घटक २) व्याख्याने -१०े श्रेयासकन - ०१
अ) जैन धवमगयासच्या सावित्याची परसपरा
आ) मराठी भाविक जैन धमीय सावित्याचे स्िरूप ि िै विष्ट्ये

घटक ३) व्याख्याने -२०े श्रेयासकन - ०२
अ) मराठी भािक मुस्लीम धवमगयासच्या सावित्याची परसपरा
आ) मराठी भारतीय मुस्लीम धवमगयासच्या सावित्याचे स्िरूप ि िैविष्ट्ये

घटक ४) व्याख्याने १०े श्रेयासकन - ०१
अ) कादसबरी : इसधन – िमीद दलिाई
आ) आत्मकथन: वसवसवलया काव्िागलो - टीपसिणी
असतगगत परीक्षा- एकूण गुण ४०
१ लेखी परीक्षा २० गुण
२ प्रकल्प लेखन २० गुण (पैकी प्रकल्प लेखन: १० गुण ि प्रकल्पािर आधाररत तोंडी परीक्षा : १० गुण) -

सत्रातत परीक्षा - एकूण गुण ६०
िरील अभ्यासक्रमािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील

ससदभग :

१)जागवतकीकरण आवण मराठी सावित्ये (ससपा०) डॉ० िरद गायकिाडे प्रा ० सुनील विसदेे स्नेििधगन प्रकािने पुणे
२)म० सा० प० मराठी िाङ्मयाचा इवतिासे खसड ८े ससपा० रा० ग० जाधि

Page 42

३)मराठी विस्ती सावित्यातील पररितगने डॉ ० गसगाधर मोरजेे लोकिाङ्मय गृिे मुसबई.
४)विस्ताचा धमगविचार सावित्याचाे सुनील आढािे वदलीपराज प्रकािने पुणे
५)मुवस्लम मराठी सावित्य प्रेरणा आवण स्िरूपे फ० म० ििावजसदे ि फारूक तासबोळी
६)निे प्रिाि निे स्िरूपे कावदरा जुल्फी िेख.
७)मराठी विस्ती सावित्ये डॉ ० गसगाधर मोरजेे लोकिाड्मय गृिे मुसबई.
८)भारतीय मुसलमानासची समाजरचना ि मानवसकताे फक्रुिीन बेतनूर
९)मुवस्लम मराठी सावित्य : एक आकलने मेिबूब सय्यद
१०)मुवस्लम मराठी सावित्य: स्िरूप आवण समीक्षा - नसीम एितेिाम देिमुखे अध्यक्षे मिाराष्र मुवस्लम मराठी सावित्य
चळिळे जळगाि
१३)मुवस्लम मराठी सावित्यः प्रेरणा आवण स्िरूप - फ म ििावजसदेे फारुक तासबोळी
१२)दस्तक (मुवस्लम मराठी कविता) - ससपा रफीक सूरजे दयागे पुणे
१४)मुवस्लम मराठी सावित्यः परसपराे स्िरूप आवण लेखकसूची - ससपा फ म ििावजसदेे भूमीे लातूर
१५)मुवस्लम मराठी कविता - उज्ज्िला तुपसुसदरे

Page 43

सत्र : ३
अभ्यासपणत्रका क्रमाांक १२ : ३ णचत्रपट पटकथाांचा अभ्यास (Study of Movie Script)

उविष्ट : विसाव्या ितकात वचत्रपटकलेने सािगवत्रक मातयता वमळिली असून वचत्रपटकलेत अनेक कला ि अत्याधुवनक
तसत्रज्ञानाचा िापर केला जातो वचत्रपटाचा प्राण म्िणजे पटकथाे पटकथेची घडण किी िोत जाते ि ती पडद्यािर
किा प्रकारे साकार क े ली जाते याचा अभ्यास विद्यार्थयांनी करणे येथे अवभप्रेत आिे

घटक १) व्याख्याने - २०े श्रेयासकन - ०२
अ) वचत्रपट माध्यम स्िरूप आवण िैविष्ट्ये
ब) वचत्रपटाचे विविध घटक : कथाबीजे पटकथा े दृश्यानुससधाने ससिादे वदग्दिगने नेपर्थये ससगीते पाश्वगससगीते
िेिभूिाे छायावचत्रणे अवभनये रसगससगतीे कॅमेरा इत्यादी यासचा थोडक्यात पररचय

घटक २) व्याख्याने -२०े श्रेयासकन - ०२
अ) पटकथा स्िरूप आवण िैविष्ट्ये
ब) पटकथा लेखनतसत्र ससरचना आवण पटकथेचे विविध घटक

घटक ३) व्याख्याने - २०े श्रेयासकन – ०२
नेमलेल्या वचत्रपट पटकथासचा अभ्यास
अ) उसबरठा – विजय तेंडूलकर
ब) गाभारा – अवनल सपकाळ

असतगगत परीक्षा- एकूण गुण ४०
१ लेखी परीक्षा २० गुण
२ प्रकल्प लेखन २० गुण (पैकी प्रकल्प लेखन: १० गुण ि प्रकल्पािर आधाररत तोडी परीक्षा : १० गुण)

सत्रातत परीक्षा - एकूण गुण ६०
िरील अभ्यासक्रमािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील

ससदभगग्रसथ :

१ जोिीे रा ० वभ० (अनु०)े मू०ले० बा० सी० मढेकरे कला आवण मानिे मौज प्रकािन गृिे मुसबईे १९८३
२ जाधिे रा ० ग०े कलाे सा वित्य ि ससस्कृतीे सुगसधा प्रकािने पुणे
३ अत्रेे प्र ० के०े कऱ्िेचे पाणीे परचुरे प्रकािन मसवदरे मुसबईे १९८६ ४ खोपकरे अरुणे गुरुदत्त-तीन असकी िोकासवतकाे
ग्रसथाली िाचक चळिळे १९८५ .

Page 44

५ अत्रेे प्र ० के०; वचत्रकथाे परचुरे प्रकािन मसवदरे मुसबईे १९८५ ६ दीवक्षते विजये वचत्रपट -एक कलाे रेणुका
प्रकािने १९७९
७ सपकाळे अवनल; मराठी वचत्रपटासची पटकथाे अनुबसध प्रकािने पुणेे २००५
८ काळेे नारायण के प्रवतमाे रूप आवण गसधे १९७६ ९ साठेे िससते बखर वसनेमाचीे व्िी० िासताराम चलवच्चत्र
िास्त्रीय अनुससधान ि सासस्कृवतक प्रवतष्ठान.
१० कुलकणीे अ० िा०े मराठी नाट्यलेखनतसत्राची िाटचाले व्िीनस प्रकािने पुणेे १९७६ ११ िातकणसगलेकरे म०
द ि पिारे गो ० मा०; मराठी सावित्य -प्रेरणा ि स्िरूपे पॉप्युलर प्रकािने १९८६
१२ ससते दु० का०े लवलतकला आवण लवलत िाङमये एम ० व्िी० फडक े े १९८२ १३ कुलकणीे मधुे लवलत
सावित्यातील आकृतीबसधाची जडणघडणे िुभदा सारस्िते १९८७
१४ माडगूळकरे ग० वद०; िाटेिरल्या सािल्याे विश्वमोविनी प्रकािने १९८७
१५ तेंडुलकरे विजय; सामनाे नीलकसठ प्रकािने १९७८ १६ नेमाडेे भालचसद्रे सावित्याची भािाे साकेत प्रकािने
१९८७
१७ विसदेे मा० कृ०े वसनेमािास्त्र आवण तसत्रे निमत प्रकािन ससस्थाे मुसबईे १९८०
१८ खोपकरे अरुण; चलवचत्र
१९ खोपकरे अरुण; गुरुदत्त : एक तीन असकी िोकासवतकाे
२० Ludolf, Anheim, Film as Arts, Feber & Feber, London, 1983. २१ Morris, Beja, Film &
Literature, Longman, New York, 1979.
२२ Dwight V. Swain & Joye R. Swain, Film Scripting & Practical Manual, Focal Press,
London, 1987.

Page 45

सत्र : ३
अभ्यासपणत्रका क्रमाांक १३ : ४ - लोकणप्रय साणहत्य (Popular Literature)

उविष्ट : कािी सावित्यकृती या सिगसामातय िाचकासकडून मोठ्या प्रमाणात िाचल्या जातात ि त्यासच्या अनेक आिृवयािी
प्रकावित िोत असतात त्यासच्या लोकवप्रयतेची कारणे कोणती आिेत, त्याआधारे सिगसामातय िाचकाची
अवभरुची किी आिे याचा अभ्यास विद्यार्थयांनी करणे अवभप्रेत आिे

घटक १) व्याख्याने २०, श्रेयासकन - ०२
अ) लोकवप्रय सावित्य स्िरूप आवण िैविष्ट्ये
आ) लोकवप्रय सावित्य आवण अवभजात सावित्य यासतील फरक

घटक २) व्याख्याने - २०, श्रेयासकन - ०२
अ) मराठीतील लोकवप्रय सावित्याची परसपरा मिविाचे लेखक ि त्यासच्या सावित्यकृतींचा पररचय
आ) लोकवप्रय सावित्यातील प्रमुख लेखनप्रकार कथा, कादसबरी, चररत्र, प्रिासिणगन

घटक ३) व्याख्याने - २०, श्रेयासकन - ०२
अ) मृत्युसजय – वििाजी सािसत
आ) व्यक्ती आवण िल्ली - पु ल देिपासडे

असतगगत परीक्षा- एकूण गुण ४०
१ लेखी परीक्षा २० गुण
२ प्रकल्प लेखन २० गुण (पैकी प्रकल्प लेखन: १० गुण ि प्रकल्पािर आधाररत तोंडी परीक्षा : १० गुण)

सत्रातत परीक्षा - एकूण गुण ६०
िरील अभ्यासक्रमािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील

ससदभग :
१) मराठी िाङ्मयाचा इवतिासे खसड ८, म सा प - ससपा० रा० ग० जाधि
२) मृत्युसजयकार वििाजी सािसत : व्यक्ती आवण सावित्य – िासताराम िाघ
३) THE ROUTLEGE HISTORY OF LITRERATURE IN ENGLISH – RONALD CARTER
AND JOHN MCRAE
४) A GLOSSARY OF LITERARY TERMS – M. H. ABRAMS/GEOFFREY GALT
HARPHEM
५) MERICAN AND POPULAR LITERATURE – MD. MIJANUR RAHAMAN
६) पापुलर कल्चर – सुधीर पचौरी

Page 46

७) लोकवप्रय ससस्कृती ि भारतातील आधुवनकता : वलसगभाि पररप्रेक्षातून – िवमगला रेगे

Page 47

एम. ए. मराठी भाग २ सत्र ३
अभ्यासक्रम
शैक्षणिक वषष २०२२ -२३ पासून लागू

सत्र ४
अभ्यासपणत्रका क्रमाांक १४ : १ साणहत्यकृतीच्या माध्यमाांतराांचा अभ्यास

उविष्ट : सावित्ये वचत्रपटे नाटक आदी मौवखके वलवखत ि दृक्श्राव्य माध्यमासचा विद्यार्थयांना ससकल्पनात्मक पररचय
व्िािाे विसाव्या ि एकविसाव्या ितकात वलवखत सावित्याचे दृक्श्राव्य माध्यमासमध्ये मोठ्या प्रमाणात
माध्यमासतरझालेले वदसते िी माध्यमासतराची प्रवक्रया विद्यार्थयांनी समजून घेणे येथे अवभप्रेत आिे

घटक १) व्याख्याने - २०े श्रेयासकन - ०२
अ) माध्यम म्िणजे काये माध्यमासचे स्िरूपे माध्यमासचे प्रकारे ससकल्पना ि िैविष्ट्ये
आ) सावित्यप्रकाराची ससकल्पना कथनात्मे नाट्यात्मे काव्यात्म सावित्याचे सैद्धावततक वििेचन

घटक ३) व्याख्याने २०े श्रेयासकन - ०२
अ) कथात्म सावित्यकृतींचे नाट्यरूपासतर
आ) श्री ना पेंडसे – लव्िाळी (ससभूसाची चाळीत)

घटक ४) व्याख्याने - २०े श्रेयासकन - ०२
अ) कथात्म सावित्यकृतीचे वचत्रपट माध्यमासतर
आ) बाबा भासड - दिवक्रया

असतगगत परीक्षा- एकूण गुण ४०
१ लेखी परीक्षा २० गुण
२ प्रकल्प लेखन २० गुण (पैकी प्रकल्प लेखन: १० गुण ि प्रकल्पािर आधाररत तोंडी परीक्षा : १० गुण)

सत्रातत परीक्षा - एकूण गुण ६०
िरील अभ्यासक्रमािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील

ससदभगग्रसथ

१ आचिले माधि; वकमयाे मुसबईे १९७९
२ कानडेे मु० श्री०: प्रयोगक्षम मराठी नाटकेे नागपूरे १९६२
३ कुलकणीे अरविसद िामन; मराठी नाट्यलेखनतसत्राची िाटचाले पुणेे १९७६

Page 48

४ कुलकणीे भीमराि ि मीना जेस्ते (ससपा०); सावित्य आवण नाट्य-कािी समस्याे पुणेे १९७४
५ कुळकणीे द० वभ०; वतसऱ्यासदा रणासगणे नागपूरे १९७६
६ कुलकणीे ि० वद०; सावित्यरूप आवण गसधे मुसबई
७ कुलकणीे गो० म०; रसग्रिण कला आवण स्िरूपे पुणेे १९५३ -७३
८ गोडसेे द ० ग०े पोते मुसबईे १९६३
९ दादेगासिकरे उमा; बॉरेस्टर-तीन रूपेे मुसबईे १९८८
१० पिारे गो ० मा० ि िातकणसगलेकरे म० द० (ससपा०); मराठी सावित्य -प्रेरणा आवण स्िरूपे मुसबईे १९८६
११ पाटणकरे रा ० भा०े सौंदयगमीमाससाे मुसबईे १९७४
१२ भागिते श्री ० पु० ि इतर (ससपा०); सावित्य -अध्यापन आवण प्रकारे पॉप्युलर प्रकािने मुसबईे १९८७
१३ सोमण असजलीे सावित्य आवण सामावजक ससदभगे पुणेे १९८९
१४ William Archur, Play Making, A Manual of Craftsmanship, New York, 1960.
१५ Aristotle; Aristoles Theory of Poetry And Fine Art, Introduction, tr. & ed by S. H. Butecher,
Dover Publications, New York, 1966.
१६ Hudson W. H.; An Introduction to The Study of Literature, New Delhi, repr. 1983.

Page 49

सत्र : ४
अभ्यासपणत्रका क्रमाांक १४ :२ - स्त्रीवादी चळवळ आणि णसद्धान्तन

उविष्ट : प्रस्तुत अभ्यासपवत्रकेत स्त्रीिादी चळिळीचा इवतिास आवण त्याससदभागत झालेल्या वसद्धाततनाची सूत्रे लक्षात
यािीते भारतीय स्त्रीिादी चळिळीचा इवतिास आवण िेगिेगळ्या प्रिा िासचा उगम ि विकास लक्षात यािावलसगभेद आवण
समाजे सावित्ये ससस्कृती यासच्यातील ससघिगरूपे आवण त्याससदभागतील विविध दृवष्टकोणासचा पररचयव्िािाे िे
अवभप्रेत आिे

घटक १) व्याख्याने २०े श्रेयासकन - ०२
अ) स्त्रीिाद ससकल्पना ि स्िरूप
ब) पाश्चात्य स्त्रीिाद चळिळ आवण वसद्धाततन
क) पाश्चात्य स्त्रीिादी प्रिाि उदारमतिादी स्त्रीिादे जिाल स्त्रीिादे माक्सगिादी स्त्रीिादे काळा स्त्रीिाद

घटक २) व्याख्याने २०े श्रेयासकन - ०२
अ) भारतीय स्त्रीिाद ससकल्पना ि स्िरूप
ब) भारतीय स्त्रीिादी प्रिाि - (मिाराष्राच्या वििेि ससदभागत) उदारमतिादी स्त्रीिादे जिाल स्त्रीिादे दवलत
स्त्रीिाद पयागिरणिादी स्त्रीिाद

घटक ३) व्याख्याने -१०े श्रेयासकन - ०१
अ) मिाराष्रातील स्त्रीिादी चळिळ आवण स्त्रीिादी ससघटनासचे कायग
ब) स्त्रीिादी मराठी वनयतकावलके ि त्यासचे कायग 'वमळून साऱ्याजणी'े 'बायजा'

घटक ४) व्याख्याने -१०े श्रेयासकन-०१
पुढील सावित्यकृतीचा अभ्यास
क)भारतीय स्त्री जीिन – गीता साने
ड) अब्राम्िणी स्त्रीिादाच्या वदिेने – ससपा प्रवतभा परदेिीे विद्युत भागित

असतगगत परीक्षा-एकूण गुण ४०
१ लेखी परीक्षा २० गुण
२ प्रकल्प लेखन २० गुण (पैकी प्रकल्प लेखन १० गुण ि प्रकल्पािर आधाररत तोंडी परीक्षा १० गुण)

सत्रातत परीक्षा - एकूण गुण ६०
िरील अभ्यासक्रमािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील

ससदभगग्रसथ :

Page 50

१)बाईमाणूसे करुणा गोखलेे राजिसस प्रकािने पुणे
२)स्त्रीिादी समीक्षा -स्िरूप आवण उपयोजने अवश्वनी धोंगडेे वदलीपराज प्रकािने पुणे
३)मिाराष्रातील स्त्री चळिळीचा मागोिाे मेघा नावनिडेकरे प्रवतमा प्रकािने पुणे
४)ससदभागसवित स्त्रीिादे गीतालीे वि० मस० िब्द प्रकािने मुसबईे
७)मिाराष्रातील स्त्रीविियक सुधारणािाद्यासचे सत्ताकारणे नारायण भोसलेे दवतची प्रकािने पुणे
६)स्त्रीिादी सामावजक विचारे विद्युत भागिते डायमसड पवब्लकेितसे पुणेे
७)स्त्री प्रश्नासची िाटचाले विद्युत भागिते प्रवतमा प्रकािने पुणे
८)सासस्कृवतक प्रिािासची स्त्रीिादी समीक्षाे िसदना मिाजने स्नेििधगन प्रकािने पुणेे
९)भारतीय स्त्रीिाद: बदलते आयामे (ससपा०) िसदना मिाजने स्त्रीिाणी वििेिासके
१०)स्त्रीिाद ससकल्पना ि उपयोजने मसगला िरखेडेे का० स० िाणी प्रगत अध्ययन ससस्थाे धुळे
११)विसदू ससस्कृती आवण स्त्रीे आ ० ि० साळुसखेे लोकिाङ्मय गृिे मुसबई
१२)मायिाटेचा मागोिाे तारा भिाळकर
१३ The Feminine Mystique – Betty Friedans
१४ A Room of One’s Own – Virginia Woolf
१५ Sexual Politics – Kate Millett
१६ Vindication of The Rights of Woman – Mery Wollston ecraft
१७ The Yellow Wallpaper – Charlotte Perkins Gilman’s
१८ The Color Purple – Alice Walker
१९ काळ्या वस्त्रयासचा विचार ि लढा – िवमगला रेगे
२० बिुजन स्त्रीिादाच्या वदिेने – विलास सोनिणे

Page 51

सत्र : ४
अभ्यासपणत्रका क्रमाांक १४ : ३ - फुले-आांबेडकरवादी साणहत्य

उविष्ट: १९९० नसतर िणगे जाते िगगे वलसगभाि अवधवष्ठत िोिकव्यिस्थेच्या असतासाठीचे तविज्ञान म्िणून फुले
आसबेडकरासच्या विचारप्रिािाचा उदय झालेला वदसतो जागवतकीकरणाच्या गुसतागुसतीपूणग िास्तिात वििेितः
भारतीय समाजे सावित्य आवण ससस्कृती ससदभागत सदर विचारप्रणालीचे मिवि अनतय आिे त्याचा पररचय
व्िािा आवण योगदान स्पष्ट व्िािे िा सदर अभ्यासपवत्रका सुरू करण्यामागील प्रमुख उिेि आिे

घटक १) व्याख्याने -२०े श्रेयासकन - ०२
अ) फुलेिाद तवि आवण विचारप्रणाली
आ) आसबेडकरिाद तवि आवण विचारप्रणाली

घटक २) व्याख्याने -२०े श्रेयासकन - ०२
अ) फुले-आसबेडकिादी सावित्यप्रेरणा े जाणीिा आवण ससिेदन
आ) फुले – आसबेडकरिादी सावित्याची परसपरा

घटक ३) व्याख्याने -२०े श्रेयासकन - ०२
कथाससग्रि – पड – अवमताभ
दीघगकविता - भूवमपुत्रासचे बाबासािेब – चसद्रिेखर मलकमपट्टे

असतगगत परीक्षा - एकूण गुण ४०
१ लेखी परीक्षा २० गुण
२ प्रकल्प लेखन २० गुण (पैकी प्रकल्प लेखन: १० गुण ि प्रकल्पािर आधाररत तोडी परीक्षा : १० गुण)

सत्रातत परीक्षा - एकूण गुण ६०
िरील अभ्यासक्रमािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील

ससदभग :
१)कसबेे रािसािेब आसबेडकरिाद : तवि आवण व्यििारे सुगािा प्रकािने पुणे
२)पाटीले िरद; माक्सग -फुले-आसबेडकरिादे सुगािा प्रकािने पुणे
३)गायकिाडे सुधाकर; माणूस त्याचा समाज आवण बदल : डॉ० आसबेडकरासचे वसद्धाततने सृजन प्रकािने मुसबईे
४)िेरेे नीळकसठ; आसबेडकरिादे सुविद्या प्रकािने पुणे पानतािणेे गसगाधर; पत्रकार डॉ० बाबासािेब आसबेडकरे प्रवतमा
प्रकािने पुणे
५) आसबेडकरे डॉ० बाबासािेब; अस्पृश्य मूळचे कोण?े (The Untouchables), ( अनु०) कासबळेे बी० सी०;
६) आसबेडकरे डॉ० बाबासािेब; जावतभेद वनमूगलने (अनु०) गासजरेे मा० फ०; प्रज्ञा प्रकािन मसडळे नागपूरे १९७०

Page 52

७) आसबेडकरे डॉ० बाबासािेबे िूद्र मूळचे कोण िोते?े (अनु०) खैरमोडेे चास० भ० ठक्कर आवण कस० वल०े मुसबईे
१९४६

Page 53

सत्र : ४
अभ्यासपणत्रका क्रमाांक १४ : ४ - आणदवासी सांस्कृती : कला व लोकसाणहत्य

उविष्ट : आवदिासींच्या जीिनाची व्याप्ती आवदम आवण फार व्यापक असून भारतीय समाजव्यिस्थेचे आवण ससस्कृतीचे
मूळ त्यात आिे मूलत: भारतीय समाजव्यिस्था िी मातृसत्ताक िोती िणगससकरानसतर वतने पुरुिसत्तेचे रूप धारण केले
आवण त्यानसतर नव्या िोिणाच्या भारतीय समाजजीिनाचा इवतिासे ससस्कृतीचे वस्थत्यसतर रचले गेले आवदिासींचा
म्िणता येईल असा धमगिी त्यािेळी पृर्थिीच्या पाठीिर नासदत िोता मूलत: आवदिासी समाजव्यिस्थाे ससस्कृती िी
वनसगागधाररत ि मानिताकेंद्री िोती आवण त्याचे प्रवतवबसब आवदिासींच्या लोकसावित्यात आढळते एकूणच भारतीय
मूळ समाजव्यिस्थाे ससस्कृतीचा अभ्यास आजच्या जागवतकीकरणाच्या पाश्वगभूमीिर विद्यार्थयांना व्िािा असा या
अभ्यासपवत्रकेचा िेतू आिे

घटक १) व्याख्याने -२०े श्रेयासकन - ०२
अ) आवदिासी ससस्कृती-परसपरा ि भािा
ब) आवदिासी धमग ससकल्पना (वनसगगधमग ि ितगमान विवधधमगकल्पना उदािरणाथगे गोडिानासच्या भारते
आविकाे असटावटगकाे ऑस्रेवलया ि दवक्षण अमेररका या पाच मिाखसडासचा धमगे वबरसाधमगे सरनाधमग
(कोयतूर वकसिा गोडी धमग)

घटक २) व्याख्याने २०े श्रेयासकन - ०२
आवदिासी विविध जमातीचे कलाजीिन अ) ससगीत (कल्पनाे िाद्ये ि वििेि)
च) िास्तुकला (परसपराे स्िरूप ि वििेि)
क) विल्पकला (परसपराे स्िरूप ि वििेि)
ड) वचत्रकला िारली ि गोडी (परसपराे स्िरूप ि वििेि)

घटक ३) व्याख्याने २०े श्रेयासकन - ०२
आवदिासी लोकसावित्य
अ) आवदिासी लोकसावित्याचे स्िरूप ि ससकल्पना
ब) आवदिासी लोकगीते (कल्पनाविश्व प्रकार ि वििेि)
क) आवदिासी लोककथा (कल्पनाविश्व प्रकार ि वििेि)
ड) आवदिासी लोकनाट्य (परसपराे प्रकार ि वििेि)

असतगगत परीक्षा- एकूण गुण ४०
१ लेखी परीक्षा २० गुण
२ प्रकल्प लेखन २० गुण (पैकी प्रकल्प लेखन १० गुण ि प्रकल्पािर आधाररत तोडी परीक्षा १० गुण)

सत्रातत परीक्षा - एकूण गुण ६०

Page 54

िरील अभ्यासक्रमािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील

ससदभगग्रसथ :
१) आवदिासी लोकपरसपराे मािेश्वरी गाविते वचतमय प्रकािने औरसगाबाद
२) आवदिासी कलत्रे गोविसद गारे ि उत्तमराि सोनिणेे श्रीविद्या प्रकािने पुणे
३) आवदिासी लोक नृत्य लये ताल आवण सूरे गोविसद गारेे कॉवतटनेतटल प्रकािने पुणे
४) सह्याद्रीच्या दऱ्याखोऱ्यातील ठाकूर आवदिासीे गोविसद गारेे श्रीविद्या प्रकािने पुणे.
५) मानिी ससस्कृतीचा इवतिासे आर० के० परळकरे वकताब मिले नागपूर
६) आवदिासी सावित्य आवण लोककलाे (ससपा०) ित्रुघ्न फड
७) कोणे एके काळी वससधु ससस्कृतीे मधुकर केिि ढिळीकरे राजिसस प्रकािने पुणे
८) आवदिासीचे सण उत्सिे सरोवजनी बाबरे मिाराष्र राज्य लोकसावित्य मालाे पुष्प २४
९) गोंडे ससजय साळुसखेे ससिेदन प्रकािने औरसगाबाद
१०)गोंडिानाे जीि जगत की उत्पत्तीे उत्थाने पतन और पुनरुत्थाने ससघिगे चसद्रलेखा कसगाली
११)गोडो का मूल वनिास स्थल पररचये मोतीराम कसगाली
१२)भील जनजीिन और ससस्कृतीे अिोक पाटीले मध्यप्रदेि विसदी ग्रसथ अकादमी
१३)Warli of Thana, A. M. Ghatage, The Maharashtra State Board for Literature and Culture.
१४)Understanding Tribal Religion, Migang Tamo, Sarit Chaudhuri. The Gonds Genesis History
and Culture, Paul Anuradha.

Page 55

सत्र : ४
अभ्यासपणत्रका क्रमाांक १५ : १ - प्रसारमाध्यमे आणि भाषाव्यवहार
(Mass media and Usage of Marathi Language)

उविष्ट: भािाव्यििार िा सावित्याव्य वतररक्त अतय क्षेत्रासमध्येिी मिविाचा असतो आधुवनक युगात प्रसारमाध्यमासचे स्िरूप
ि प्रकार बदलले आिेत प्रसारमाध्यमासनुसार भािेच्या उपयोजनाची विविध कौिल्ये विद्यार्थयांना ज्ञात व्िािी
तसेच ती त्यासनी आत्मसात करून त्याआधारे प्रत्यक्ष उपयोजन करािे िा या अभ्यासपवत्रकेचा िेतू आिे

घटक १) व्याख्याने - २०े श्रेयासकन - ०२
अ) प्रसारमाध्यमे म्िणजे काय पारसपररक प्रसारमाध्यमे आवण आधुवनक प्रसारमाध्यमे
ब) प्रसारमाध्यमासचा समाजािर िोणारा पररणामे प्रसारमाध्यमासचा विकास

घटक २) व्याख्याने -२०े श्रेयासकन - ०२
अ) प्रसारमा ध्यमासचे प्रकार मुवद्रतप्रसारमाध्यमे (िृत्तपत्रे आवण वनयतकावलके)
ब) दृक् आवण श्राव्य प्रसारमाध्यमे नभोिाणीे दूरवचत्रिाणीे इसटरनेट -

घटक ३) व्याख्याने -२०े श्रेयासकन – ०२
अ) श्राव्य माध्यमाचे स्िरूप ि मिविे कायगक्रमासचे विविध प्रकारे उविष्ट्येे कायगक्रमाची पूिगतयारी आवण सादरीकरण
ब) दूरवचत्रिाणी माध्यमाचे स्िरूप विस्तार कायगक्रमासचे प्रकार लेखने ससिोधन आवण प्रसारण इत्यादी

असतगगत परीक्षा : एकूण ४० गुण
विद्यार्थयांनी पुढीलपैकी कोणतेिी दोन घटक वनिडून त्यािर दोन प्रकल्प सादर करािेत
१) मुलाखते २) ग्रसथपरीक्षणे ३) वचत्रपटपरीक्षणे ४) नाट्यपरीक्षणे ५) विवकपीवडयािर एखाद्या विियाची वनिड करून
लेख वलविणे ि त्यािर तो नोंदविणेे ६) दूरवचत्रिाणीसाठी बातमीलेखने ७) आकाििाणीसाठी बातमीलेखने ८)
एखाद्या विविष्ट विियािरील ज्ञानकोिे विश्वकोिे एतसाक्लोपीवडया वब्र टावनका ि तत्सम कोिासमधील नोंदींचा
अभ्यास करून त्याआधारे स्ितसत्र ससिोधन करून निीन नोंद तयार करणेे ९) िरील विियासव्यवतररक्त
अभ्यासक्रमातील घटक न वनिडता विियविक्षकाने विद्यार्थयांकडून दोन प्रकल्प तयार करून घेणे
सत्रातत परीक्षा -एकूण गुण ६०
िरील अभ्यासक्र मािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील

ससदभगग्रसथ :
१ देिे सदावििे कोििाङ्मय विचार आवण व्यििारे सुिणग प्रकािने २००२
२ मराठी अभ्यास पररिद पवत्रकाे 'भािा आवण जीिन'े त्रैमावसक
३ नवसराबादकरे ल ० रा०े व्याििाररक मराठी
४ गगेे स ० मा०े पत्र आवण पत्रकाररताे मानसतमान प्रकािने १९९९

Page 56

सत्र : ४
अभ्यासपणत्रका क्रमाांक १५ : २ - भाषाांतरकौशल्ये

उविष्ट : भािासतराच्या विविध प्रकारासमध्ये लवलत िाङ्मयातील भािासतर कौिल्य आत्मसात करणे िा िेतू सदर
अभ्यासपवत्रकेच्या मुळािी आिे एखाद्या सावित्यकृतीचे भािासतर करताना त्या सावित्यातील भािारूपाची
िैविष्ट्ये पुनवनवमगतीमध्ये वकती प्रभािीपणे व्यक्त झालेली आिेते त्यातील भाविके िैलीविियक अडचणी
जाणून घेणेे उत्तम भािासतराचे मिवि जागवतकीकरणामध्ये समजािून घेणे तसेच विद्यार्थयांनीिी स्ित: भािासतर
करणे यावठका णी अवभप्रेत आिे

घटक १) व्याख्याने -२०े श्रेयासकन – ०२
अ) भािासतर : ससकल्पनाे स्िरूप ि प्रकार
ब) भािासतराचे मित्िे भािासतर िास्त्र की कला

घटक २) व्याख्याने २०े श्रेयासकन - ०२
अ) भािासतरातील भािा ि िैलीविियक समस्या
ब) भािासतरातील सासस्कृवतक समस्या

घटक ३) व्याख्याने २०े श्रेयासकन – ०२

Indian literature sahitya a kademi’s bimonthly journal september – october - 2017
POEMS
1) Arun Kale –
a) The people who come later
b) The bright future of the vultures
2) Bhujang Mesharam –
a) Th e death of a poet
b) Medhabai
3) Kalpana dudhal –
a) Heat is always around
b) Before losing the drimitive determination
4) Kavita mahajan –
a) I am a blue – bellied black fish
b) Eating each mo ment

Women’s writings in Marathi the m odern short stories (vol – 1)

Page 57

Edited by Dr. Pushpalata rajapure – tapas
STORYS
1) Can baba’s home be mine ?
Tai, this is itself the home sweet home.
- Vibhawari shirurkar
2) Fertility clinic marriage
- Priya tendulkar


अ) अजब तयाय ितुगळाचा – वच त्र्यस खानोलकर
( बल्रोड ब्रेख्त यासच्या कॉकेिन चॉक सकगल या मूळ नाटकाचे भािासतर)

असतगगत परीक्षा- एकूण गुण ४०
विद्यार्थयांनी विियविक्षकासच्या मागगदिगनाखाली प्रत्यक्ष इसग्रजी िा विसदी भािेतून मराठीत वकमान ४००० िब्दासचा
भािासतरप्रकल्प पूणग करून सादर करणे भािासतरासाठी वनिडलेल्या इसग्रजी िा विसदीतील सावित्यकृतींचे यापूिी
मराठीमध्ये भािासतर झालेले नसािे याची दक्षता विियविक्षकासनी घेणे आिश्यक आिे

सत्रातत परीक्षा - एकूण गुण ६०
िरील अभ्यासक्रमािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील

ससदभग :
१)वचवकत्सा – डॉ. मधुकर मोकािी ,स्नेििधगन प्रकािन , पुणे.
२) भािासतरमीमाससा - ससपा कल्याण काळेे असजली सोमणे प्रवतमाे पुणे
३)भािासतर िास्त्र की कला? - म वि फाटके रजनी ठकारे िरदाे पुणे
४)भािासतर - सदा कऱ्िाडेे लोकिाङ्म यगृिे मुसबई
५) भािासतर आवण भािा - विलास सारसगे मौजे मुसबई
६) अनुिादमीमाससा - ससपा केिि तुपेे साक्षाते औरसगाबाद
७) अनुिादविज्ञान - वनलेि लोंढेे स्िरूपे पोखणीे परभणी

Page 58

सत्र : ४
अभ्यासपणत्रका क्रमाांक १५ : ३ - ग्रांथव्यवहार

उविष्ट : ग्रसथवनवमगतीसि ग्रसथव्यििार आवण प्रकािन या ससदभागतील ज्ञान विद्यार्थयांना देणे िा सदर अभ्यासपवत्रकेचा िेतू
आिे िा अभ्यास करताना विविध विियासनुसार उपलब्ध झालेली िस्तवलवखते त्याची असवतम मुद्रणप्रत तयार
करणेे प्रत्यक्ष प्रकािन व्यििार तसेच वितरणव्यििार यासतील ज्ञान ि कौिल्ये विद्यार्थयांनी आत्मसात करणे
अवभप्रेत आिे

घटक १) व्याख्याने -२०े श्रेयासकन-०२
प्रकािन व्यिसाय
अ) प्रकािन ससस्था ि प्रकािन व्यिसाय – स्िरूप आवण आव्िाने
ब) पुस्तकाची वनवमगती प्रवक्रयाे पुस्तकासचे प्रकार ि आकार

घटक २) व्याख्याने - २०े श्रेयासकन - ०२
अ) प्रकािक ि प्रकािनाची प्रवक्रया
(प्रकािन ससस्थेचे ध्येयधोरणे कायगिािीे िस्तवलवखतासची वनिडे लेखकासना नव्या पुस्तकासचे वििय देऊन
वलिून घेणेे ससविता वनिड इत्यादी )
आ) मुद्रण ि मासडणी
(मुद्रणप्रत तयार करणेे मजकूर तपासणेे िुद्धलेखन तपासणेे वचत्रे-आलेख -नकािे यासची मासडणी करणेे
मुखपृष्ठ ि मलपृष्ठ तयार करिून घेणे इत्यादी )

घटक ३) व्याख्याने २०े श्रेयासकन - ०२
अ) वितरण व्यिस्था
विक्री आवण आवथगक देिाण -घेिाण
(प्रकािन करणेे प्रवसद्धी देणेे विक्री विभागाला मागगदिगन करणेे िाचक मेळािाे ग्रसथप्रदिगन सिलते वििेब
ठेिणे इत्यादी )
आ) पुस्तकाची बाजारपेठ
ई-बुक्स : प्रकािने व्यिसाय आवण विक्री

असतगगत परीक्षा- एकूण गुण ४०
विियविक्षकासच्या मागगदिगनाखाली प्रत्यक्ष सुमारे ३२-६४ पृष्ठासच्या ग्रसथाची वनवमगती करणे.

सत्रातत परीक्षा - एकूण गुण ६०
िरील अभ्यासक्रमािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील

Page 59

ससदभगग्रसथ

१)ग्रसथव्यििारे अ० ि० वलमयेे व्िीनस बुक स्टॉले पुणे
२)मराठी प्रकािनासचे स्िरूप प्रेरणा ि परसपराे (ससपा०) अ० ि० वलमयेे प्रसाद प्रकािने पुणे
३)मराठी ग्रसथवनवमगतीची िाटचाले िस० गो० तुळपुळेे मिाराष्र ग्रसथोत्तेजक ससस्थाे पुणे
४)प्रकािन व्यिसाय पररचये िरद गोगटेे अवखल भारतीय मराठी प्रकािक ससघे पुणे.
५)पॉप्युलर रीवतपुस्तक - मृदुला जोिी आवण रामदास भटकळे ििग प्रकािने मुसबईे २०१५
६) ससपादन कला आवण िास्त्र - िुभदा धारुरकरे व्िी एस धारुरकर प्रकािने औरसगाबादे १९८५
७) प्रकािनविश्व - मोिन िससत िैद्ये प्रकािन विश्वे पुणेे २००९
८)ग्रसथ आवण ग्रसथालय - अ ना साठेे वकताबवमनार प्रकािने पुणे
९)ग्रसथालय आवण मावितीिास्त्र - वि वि कुलकणीे वपसपळापुरे बुक वडस्रीब्युटसगे नागपूर १९७४
१०)ग्रसथालय िासन - वि वि कुलकणीे सुविचार प्रकािने नागपूरे १९७४
११)िस्तवलवखतासची िणगनात्मक नामािली - सुरेंद्र गािस्करे मराठी ससिोधन मसडळे मुसबईे १९७२
१२)भािे प्रयोगे अ ि भािे
१३)मराठी ग्रसथप्रकािनाची दोनिे ििे - िरद गोगटेे रा जिसस प्रकािने पुणेे २००८
१४)पॉप्युलरचे असतरसग - वकिोर आरासे (ससपा ) ग्रसथाली प्रकािने मुसबईे २०१५
१५)श्री पु भागित व्यक्ती आवण िाङ्मय िाससती इनामदारे (ससपा ) -
१६) विष्णुपसत भागित - वि वप भागित स्मारक सवमतीे १९८४
१७)मुद्रणपिग - दीपक घारे
१८)सदानसदयात्रा - सदानसद भटकळ
१९)मराठी ग्रसथप्रकािनाचे स्िरुप ि परसपरा - ि अ भािे
२०)मराठी प्रकािन व्यिसाय पररचय - िरद गोगटे
२१)मुद्रण प्रिेि - िस रा दातेे लोकससग्रि कारखानाे पुणेे १९३७
२२) मुद्रण व्यिस्थापन - व्िी जी देिकुळेे पुणेे १९५६

Page 60

सत्र : ४
अभ्यासपणत्रका क्रमाांक १५ : ४ – सजषनशील साणहत्य

उणिष्ट : कथनात्मक सावित्य आवण कविता यासच्या रचनाबसधाचा पररचय करून घेणे. या सावित्य प्रकारासच्या घटकासचा
अभ्यास करणे आवण सजगनिील सावित्य वनवमगतीचे सूत्र लक्षात घेणे. िा या अभ्यासपवत्रक े चा प्रमुख उिेि आिे.
सजगनिील सावित्य वनवमगतीचा सराि करणे या अभ्यासपवत्रक े त अवभप्रेत आिे.

घटक – १ व्याख्याने -२०े श्रेयासकन-०२
अ) सजगनिील ता म्िणजे काय ?
आ) सजगनिीलते विियीचे विविध वसद्धासत

घटक – २ व्याख्याने -२०े श्रेयासकन-०२
अ) कथनात्मक सावित्याची वनवमगती प्रवक्रया (कथा ि कादसबरी)
आ) काव्य वनवमगतीची प्रवक्रया

घटक – ३ व्याख्याने -२०े श्रेयासकन-०२

अ) नाट्यात्म सावित्याची वनवमगती प्रवक्रया
आ) िैचाररक सावित्याची वनवमगती प्रवक्रया

असतगगत परीक्षा- एकूण गुण ४०
वििय विक्षकासच्या मागगदिगना खाली सजगनिील सावित्याची वनवमगती करणे.
(उदा. एक कादसबरी, पाच कथा, पसधरा कविता )

सत्रातत परीक्षा - एकूण गुण ६०
िरील अभ्यासक्रमािर १५-१५ गुणासचे चार प्रश्न पयागयाससि विचारण्यात येतील

ससदभगसूची -
१ सावित्य वसध्दातत - रेने िेलेक ि ऑवस्टन िॉरेने अनुिाद: स गस मालिेे मिाराष्र राज्य सावित्यिससस्कृती मसडळे
मुसबई
२ कला म्िणजे काय? - टॉलस्टाये अनुिाद: साने गुरुजीे कॉवतटनेतटले पुणे
३ सौंदयग आवण सावित्य - बा सी मढेकरे मौजे मुसबई
४ सावित्य आवण इतर लवलत कला - दु का ससत
५ सावित्याची वनवमगवतप्रवक्रया - आनसद यादिे मेिताे पुणे

Page 61

६ जी एस ची वनिडक पत्रे - ससपा म द िातकणसगलेकरे मौजे मुसबई
७ सजगनिीलता आवण वलविता लेखक - विलास सारसगे मौजे मुसबई
८ सृजनात्मक लेखन - आनसद पाटीले पद्मगसधाे पुणे
९ प्रवतभा आवण सजगनिीलता - सुधाकर देिमुखे पद्मगसधाे पुणे
१० िाङ्मयप्रकारः ससकल्पना ि स्िरूप - ससपा आनसद िास्करे अतिय प्रकािने पुणे
११ िाचणाऱ्याची रोजवनिी - सतीि काळसेकरे लोकिाङ्मयगृिे मुसबई
१२ सजगनिीलता - म बा कुसडलेे नूतने पुणे
१३ भािाससिाद - अवनल गिळीे नसदकुमार मोरेे सायने पुणे
१४ प्रत्यय आवण व्यत्ययः एक ससिाद - वदलीप पुरुिोत्तम वचत्रे / रसगनाथ पठारेे िब्दालये श्रीरामपूर
१५ सावित्याची भािा - भालचसद्र नेमाडेे साकेते औरसगाबाद
१६ िे लेखकाला मािीत ििेच अ अस कुलकणीे कॉवटनेतटले पुणे
१७. लवलत सावित्यातील आकृवतबसधाची जडणघडण मधू कुलकणीे िुभदा सारस्िते पुणे

Page 62

सत्र ४
अभ्यासपणत्रका १६

स्िरूप - या अभ्यासपवत्रकेत विद्यार्थयांकडून १०० गुणाससाठी िोध प्रबसवधका तयार अभ्यासपवत्रक े चे करून घेणे अपेवक्षत
आिे यासाठी ससिोधनाचे स्िरूप, ससिोधनाच्या पद्धती तसेच विियानुसार प्रबसधाची मासडणी करताना
विद्यार्थयागनी िापरायच्या ससिोधन पद्धती , ससदभग साधसनासचा िापर या विियी व्याख्याने घेणे आिश्यक
आिे

उिीष्ट – या अभ्यास पवत्रकेत विद्यार्थयांमध्ये ससिोधनाविियी आिड वनमागण करणे ससिोधनाचे स्िरूप, ससिोधनाच्या
पद्धती , ससदभांचा योग्य िापर आवण ससिोधन विियाससदभागत पररचय करून देणे तसेच प्रबसध लेखनाच्या पद्धती
अिगत करणे विविष्ट विियािर ससिोधन करताना ससिोधन वनयमासचे तसेच विस्तीचे पालन करून प्रबसध लेखन
करणे

श्रेयासकन – १०
प्रत्येक श्रेयासकनात १० व्याख्याने


प्रकल्प वििय
१. सावित्यविचार आवण सावित्य वसद्धासतनाविियी ससिोधन
२. समीक्षा विचार ससिोधन
३. विविष्ट कलाकृतीचा अभ्यास
४. विविष्ट लेखकाचा अभ्यास
५. लोकसावित्याचा अभ्यास
६. बोलीचा अभ्यास
७. कालखसडाचा अभ्यास
८. सावित्यप्रिािासचा अभ्यास
९. मराठी भािेचा भािािैज्ञावनक अभ्यास
१०. मराठी भािेचा व्याकरवणक अभ्यास
११. प्राचीन िस्तवलवखते , विलालेख , ताम्रपट आवण ावतिावस क साधनासच्या आधारे भािा ि
सावित्याचा अभ्यास
१२. िाङ्मयीनिाद , विविध विचार प्रिाि आवण मराठी सावित्य
१३. तौलवनक सावित्य अभ्यास
१४. अनुिावदत सावित्याचा अभ्यास
१५. आधुवनक तसत्रज्ञान आवण भािा ि सावित्याचा अभ्यास
१६. माध्यमासतराचा अभ्यास

Page 63

१७. सावित्य प्रकारासचा अभ्यास



एकूण गुण १००
प्रकल्प लेखन गुण – ७५
मौवखक परीक्षा गुण – २५